روزی که پرچم ایران ۳‌ رنگ شد

قانون اساسی مشروطه ۵۱ اصل داشت و با عجله تنظیم شده بود و، چون بیش‌تر درباره وظایف مجلس شورای ملی بود به «نظامنامه» معروف بود. این قانون را مظفرالدین شاه قاجار امضا کرد و چند روز بعد مُرد. سال بعد با حوصله و دقت بیش‌تر یک متمم با ۱۰۷ اصل توسط مجلس شورای ملی تهیه و تصویب شد تا حقوق و تکالیف دوطرفه ملت و حکومت مشخص شود و قانون اساسی مشروطه تکمیل‌تر شود. این متمم اصول تعیین‌کننده و مهمی داشت و البته، چون در اصل هشتم آن نوشته بود: «اهالی مملکت ایران در مقابل قانون دولتی متساوی‌الحقوق خواهند بود» محمدعلی شاه قاجار آن را امضاء نمی‌کرد. معلوم است که نمی‌توانست بپذیرد خودش با به‌قول خودش رعایایش در برابر قانون مساوی باشند. در مجلس اعتراض و تحصن شد و بیرون مجلس تجمع و تعطیلی عمومی شد تا بالاخره شاه قاجار متمم را امضاء کرد.از همان‌موقع و طبق اصول این متمم «مذهب رسمی ایران اسلام و طریقه حقه جعفریه اثنی‌عشریه» شد و قرار شد حداقل ۵ نفر مجتهد طراز اول بر مصوبات مجلس نظارت کنند و طهران پایتخت شد و پرچم ایران هم ۳‌رنگ شد. قبل از آن پرچم ایران چگونه بود؟

 

 

 

یادگار امیرکبیر!

در ادوار مختلف تاریخی، پرچم ایران مدام تغییر کرده است. تا این‌که در زمان ناصرالدین قاجار، پرچمی با نوار‌های باریک سبز و قرمز یکی از پرچم‌های رسمی ایران بود. در واقع آن روزگار ایران چند پرچم داشت برای امور رسمی و نظامی و تشریفاتی و اداری و تجاری و دیپلماتیک. پرچم ۳ رنگ دوره ناصری هم مانند اغلب پرچم‌های مرسوم آن دوره نشان شیر و خورشید داشت و این شیر و خورشید نشانی بود که احتمالا از قرن نهم هجری شمسی برای استفاده در پرچم‌های ایران نزد سلسله‌های پادشاهی مختلف محبوب شده بود؛ فتحعلی شاه قاجار نیز یک شمشیر داده بود دست شیر!
گفته می‌شود پرچم ۳ رنگ ایران در حقیقت یادگاری از دوران امیرکبیر است که دستور داده پرچم ایران مستطیل باشد و سفید باشد با دو نوار باریک سبز در بالا و سرخ در پایین. با این حال در همان عهد ناصری و پس از آن در دوره مظفری ایران همچنان پرچم واحدی نداشت. همین موضوع، گاهی دردسرساز می‌شد و یک نمونه این‌که ناصرالدین قاجار وقتی می‌خواست به سفر فرنگ برود، بریتانیا نمی‌دانست چه پرچمی برای استقبال از وی به اهتزار درآورد و کلی با سفارتش در طهران مکاتبه کرد تا بالاخره مشکل حل شد.

 

 

 

پرچم‌های دریایی ایران

در دوره قاجار گاهی برای موقعیت‌ها یا کاربرد‌های مختلف، پرچم‌هایی با رنگ‌های متفاوت و حتی با شمایل جدید استفاده می‌شد. این هم گزارش ژنرال «انریکو آندرئینی» افسر ایتالیایی که در خدمت دولت ایران بود؛ درباره پرچم‌های تازه نیروی دریایی عهد ناصری: «اینک دولت ایران یک پرچم دریایی به شرح زیر انتخاب کرده‌است: پرچم تجارت؛ سفید با نوار‌های قرمز و سبز در بالا و پایین پرچم و نوار قرمزی در وسط. پرچم جنگ؛ با همان طرح و شیر زردرنگ ایستاده‌ای در وسط در حالی که شمشیری در یک پنجه و خورشیدی در پشت دارد. پرچم شاهی؛ شبیه پرچم جنگ به اضافهٔ تاج سلطنتی میان شیر و تیرک و زیر آن اسم شاه که اطراف آن را دو شاخه غار [برگ بو]و بلوط گرفته‌اند».

 

 

 

۳ رنگ، ۳ نشانه

چند پرچمی در ایران رواج داشت تا این‌که مشروطه‌خواهان دیدند این‌طوری نمی‌شود و باید یک پرچم مشخص داشته باشد این مملکت. این‌طوری شد که در اصل پنجم متمم قانون اساسی مشروطه نوشتند: «الوان رسمی بیرق ایران سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید است». رنگ‌های پرچم رسمی ایران نیز در آن دوره چنین تعبیر شد: سبز به نشانه دین اسلام و مذهب تشیع، سفید به نشانه آرامش و صلح‌طلبی و سرخ به نشانه رشادت ایرانیان و همچنین خون شهیدان ایران برای حفظ اقتدار و استقلال کشور.

از همان‌موقع پرچم‌های مستطیل جای پرچم‌های مثلثی را گرفت و واژه پرچم نیز به جای بیرق و درفش و عَلَم در مکاتبات و زبان روزمره رواج یافت. البته وضعیت رنگ‌ها و این‌که عمودی یا افقی باشند یا پهنای نوار‌های رنگی چقدر باشد در این قانون ذکر نشده بود، ولی متمم قانون اساسی بالاخره تکلیف پرچم ایران را روشن کرد و از آن‌روز ایران از چند پرچمی نجات یافت.

 

 

 

در دوره پهلوی اول نیز پرچم ایران با تغییرات اندکی همان پرچم قبلی بود تا این‌که در سال ۱۳۳۶ استاندارد جدیدی برای ابعاد و اندازه‌های پرچم تعیین شد. در دوره پهلوی دوم برای مدتی ایران دوباره بازگشت به دوران قجر! و ۳ پرچم داشت برای امور مختلف اداری و تشریفاتی و رسمی.

 

 

پرچمی که نامدار شد

پس از پیروزی انقلاب اسلامی پرچم ۳‌رنگ ایران شکل آرمانی خود را یافت؛ نام نامی «الله» بر آن نقش بست و پرچم ایران نامدار شد در جهان. واژه «الله» در پرچم ایران به گونه‌ای طراحی شده است که عبارت «لااله‌الاالله» را هم تداعی می‌کند و علاوه بر آن ۲۲ «الله اکبر» با خط بنایی یعنی همان خطی که «الله اکبر» را بر مناره‌های مساجد نقش می‌کنند در مرز نوار‌های سفید و قرمز پرچم تکرار شده است به‌نشانه پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن. شاید خیلی‌ها ندانند، اما حالا برای پرچم ایران استاندارد‌های دقیقی از نظر کیفیت طراحی، رنگ، نسبت طول و عرض، ابعاد و حتی جنس پارچه توسط «سازمان ملی استاندارد ایران» تعریف شده است تا این پرچم ۳ رنگ پرافتخار یگانه باشد؛ همان‌طور که یگانه شده است در تاریخ این مرز و بوم.