نسخه گریز از درماندگی تعطیلات نوروز

روزنامه همشهری نوشت: «بیش از یک سال از شیوع کرونا می‌گذرد و حالا یاد گرفته‌ایم چطور زندگی‌هایمان را با این اپیدمی هماهنگ کنیم. به‌تدریج آموختیم که زندگی روندی غیر قابل پیش‌بینی دارد و یک زمانی حتی جرأت رفتن به خانه اقوام و خانواده‌هایمان را هم نخواهیم داشت. نوروز ۱۴۰۰، دومین عید متفاوت ایرانیان است. سال گذشته با شیوع کرونا خیلی‌ها در خانه نشستند و کیک و نان پختند و عکس‌هایشان را در فضا‌های مجازی به اشتراک گذاشتند. حالا امسال با خبر‌هایی که از راه می‌رسد، تکرار سرنوشت تعطیلات نوروز سال گذشته را برایمان تداعی می‌کند. در روز‌های گذشته مسئولان بهداشتی به طور مرتب بر فراموشی سفر عید امسال تأکید و ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی اعمال کرده‌اند. از آن طرف هم تأکید می‌شود که فاصله اجتماعی همچنان حفظ شود؛ چراکه خطر شیوع کرونای انگلیسی شدیدتر از گذشته است. در این وضعیت، مردم مانده‌اند و قوانینی که هر روز دست و پاگیرتر می‌شود و دایره تفریحاتشان را کوچک‌تر می‌کند؛ مردمی که ۱۳‌ماه به جنگ کرونا رفته‌اند و حالا احساس خستگی شدید می‌کنند.
سعید معیدفر، جامعه‌شناس، می‌گوید: «فرض بر این است که کل جامعه ظرفیت محدودی برای تحمل شرایط سخت دارد. اگر نتواند در چارچوب این ظرفیت‌ها عمل کند، هر کدام با توجه به توانایی‌ها، ناتوانی ها، سختی‌ها و تجربیاتی که داشته اند، برخورد متفاوتی با ماجرا خواهند داشت.»
به اعتقاد این جامعه‌شناس نمی‌توان بیش از حد از افراد توقع داشت که با هر شرایطی کنار بیایند. کشور امروز از نظر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با شرایط دشواری روبه‌رو است. بر خلاف بسیاری از کشور‌های پیشرفته دنیا، مردم در ایران تنها با موضوع کرونا درگیر نیستند و موضوع سلامت یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌هاست و مشکلات و آسیب‌های مختلف اجتماعی مزید بر علت شده. همین مسائل جامعه را بر آن می‌دارد تا به چاره‌ای برای مقابله با چنین مشکلاتی بیندیشد. حالا در این شرایط، مواجهه با کرونا، مشکلات را مضاعف کرده است.
به اعتقاد معیدفر، شاید جهانشمول‌بودن شیوع ویروس کرونا برای مردم ایران باعث شده بتوانند تا حدودی خود را با سایر مردم دنیا همسو بدانند، اما هم‌اکنون با توجه به این که واکسن کرونا مانند بسیاری از کشور‌ها هنوز در دسترس آن‌ها قرار نگرفته، همین موضوع امید به بهبود شرایط را مشکل‌تر کرده است. این مشکلات، آستانه صبر و تحمل افراد را تا حدود زیادی پایین آورده و در عین حال هم چاره‌ای نیست. با همه این شرایط، اما این جامعه‌شناس می‌گوید که امید نقطه روشنی است که بسیاری از ایرانیان از آن بی‌نصیب نیستند و می‌توانند با کمک آن، امیدوار به عادی‌شدن این شرایط ناگوار باشند.

همدلی اجتماعی؛ راه نجات از شرایط سخت

این جامعه‌شناس، همدلی اجتماعی را مهم‌ترین راهکار برای سپری‌کردن تعطیلات نوروزی در آستانه استقبال از سال نو می‌داند. او معتقد است وقتی افراد بتوانند این پیام را به همدیگر انتقال دهند که متوجه حال یکدیگر هستند و خودشان هم درد مشترکی را تجربه می‌کنند، تحمل درد و رنج هم برایشان آسان‌تر خواهد شد: «تقاضای افراد از همدیگر برای تحمل و تاب‌آوری بیشتر می‌تواند احساس بهتری را در جامعه تزریق کند. با توجه به این که ارتباطات ما هم‌اکنون محدود به شبکه‌های مجازی است، انتقال این احساس در شبکه‌های اجتماعی هم می‌تواند آرامش بیشتری را در افراد ایجاد کند.»
معیدفر می‌گوید با بررسی پارامتر‌های موجود می‌توان شرایط را پذیرفت و با آن کنار آمد. علاوه بر آن که گذشت یک سال کرونایی هم باعث شد افراد به‌تدریج به چنین مرحله‌ای برسند: «هر فرد می‌تواند با توجه به شناختی که از علایق و روحیه خود دارد به نوعی خود را شاد نگه دارد. استفاده از فضای مجازی هم می‌تواند راهی برای ارتباط، انتقال نظرات و تبادل تجربیات و ارائه راهکار‌هایی در این خصوص باشد.»
به اعتقاد او مهم‌ترین توصیه برای تعطیلات کرونایی، تقویت ارتباطات و پیوند‌های خانوادگی است. به همین دلیل می‌توان برای برخورداری از آرامش بیشتر در این دوران، در را بر هر گونه اخبار و شایعه‌ای بست و روز‌های نوروز را در کنار خانواده و در عالم بی‌خبری سپری کرد. البته یافتن راه‌حل‌های فردی با توجه به شناختی که هر شخص از خودش دارد هم می‌تواند در این خصوص مفید باشد.

حفظ روابط به سبک جدید

مردم پس از یک سال زندگی با کرونا پذیرفتند که سبک زندگی تغییر کرده و دیگر نمی‌توان مانند گذشته روزگار گذراند. ماسک‌های روی صورت و شیشه‌های محلول ضد عفونی کننده و محدودیت رفت‌وآمد و خانه‌نشینی بیشتر، دلیلی بر همین تغییر سبک زندگی است که لیلا محمدی، روانشناس و مشاور، هم به آن اشاره می‌کند.
او به همشهری می‌گوید: «در سالی که گذشت جامعه به سمتی پیش رفت که پذیرفت دیدار‌ها و رفت‌وآمد‌ها نباید مانند قبل باشد. در این میان بعضی‌ها تلاش کردند به هر نوعی ارتباطات خود را حفظ کنند. البته محدودیت‌های موجود در دوران کرونا آسیب‌هایی را متوجه افراد می‌کند که باعث انباشته‌شدن استرس و اضطراب بیشتر در آن‌ها می‌شود؛ بنابراین اگر این هیجانات منفی به وسیله دیدار با دوستان، درددل کردن با همدیگر یا سفرکردن تخلیه نشود، به‌تدریج باعث احساس کلافگی، بی‌قراری، آشفتگی و بی‌نظمی می‌شود.»
به گفته محمدی اگر نتوان برنامه‌ریزی منظم، هماهنگ و قابل قبولی برای اعمال محدودیت‌ها داشت، افراد با آشفتگی بیشتری مواجه می‌شوند که در نهایت آن‌ها را به سرپیچی از چنین قوانینی وامی‌دارد. اما وقتی بر محدودیت‌ها در تمام ساعت‌های شبانه‌روز به‌خوبی نظارت نمی‌شود، امکان رعایت‌کردن آن‌ها هم از سوی مردم کمتر می‌شود. او می‌گوید: «این که در طول روز افراد بدون رعایت فاصله اجتماعی در مراکز خرید، رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها تردد داشته باشند و محدودیت‌های کرونایی تنها مختص شب‌ها باشد یا انجام سفر‌های دسته‌جمعی و با وسایل نقلیه عمومی در نوروز که امکان انتقال ویروس هم بیشتر است، مجاز شناخته شود، نه‌تن‌ها نتیجه قابل قبولی بر کنترل شیوع ویروس نخواهد داشت، بلکه مردم را هم با کسالت و فرسودگی بیشتری مواجه خواهد کرد.»

گریز از احساس درماندگی

به عقیده این روانشناس اگر برای اعمال محدودیت‌ها در تعطیلات نوروزی برنامه‌ریزی منطقی نداشته باشیم، امکان این که مردم پس از تعطیلات با خستگی بیشتری مواجه شوند، بسیار زیاد است: «راهکار موجود برای مقابله با چنین مشکلاتی علاوه بر نظم‌بخشیدن بر اعمال محدودیت‌های مقابله با کرونا، ایجاد فضای شاد و کمپین‌هایی برای تبادل نظر مردم و به اشتراک گذاشتن راه‌هایی برای ترویج حس خوب و شادی بیشتر همراه با واقع‌بینی و پذیرش مشکلات است.»
به نظر این مشاور در شرایط سخت و بحرانی یکی از واکنش‌های مردم اعتراض است و دیگری تسلیم. در شرایطی مانند دوران کرونا مردم از سر ناچاری تسلیم شرایط موجود شدند؛ در صورتی که پذیرش زمانی صورت می‌گیرد که گزینه‌ها و راه‌حل‌های مختلفی متوجه فرد باشد که با بررسی آن‌ها بتواند دست به انتخاب بزند. برای رسیدن به چنین پذیرشی، مردم نیاز به حمایت دولت و مدیریت درست و منطقی برای اجرای پروتکل‌های بهداشتی مقابله با بیماری دارند. اما تعارض در قوانین اعمال محدودیت کرونایی باعث سردرگمی، کاهش اعتماد در نهایت افزایش استرس و اضطراب مردم خواهد شد. محمدی می‌گوید بسیاری از افراد به خاطر کرونا کارشان را از دست داده‌اند، اما کمک چندانی به آن‌ها نشده و همین موضوع هم باعث ناامیدی بیشتر افراد شده. در کنار همه اینها، افزایش وزن در دوران کرونا، بی‌توجه بودن به یادگیری و حفظ ارتباطات صمیمی هم نشان از بی‌انگیزگی افراد دارد.

بازسازی هویت اجتماعی

به اعتقاد این روانشناس، شروع سال جدید و تعطیلات نوروزی فرصت خوبی برای تغییر در سبک زندگی است؛ تغییراتی که منجر به ایجاد انگیزه بیشتر برای ترک بسیاری از عادت‌های ناپسند سال قبل می‌شود. با توجه به این که در دوران شیوع ویروس کرونا فعالیت‌های خارج از منزل و فعالیت‌های مختلف دیگر کاهش یافته، باشگاه‌های ورزشی تعطیل شده و ... تغییر در نوع تغذیه و سبک زندگی بسیار الزامی به نظر می‌رسد. قطعا بی‌توجه‌بودن به چنین موضوع مهمی بر سلامت جسم و روان افراد بسیار مؤثر خواهد بود. اما برگزاری کمپین‌های مختلف در شبکه‌های مجازی سالم مثل کمپین کاهش وزن، انجام ورزش‌های مختلف و انجام کار‌های هنری یا علمی می‌تواند انگیزه بیشتری در افراد به وجود بیاورد و باعث سلامت جسم و روان بیشترشان شود. محمدی معتقد است از آنجایی که تاب‌آوری مردم در دوران کرونا کمتر شده، انجام چنین فعالیت‌هایی به برگشت هویت اجتماعی آسیب‌دیده آن‌ها در دوران کرونا کمک خواهد کرد و در نهایت منجر به رونق تولید و رشد جامعه می‌شود.

توجه به سلامت روانی جامعه

در میان تمام این موضوعات، سلامت روان جامعه در یک سال گذشته، موضوع بسیار مهمی بوده که به طور مرتب مورد توجه قرار گرفته است، حالا امیرحسین جلالی ندوشن، روانپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، می‌گوید که باید به سیاستمداران کشور یادآوری کنیم هنگامی که بحرانی همه‌گیر مثل کووید-۱۹ به وجود می‌آید، توجه به روان مردم و رسیدگی به وضعیت روانشناختی و سلامت روانی آن‌ها الزامی است. جلالی می‌گوید: «با وجود تأخیر در واکسیناسیون، مردم باید از خودشان مراقبت کنند. البته در معیار فردی وقتی احساس کنیم مراقبت درستی از ما به عمل نمی‌آید، ممکن است واکنش روانشناختی به موضوع نشان دهیم و آن هم مبارزه منفی است؛ به این شکل که برای تلافی احساس رهاشدگی، خودمان هم علاقه‌ای به مراقبت از خود نشان ندهیم. این واکنشی است که در مقیاس اجتماعی هم می‌تواند انجام شود و کم و بیش هم آمار‌هایی مانند نوسان در رعایت پروتکل‌ها، بی‌توجهی به سلامت خود و اطرافیان و دست زدن به رفتار‌هایی که به طور آشکار مخاطره‌آمیز هستند هم دلیلی بر این موضوع به شمار می‌روند؛ ضمن آن که وقتی بحرانی مانند کرونا بیش از حد طولانی شود، افراد گاهی مجبور می‌شوند دست به کار‌هایی بزنند که امکان دارد سلامت‌شان را نشانه رود؛ مثلا انجام بعضی فعالیت‌ها در محیط‌های عمومی یا سفر‌های کاری از جمله این موارد هستند.»

تداوم خلاقیت در حصار منازل

به اعتقاد این روانپزشک، مردم همان گونه که سال پیش و در ابتدای شیوع کرونا خلاقیت‌هایی برای حفظ روحیه خود مثل اجرای مجازی آهنگ‌ها به طور دسته‌جمعی، به اشتراک گذاشتن تجربه‌های مختلف کار‌های هنری و تفریحی مثل آشپزی، خواندن کتاب، دیدار در بالکن خانه‌ها و ... داشتند، امسال هم می‌توانند با خلاقیت‌های بیشتری در این زمینه به این گونه فعالیت‌ها ادامه دهند. البته باید توجه داشت، شاید بعضی توصیه‌ها باعث نادیده‌گرفتن برخی طبقات جامعه شود و این موضوع در واقع نوعی «خشونت طبقاتی» به حساب بیاید. می‌توان گفت وقتی به طبقاتی که در تنگنای اقتصادی قرار دارند، توصیه به ماندن در خانه شود، شرایط آن‌ها به نوعی نادیده گرفته می‌شود.

ثبت تعطیلات تاریخی

جلالی می‌گوید در آستانه سال نو بهترین توصیه این است که جامعه سعی کند از مجموع امکاناتی که دارد به خوبی استفاده کند: «شاید بتوانیم به نوعی این تعطیلات را به عنوان تعطیلاتی تاریخی برای خود در نظر بگیریم که فرصت بیشتری برای فکرکردن به خودمان در اختیار داریم. صرف وقت بیشتر با اعضای خانواده، خواندن کتاب، دیدن فیلم یا شنیدن موسیقی هم می‌تواند به ما کمک بیشتری در این خصوص بکند.»
به اعتقاد جلالی با توجه به این که اطلاعات ما درباره بیماری کرونا آن قدر زیاد نیست که بتوانیم آینده مخاطرات پیش رو و دوران پساکرونا را پیش‌بینی کنیم، بنابراین بهتر است ذهن خود را بیش از حد به آن مشغول نکنیم؛ ضمن این که اجماع مطالعات بزرگان و نخبگان درباره آینده بیماری کرونا نشان از آن دارد که معمولا بعد از پاندمی بیماری‌های عفونی، با پاندمی مشکلات روانی هم مواجه خواهیم بود. اما همه فشارها، تنش‌ها، سوگ‌ها و مشکلات اقتصادی باید ما را بر آن دارد که زندگی در لحظه را ضروری بدانیم. اگر نمی‌توانیم کاری برای مشکلی مانند کرونا انجام دهیم، بهتر است هراس‌های بیهوده را رها کنیم. «زندگی در لحظه» یعنی توان استفاده از لحظه‌ای که در اختیار ماست؛ بدون یادآوری مشکلات گذشته یا آینده.»