شانت مغزی چیست؟

شانت مغزی در واقع یک ساختار لوله مانند دارد که وظیفه آن خروج مایع مغزی نخاعی اضافه از مغز و حرکت دادن آن به سایر بافت های و اعضای بدن مثل شکم برای جذب شدن این مایع است. قرار دادن شانت به وسیله جراحی می تواند از فشار بیش از حد به مغز و بروز عواقب ناشی از آن جلوگیری کند.

شانت مغزی معمولا از سه بخش تشکیل شده است:

• یک شیر یا دریچه یک طرفه به همراه مخزن
• یک لوله سیلیکونی نازک و کوتاه
• یک لوله سیلیکونی بلند

وظیفه اصلی شیر یا دریچه یک طرفه شانت مغزی، کنترل جریان مایع مغزی نخاعی است. این شیر از یک طرف به لوله کوتاه و از طرف دیگر به یک لوله بلند برای انتقال مایع به بخش های دیگر بدن متصل شده است.

پس از قرارگیری شانت در مغز این وسیله بلافاصله شروع به خارج کردن مایع اضافی از بافت مغز می کند و بسیاری از عوارض و نشانه های ناشی از فشارهای وارده به مغز بلافاصله پس از عمل جراحی برطرف می شوند.

شانت مغزی در واقع برای خشک کردن و جمع کردن مایع مغزی نخاعی تجمیع شده در جمجمه بیمار کار گذاشته می شود. مایع مغزی نخاعی یک مایع است که توسط بافت های حفره مانند جمجمه ترشح می شود و اطراف قشر خارجی مغز را می پوشاند تا از ضربات و برخورد مستقیم بافت حساس و آسیب پذیر مغز با جمجمه جلوگیری شود.

در واقع وظیفه مایع مغزی نخاعی، محافظت از مغز دربرابر آسیب ها و ضربات ناگهانی است. اما اگر ترشح این مایع در جمجمه بیش از حد باشد می تواند باعث ایجاد فشار بر روی مغز و جمجمه شود. ترشح بیش از حد مایع مغزی می تواند ناشی از تومورهای مغزی یا به طور مادرزادی باشد. علاوه بر این، افزایش مایع مغزی نخاعی می تواند باعث بروز بیماری هیدروسفالی شود.

بیشتر بخوانید: سردرد ناشی از آنوریسم مغزی چگونه است؟

انواع شانت مغزی

شانت های مغزی انواع مختلفی دارند که حسب تشخیص جراح مغز و اعصاب، نوع آسیب مغزی، محل بروز، وسعت آسیب، و میزان لازم برای تخلیه مایع مغزی-نخاعی اضافی با هم تفاوت دارند:

·         شانت بطنی – صفاقی (یا مغزی – شکمی/ ونتریکولو پریتونئال):

این نوع از شانت ها رایج ترین نوع برای تخلیه مایع مغزی-نخاعی اضافی از سر هستند. این شانت ها به طور معمول دارای یک والو حساس به فشار هستند که هر زمان سطح فشار مایع مغزی-نخاعی به سطح خاصی رسید باز شده و منجر به تخلیه مایع اضافی از سر می گردند. برای شانت بطنی-صفاقی، یک کاتتر درون بطن قرار گرفته و با یک لوله به قفسه سینه و حفره شکمی متصل می شود.

●        شانت مغزی – قلبی یا عروقی (ونتریکو آتریال):

 این نوع از شانت ها کمتر از شانت های مغزی -شکمی رایج هستند و ساختاری نسبتا مشابه دارند. تنها تفاوت شانسی مغزی- عروقی با شانت مغزی -شکمی این است که انتهای لوله شانت بجای اینکه وارد حفره شکمی شود، وارد سرخرگ راست قلبی شده و مایع مغزی-نخاعی جذب جریان خون می شود.

●       شانت کمری – صفاقی (لومبو پریتونئال): شانت های کمری- شکمی شامل یک کاتتر هستند که بین دو مهره کمری در فضای سخت شامه ای قرار داده شده و لوله آن در انتها به حفره شکمی متصل می شود تا حجم اضافی مایع مغزی-نخاعی را به آنجا تخلیه کند.

●        شانت تورکیلدسن:

●        شانت بطنی – پلورال:

بیماری هیدروسفالی چیست؟  

یکی از رایج ترین بیماری های مغزی خصوصاً در بین کودکان، بیماری هیدروسفالی مغزی است. در این بیماری، مغز انسان در اثر فشارهای وارده در نتیجه ترشح بیش از حد مایع مغزی نخاعی متورم و بزرگ می شود. بزرگ شدن و تورم بافت مغز باعث ایجاد مشکلات بسیاری در بیمار می شود. از علایم مهم این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سردرد
• احساس خستگی مفرط، سرگیجه و خواب آلودگی
• تحریک پذیری و زودرنجی ( عصبانی شدن و رنجیده خاطر شدن بی دلیل )
• مشکلات ذهنی مثل مشکل در فکر کردن، تمرکز و احساس گیجی
• اختلال در تعادل و راه رفتن
• ناتوانی در کنترل ادرار

با این که ابتلا به هیدروسفالی در هر سنی امکان پذیر است، اما این بیماری معمولا به شکل مادرزادی و در کودکان رخ می دهد. این بیماری می تواند در نتیجه اختلالات ژنتیکی، ضربات وارد شده به سر جنین در هنگام بارداری، عفونت های بارداری و مشکلات ستون فقرات در نوزاد ایجاد شود.

هیدروسفالی در بزرگسالان خصوصا در افراد بالای 60 سال نیز ممکن است رخ دهد که علت آن معمولا بروز تومورهای مغزی یا نخاعی، مننژیت یا خونریزی مغزی در اثر ضربات وارده به سر یا سکته مغزی است.

بیماری هیدروسفالی عموما در مراحل اولیه مشکل چندانی برای بیمار ایجاد نمی کند ولی اگر مراحل درمان این بیماری به تأخیر بیفتد می تواند باعث عوارض و ضایعه های شدید مغزی، اختلالات روانی و یا حرکتی در افراد شوند. با کار گذاشتن شانت مغزی می توان تا حدود زیادی از عوارض بیماری هیدروسفالی جلوگیری کرد.

از آنجایی که بیماری هیدروسفالی تا حدود زیادی ریشه مادرزادی دارد نمی توان راهکارهایی برای پیشگیری از بروز این بیماری ارائه داد. محافظت از جنین در طول دوران بارداری نقش زیادی در سلامت جنین و پیشگیری از بروز چنین مشکلاتی دارد. در بزرگسالی نیز پرهیز از فعالیت های ورزشی پر برخورد و خطرناک می تواند تا حد زیادی خطر ابتلا به هیدروسفالی کاهش دهد.

بیشتر بخوانید: هر آنچه باید در مورد تومور هیپوفیز بدانید

درمان هیدروسفالی با شانت‌گذاری

امروزه بهترین روش درمان اولیه هیدروسفالی، شانت گذاری است. طبق نظر دکتر محمد صمدیان  یکی از بهترین جراحان مغز و اعصاب تهران، نصب شانت با تخلیه مایع مغزی- نخاعی اضافی بطن های مغزی منجر به کاهش فشار مغز و در نتیجه از بین رفتن علایم هیدروسفالی خواهد شد. شانت گذاری بطور معمول توسط جراحی مغزی میکروسکوپی و نورو آندوسکوپ صورت گرفته و تیم کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران در انجام سریع این جراحی سابقه درخشانی دارند. برای مطالعه مقاله کامل بیماری هیدروسفالی نیز میتوانید اسم کلینیک را در گوگل سرچ کنید.

مراقبت های پس از عمل جراحی شانت گذاری مغزی

• تسکین درد پس از جراحی

یکی از مشکلات و عوارض رایج پس از شانت گذاری مغزی ، احساس درد است. احساس درد در بیماران مختلف ممکن است از چند هفته تا چند ماه طول بکشد و در طول این مدت ممکن است بیمار با درد یا گرفتگی ناگهانی عضلات یا سردرد مواجه شود که این امر طبیعی است و برای تسکین درد در طول دوران نقاهت بیمار باید صرفا از داروهای مسکن تجویز شده توسط پزشک استفاده کند.

• مراقب از زخم ها

مراقبت از زخم های ناشی از جراحی شانت مغزی یکی از کارهایی است که باید با دقت انجام شود نا از بروز عفونت های داخلی خطرناک جلوگیری شود. پس از عمل جراحی و مرخصی از بیمارستان تا زمان بهبودی زخم باید از رسیدن آب به زخم ها و استحمام حداقل به مدت یک هفته خودداری شود. استفاده از استخر و جکوزی نیز تا زمان تشخیص پزشک معالج ممنوع است.

عوارض جراحی شانت گذاری مغزی

به گفته دکتر محمد صمدیان جراح برتر مغز و اعصاب کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، جراحی شانت گذاری جزو مواردی است که کمترین مخاطرات و عوارض را برای بیماران به همراه دارد که به طور کلی شامل مشکلات مکانیکی و مشکلات زیستی هستند.

• عوارض و مشکلات مکانیکی شانت مغزی
• نشت لوله
• انسداد لوله
• جابجا شدن لوله
• وقفه انتقال مایع مغزی- نخاعی

• عوارض زیستی نصب شانت مغزی
• عفونت در مغز
• عفونت در مسیر شانت
• عفونت در انتهای شانت
• آبسه مغزی
• سیست های کاذب
• خونریزی
• التهاب/ عفونت حفره شکمی

بیشتر بخوانید: حل مشکل شدید در ناحیه گردن

دوره نقاهت بعد از جراحی

پس از انجام عمل جراحی شانت مغزی به مدت چهار تا شش هفته بیمار باید از انجام تحرک و ورزش سنگین مانند بدنسازی، شنا و دویدن بیش از حد خودداری کند. انجام ورزش های هوازی سبک و تمرین های کششی به مدت ده الی پانزده دقیقه در روز می تواند به بهبودی سریع تر بیمار و کاهش دوران نقاهت کمک کند. علاوه بر این، بیمار باید تا زمان تشخیص پزشک از انجام رانندگی و سفرهای طولانی خودداری کند. سفر با اتوبوس یا اتومبیل در طول دوران نقاهت اشکالی ندارد اما باید از سفر با هواپیما تا زمان تشخیص پزشک خودداری شود.

پس از عمل جراحی در صورتی که بیمار با علایم زیر مواجه شد، سریعا به پزشک مراجعه کنید:

• سردرد های شدید و مداوم که با مسکن برطرف نمی شوند.
• بروز مشکل در بینایی مانند تار دیدن ، دو بینی و کاهش قدرت بینایی
• زود رنجی و پرخاشگری
• خستگی مزمن و بیش از حد
• از دست دادن تعادل بدن و سرگیجه شدید
• عفونت و قرمزی محل زخم در مسیر حرکت شانت مغزی در طول بدن
• تب بالای 38 درجه
• حالت تهوع شدید و استفراغ به مدت طولانی
• تنگی نفس و درد در ناحیه قفسه سینه

احتمالات خطر در مدت زمان حضور در خانه چیست؟

برای اینکه بعد از شانت گذاری در خانه مشکلی برای شما پیش نیاید، رعایت نکات زیر الزامی هستند:

• شروع آرام و تدریجی فعالیت ها با سطحی کمتر از گذشته
• اجتناب از بلند کردن اشیاء سنگین
• اجتناب از فعالیت های سنگین بدنی
• اجتناب از رانندگی
• پرهیز از روابط جنسی تا زمانی که پزشک معالج شما را مجاز نماید.
• اجتناب از وان، استخر، سونا و جکوزی تا زمان داشتن شانت
• عدم برداشتن چسب هایی که در محل نصب شانت چسبانیده شده اند.
• پرهیز از دستمالی محل بخیه ها روی بدن و سر

در صورت داشتن علایم زیر حتماً به سرعت به اورژانس و یا جراح مغز و اعصاب خود مراجعه فرمایید:

• تورم در محل نصب شانت
• قرمز شدن، داغی، و یا نشتی محل نصب شانت
• مشکلات تنفسی یا درد قفسه سینه
• تب 38 درجه سانتی گراد و یا بالاتر
• دوبینی یا تاری دید
• تشنج
• حالت تهوع یا استفراغ
• سردرد شدید
• تغییر در سطح هشیاری

سوالات متداول در مورد جراحی شانت مغزی

شنیدن صدا ناهنجار هنگام راه رفتن بعد جراحی شانت مغزی طبیعیه؟

شنیدن صدا به احتمال زیاد در اثر نقص مکانیکی شانت شما است. بهتر است در اولین فرصت به پزشک معالج خود مراجعه فرمایید.

برای تسکین درد بعد شانت گذاری چه باید کرد؟

درد یکی از عوارض طبیعی هر گونه جراحی است که تا مدتی همراه شما می باشد. برای مدیریت درد خود، طبق دستور و نظر پزشک می توانید از مسکن هایی که داخل با بیماری و وضعیت طبی فعلی شما ندارند استفاده نمایید.

بعد چند سال شانت گذاری افزایش فشار، حالت تهوع و سرگیجه دارم ، شانت خراب شده؟

شانت ها انواع مختلفی دارند که برخی به شکل مکانیکی و برخی کامپیوتری هستند. در هر صورت، لازم است به شکل دوره ای نزد پزشک معالج خود بروید تا شانت شما بررسی شود. احتمال بروز مشکلات مکانیکی و بهم ریختگی برنامه های کامپیوتری در شانت ها، وجود دارد. به طوری که حدود 30 درصد از شانت ها ممکن است دچار گرفتگی و یا نقایص عملکردی شوند.

نکته: محتوا ی این مقاله بر اساس مقالات وبسایت کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران با مدیریت دکتر محمد صمدیان از برترین جراحان مغز و اعصاب تهران و چند وبسایت علمی دیگر مانند مایوکلینیک بازنویسی شده و امکان وجود خطا در هنگام بازنویسی در آن وجود دارد لطفا برای تصمیمات درمانی به وبسایت کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران مراجعه و از مشاوره مستقیم دکتر محمد صمدیان استفاده نمایید

• رزرو نوبت آنلاین در وبسایت کلینیک قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران
• آیدی اینستاگرام کلینیک : ISBclinic @
• آیدی اینستاگرام دکتر صمدیان: DrSamadian @