جسارت تلویزیون در پخش «قبل انقلاب»

ین روز‌ها پخش برنامه‌ای با نام «قبل انقلاب» با واکنش‌های بسیاری مواجه شده است. این برنامه که از شبکه مستند سیما روانه آنتن شده، در قسمت‌های نخست به مناظره میان صادق زیباکلام و خسرو معتضد اختصاص داشت که شفافیت این گفتگو به مذاق بسیاری خوش آمد و حتی بخش‌هایی از آن به سرعت در فضای مجازی منتشر شد.
«محسن یزدی» مدیر شبکه مستند درباره این برنامه گفته بود: این گفتگو، مناظره‌ای ساده بود و گفتگو‌های داغ‌تر از این باید از تلویزیون پخش شود، در این زمینه عنوان کرد: فکر می‌کنم که پهلوی اتفاقی ناچسب و ناگواری در تاریخ ایران است و به اندازه کافی درباره آن اسناد و حرف حساب وجود دارد؛ پس چرا باید می‌ترسیدیم تا اشخاص بیایند و در این زمینه صحبت کنند؟
او تاکید کرده بود: ایده ما این بود که آدم‌هایی که فکر می‌کنند رضاشاه برای ایران خدماتی داشته است، بیایند در برنامه‌ای مقابل کسانی که مخالف رضا شاه هستند بنشینند و آزادانه این بحث‌ها مطرح شود تا حقیقت تاریخ مشخص شود. شخصا معتقدم که جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی، بر حق است و می‌تواند این ویژگی را اثبات کند؛ البته نحوه ارائه و اثبات این موضوع، قاعده‌ای دارد. مخالف و موافق‌هایی وجود دارند. چه اشکالی دارد که این اشخاص در برنامه‌ای تلویزیونی نظراتشان را بیان کنند؟ من برنامه «قبلِ انقلاب» را با این دیدگاه تولید کردم. فکر می‌کنم که پهلوی اتفاقی ناچسب و ناگوار در تاریخ ایران است و به اندازه کافی درباره آن استاد و حرف حساب وجود دارد. پس چرا باید می‌ترسیدیم تا اشخاص بیایند و صحبت کنند؟ «قبل انقلاب» یک مناظره ساده است؛ خیلی گفتگو‌های داغ‌تر از این باید از تلویزیون پخش شود. به شرطی که جناح‌های مختلف بخواهند که تلویزیون اینگونه باشد.
نکته جالب توجه این است که برنامه تلویزیونی «قبل انقلاب» سه سال قبل در حوزه هنری تولید شده و امسال از شبکه مستند به روی آنتن رفته است. درباره این برنامه با «یاسر فریادرس» مدیر مرکز مستند سازمان سینمایی حوزه هنری گفتگو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید:

**آقای فریادرس درباره مجموعه «قبل انقلاب» توضیح بدهید و اینکه این برنامه قرار است به چه چیزی بپردازد؟ چند قسمت دارد؟ پخش آن از کی شروع شد و به چه صورت ادامه خواهد داشت؟

-در حقیقت در مجموعه «قبل انقلاب» درباره چگونگی به قدرت رسیدن سلطنت و سقوط رضاخان صحبت کردیم و برنامه قبل انقلاب به این موضوع می‌پردازد؛ و اینکه چرا به این موضوع پرداختیم به این خاطر این که امسال صدمین سالگرد وقوع کودتا است و به این منظور خواستیم به سوالاتی که در ذهن جامعه حول و حوش محور پهلوی هست پاسخ دهیم که احتمالا بعدا هم با همین عنوان در خصوص حکومت محمدرضا پهلوی برنامه ادامه خواهد داشت.

**پس برنامه ادامه دار خواهد بود؟

-بله. منتها در این قسمت مناظره‌هایی را برگزار کردیم که با همین عنوان قبل انقلاب چهارشنبه‌ها از شبکه مستند ساعت ۲۰ پخش خواهد شد.

**می توان گفت تاکنون سابقه نداشته در رسانه ملی با چنین جسارت و صراحتی درخصوص عملکرد دوران پهلوی و شخص رضا شاه صحبت شود و بدان پرداخته شود. این خط شکنی و ساختار شکنی چطور اتفاق افتاد و چقدر به تولید چنین برنامه‌هایی نیاز داریم؟

- باید به این نکته توجه کنیم که خیلی واضح است که با ظهور رسانه‌های جدید شبهات و سوالات خیلی صریح‌تر و سریع‌تر به گوش مخاطب می‌رسد. به نظر می‌آید تلویزیون به عنوان تریبون ملی باید جایگاه این سوالات باشد و ترس از اینکه یک سری مسائل ممکن است مطرح شود و یکسری مسائل بدون‌پرده با مخاطب در میان گذاشته شود، دیگر با این وضعیتی که رسانه دارد خیلی شاید جایز نباشد؛ و ما باید در خصوص همه مسائل در فضای درست گفتگو کنیم و معتقدیم که ما با آن پاسخی که مد نظر هست با این ویژگی‌ها و برگزاری این برنامه‌ها می‌توانیم به آن برسیم و در واقع این آزادی بیانی که در رسانه ملی می‌شود وجود داشته باشد عیار واقعی آدم‌ها را مشخص می‌کند و حقیقت را خیلی واضح به مخاطب ارائه می‌دهد.

**به موضوع آزادی بیان در رسانه ملی اشاره کردید، درخصوص همکاری تلوزیون برای پخش این مجموعه بگویید. آیا راحت به پخش رسید یا موانعی هم داشتید؟

-هر جایی و هر رسانه‌ای یکسری چارچوب‌هایی دارد، اما به عنوان حوزه هنری انتظار نداریم که هر چیزی که هر نهادی تولید کرد، تلویزیون آن را پخش کند بالاخره تلویزیون چارچوب‌های خودش را دارد و باید بررسی انجام دهد و ببیند آنچه ما تولید کرده‌ایم به درد پخش می‌خورد یا خیر؟
هرچند برایمان مهم است که در حوزه منافع ملی قدم برداریم و معتقدیم ما این کار را انجام دادیم، اما خوب تلویزیون هم باید بررسی‌های خودش را انجام دهد. اینکه موانع داشتیم یا نه؟ باید بگویم بله ما تقریباً دو تا سه سال پیش این اثر را تولید کردیم و در گیر و دار پخش مناسب بودیم.
بعضی از جا‌ها به ما می‌گفتند قابل پخش نیست، ولی خوب شبکه مستند آن را پخش کرد. حقیقت این است که تولید چنین برنامه‌هایی خیلی هم سخت نیست آن چیزی که امتیاز ویژه این برنامه است و به حساب می‌آید این است که از تلویزیون پخش شود. جسارتی که شبکه مستند به خرج داد که به نظرم در مجموع حتماً به نفع خودش هم هست اتفاق ویژه‌ای بوده که افتاده و به نظر من اگر قرار است که در این حوزه به نتیجه برسیم باید همین گفتگو‌های صریح را ادامه دهیم.

**اشاره کردید که بین تولید تا پخش این مجموعه فاصله طولانی افتاده است. چرا انقدر فاصله افتاده؟ آیا مباحث مطرح شده در این مجموعه به خاطر فاصله ایجاد شده، کم اثر نشده در این سال‌ها یا همچنان اثر پویاست؟

-البته به این موضوع در سوال قبلی پاسخ دادم و درباره اینکه مجموعه به خاطر این فاصله کم اثر شده یا خیر باید بگویم که ببینید این بحث یک بحث کاملا تاریخی است. ما حتی در برنامه هایمان که گاهی گریز را به امروز می‌زدند می‌گفتیم واقعا قصدمان این است که یک بحث تاریخی را در بستری کاملا علمی بررسی کنیم و به همین خاطر فکر نمی‌کنم که پویایی خودش را از دست داده باشد و به نظر برسد که کار کم اثر شده باشد. همان طور که دیدید قسمت اول آن با بازخورد‌های بالایی همراه بود و همان بازخورد‌های قسمت اول و بازتاب آن هم این موضوع را ثابت کرد.

**در این مدت که نمی‌توانستید با تلویزیون برای پخش به توافق برسید، به این فکر نکردید که قید تلویزیون را بزنید و کار را به جای پخش از تلویزیون به شبکه نمایش خانگی ببرید و راحت‌تر و بی دردسر‌تر آن را عرضه کنید؟

‌- قاعدتاً بله. پخش کار از شبکه نمایش خانگی خیلی راحت‌تر است، ولی یادمان نرود که جای این مجموعه‌ها در تلویزیون است جای این صحبت‌ها در تلویزیون است؛ و این را هم بگویم که ما پیشنهاد‌های زیادی داشتیم از فضای مجازی تا جا‌های دیگر که می‌خواستند این کار را پخش کنند. اما خوب نادیده‌گرفتن مخاطب میلیونی تلویزیون واقعاً ما را قانع نمی‌کرد و نمی‌توانستیم مخاطب تلویزیون را نادیده بگیریم و به همین خاطر صبر کردیم تا در یک موقعیت بهتر کار را پخش کنیم.

**مناظره از صراحت بالایی برخوردار است، آیا تاکنون کار برای پخش با سانسور‌هایی روبرو شده است یا خیر؟

-خیر. تدوین نهایی کار با ما چک شده و تلویزیون آنچه که ما باهم به توافق رسیدیم را پخش کرده است و مسلم است که یک گفتگو به خاطر این که ریتم بهتری داشته باشد تدوین شده، ولی آنچه اتفاق افتاده به خاطر جذابیت و ریتم بهتر بوده است و به محتوا لطمه‌ای نزده است.

**ترکیب میهمانان برنامه به چه شکلی است و چقدر سعی کردید به دور از کلیشه و تعارف به اصل مسئله ورود کنید و حرف‌های جدی بزنید؟

-ترکیب مهمان‌ها متفاوت‌تر از برنامه‌هایی است که تا به حال دید‌ه ایم. به‌همین دلیل ما خواستیم که این را بگوییم که مناقشات در مورد پهلوی فقط برای یک قشر خاص نیست. گروه‌های مختلف با سلیقه‌های مختلف انتقاد‌های جدی به بحث پهلوی دارند و شاید خیلی از منتقدینی که روبروی همدیگر نشسته‌اند هیچکدام به دیدگاه هیچکدامشان با دیدگاه رسمی نسبتی نداشته باشند. ولی انتقاد‌های جدی به پهلوی دارند. شاید تا به حال مخاطب در تلویزیون عادت داشته جنس دیگری مواجهه با پهلوی را ببیند و ما سعی کردیم تفاوتی داشته باشیم و به نظرم مخاطب این را می‌پسندد.

**ماجرای پرداختن به دوران پهلوی و عملکرد دوران شاهنشاهی ایران در مجموعه مرکز مستند به این مجموعه بسنده نشده و تولیدات سال‌های اخیر شما نشان میده این سوژه برای شما مهم بوده و بار‌ها به آن نزدیک شده اید. در این خصوص توضیح دهید و چرا این مسئله اولویت موضوعی شما قرار گرفته است؟

- به نکته خوبی اشاره کردید. ما در مرکز مستند سوره یکی از موضوع‌هایی که روی آن چندین ساله تمرکز کردیم بحث مستند‌های تاریخی و بحث پهلوی است. از این جهت هم این برایمان مهم است وقتی شما به عنوان مرکزی که بودجه محدود دارید نمی‌توانید در هر حوزه‌ای فعالیت کرده و اثرگذار باشید.
این نیازمند یک کار مدون و مرتب در یک حوزه است و ما تصمیم گرفتیم کار ویژه خودمان را در این حوزه قرار دهیم و تولیداتی با این مضمون داشته باشیم تا بتوانیم با تولیدات متداوم، این خط را باز کرده و حرف جدی و اثرگذار بزنیم.
طبیعتا با یک اثر نمی‌توانید راهی را باز کنید یا روی یک مسئله تاثیرگذار باشید. به همین خاطر باید سیاست خاص یا کار ویژه برای خودتان تعریف کنید که این کار ویژه در مرکز مستند سوره در این سال‌ها مستند‌های تاریخی به خصوص پهلوی بوده است.

**همکاری شبکه مستند و حوزه هنری در تولید و به ثمر رسیدن چنین محصولی را چطور می‌بینید و به نظرتان می‌توان در فضای مستند و برنامه سازی فعلی امیدوار بود به تولید چنین محتوا‌ها و خروجی‌های مشترکی؟

-نسبت ما با شبکه مستند و مدیران آن از گذشته نسبت خوبی بوده است. شبکه مستند تنها شبکه‌ای است که مستند در آن جدی گرفته می‌شود. متاسفانه در شبکه‌های دیگر به مستند به چشم آنتن پر کن نگاه می‌شود. ولی ما با این شبکه به واسه تخصصی بودن همواره همکاری‌ها و پروژه‌های مشترکی داشتیم که خدا را شکر به ثمر هم رسیده است. این شبکه مخاطبین خوبی دارد و از حیث مستند مجموعه‌های سریالی ما بهترین جایی که دیده شدند در همین شبکه مستند بوده است و بعد از این نیز احتمالا همکاری‌های زیادی با هم خواهیم داشت و همانطور که گفتم پخش مجموعه قبل انقلاب شجاعتی می‌خواست که شبکه مستند از عهده آن برآمد و جوابش را نیز با بازخورد‌های مثبتی که داشته گرفته است.

**چه شد که آقای افخمی را به عنوان مجری انتخاب کردید؟

-نحوه مدیریت یک مجری در برنامه‌های گفتگو محور اهمیت زیادی دارد، زیرا مجری باید بداند در چه مواقعی از بحث نباید ورود پیدا کند تا حرف‌های کارشناسان به بیراهه نرود و همه این معیار‌ها را افخمی دارد.
در حقیقت می‌توان گفت که سکوت‌های به جای افخمی باعث شد تا اجرای این برنامه برای مخاطبان هم جالب باشد. متاسفانه شاهد هستیم گاهی دخالت مجری باعث می‌شود مباحث از تب و تاب بیفتد و افت ریتم داشته‌باشیم، اما شجاعت افخمی در اداره مباحث برنامه قبل انقلاب و خونسردی در زمان‌هایی که مهمانان به چالش رسیده‌بودند، باعث شد اجرای برنامه رنگ و لعاب دیگری به خودش بگیرد.
ضمن این‌که این موضوع را هم می‌دانستیم که افخمی سواد تاریخی دارد و تسلطش در این حوزه‌ها کم نیست. کتابخوان و فیلمساز است. همه این موارد ما را بر آن داشت تا به انتخاب او برسیم. جالب است مهمانان برنامه هم بر این موضوع تاکید داشتند که انتخاب مجری به جا بوده و اتفاق خوبی افتاده‌است.