«ابر ایران» و قطع اینترنت بین الملل

 

چند روز پیش سازمان فناوری اطلاعات پروژه‌ی ملی «ابر ایران» را با همکاری بخش خصوصی رونمایی کرد؛ ولی این موضوع باعث ایجاد نگرانی‌های بسیاری در فضای مجازی شده است. کاربران در فضای مجازی نگرانی‌هایی بابت «ملی‌شدن» اینترنت و دریافت رانت از شرکت‌های خصوصی در همکاری با حاکمیت مطرح کردند. انگشت اتهام بیش از همه به‌سمت شرکت ابر آروان بود که پیش‌از‌این هم اعلام کرده قطع دسترسی مردم ایران به اینترنت بین‌الملل خط‌قرمزش است. همین امر باعث شد ابر آروان امروز صبح متنی منتشر کند که درادامه، آن را خواهیم خواند.

رئیس سازمان فناوری اطلاعات نیز پس از دیدن واکنش‌های بسیار کاربران ایرانی، مطلبی نوشت. حال‌آنکه توضیحات امیر ناظمی کافی نبود و او در متن دیگری، به ابهامات درباره‌ی پروژه‌ی ابر ایران و ترس از قطعی اینترنت پرداخت.

نگرانی‌ها از آنجا دامن گرفت که یکی از اهداف پروژه، کاهش وابستگی به اینترنت بین‌الملل عنوان شد. کاربران ایرانی باتوجه‌به قطعی اینترنت در آبان ۱۳۹۸، حال از این موضوع می‌ترسند که توسعه‌ی شبکه ملی اطلاعات و زیرساخت‌های مدنظر آن، به قطع دسترسی به اینترنت بین‌الملل منجر شود.

دیگر نگرانی کاربران بابت همکاری شرکت‌های بخش خصوصی با دولت است. امیر ناظمی سرمایه‌ی پروژه‌ی ابر ایران را ۲،۴۰۰ میلیارد تومان بیان کرد که تنها ۵۰۰ میلیارد آن را دولت و باقی‌مانده را بخش‌ خصوصی تأمین می‌کند. دو کنسرسیوم نیز در پروژه حضور دارند: یکی متشکل از شرکت‌های آسیاتک و ژرف‌نگر و ابر زَس XaaS و دیگری متشکل از فناپ و ابر آروان. پروژه‌ی ملی ابر ایران قصد دارد زیرساخت‌های مراکز داده استانی در هشت استان را که در دست سازمان فناوری اطلاعات بودند، دراختیار دو کنسرسیوم برنده بگذارد تا خدمات ابری در این مناطق را توسعه دهند.

توضیحات ابر آروان

ابرآروان در ابتدای اطلاعیه‌اش آورده است: «ابر آروان یک ابر یکپارچه‌ی جهانی است و با هدف ایجاد زیرساخت برای سریع‌تر و امن‌تر و دردسترس‌تر‌کردن اطلاعات در سطح جهان فعالیت می‌کند، نه برای ایجاد هر نوع محدودیت.» ابر آروان اضافه می‌کند مخالف هرگونه رانت و نبود شفافیت یا انتفاع ناعادلانه از منابع ملی است و در هیچ اتفاقی مشارکت نخواهد کرد که نتیجه‌اش از‌بین‌رفتن شفافیت و ارزش‌ها و تعهداتش باشد. ابر آروان تأکید می‌کند پروژه‌ی ابر ایران برای این شرکت، تنها پنج دیتاسنتر در شهرهای تبریز، کرج، شیراز، اصفهان و اهواز به‌ارمغان آورده است. آروان در بخش‌های مجزا ابهامات و اتهامات را شرح داده است.

شبکه‌ی ملی اطلاعات

ابر آروان: کاهش وابستگی به اینترنت بین‌الملل به‌معنی افزایش نسبت ترافیک داخل ایران به ترافیکی است که از کشورهای همسایه ترانزیت می‌شود
در اطلاعیه‌ی ابر آروان می‌خوانیم «شبکه‌ ملی اطلاعات» ازنظر دولت به تمام دیتاسنترهای کشور، شبکه‌ی IXP، تمام محتوای داخلی شامل محتوای سرگرمی، اپلیکیشن‌ها، بازی‌ها، فیلم و سریال و… ترافیک قریب‌به‌اتفاق تمام استارتاپ‌ها گفته می‌شود؛ درنتیجه، پروژه ابر ایران نیز مانند هر محتوای دیگری که در داخل کشور تولید و نگه‌داری یا توزیع می‌شود، جزئی از شبکه ملی اطلاعات است.

ابر آروان خاطرنشان می‌کند از نظر این شرکت، کلمه‌ی «اینترنت» بدون هیچ پسوند و پیشوندی شبکه‌ی ارتباطی جهانی است و نباید اجازه داد بازتعریف شود. بااین‌حال آروان توضیح می‌دهد ازلحاظ فنی، عبارت «کاهش وابستگی به اینترنت بین‌الملل» به افزایش نسبت ترافیک داخل ایران به ترافیکی اشاره می‌کند که از کشورهای همسایه ترانزیت می‌شود. درواقع، آروان می‌گوید هر یک بایت محتوایی که داخل کشور تولید یا میزبانی شود، ‌به‌معنای افزایش نسبت ترافیک داخل به ترافیک خارجی است. پس هر کشور، استان، شهر و حتی تأمین‌کننده‌ی اینترنت محلی تلاش می‌کند با میزبانی‌ و توزیع محتوای بیشتر در داخل شبکه‌اش، از توازن ترافیکی به‌نفع کاربران نهایی و افزایش سرعت دسترسی آن‌ها به محتوا استفاده کند. بر‌این‌اساس، کاهش وابستگی‌ به اینترنت بین‌المللی سبب بهبود این موازنه خواهد بود.

رانت چندهزارمیلیاردی

ابر آروان در توضیح اتهام رانت به این شرکت به‌صراحت می‌گوید: «دولتی که حتی نمی‌تواند بدهی‌های خودش به ابر آروان و سایر استارتاپ‌ها را به‌موقع پرداخت کند، آیا توان سرمایه‌گذاری چندهزارمیلیاردی در مناقصه‌ای ابری با حضور بخش خصوصی را دارد؟» درادامه‌ی اطلاعیه گفته شده است مجموع سرمایه‌گذاری ابر آروان و فناپ در دیتاسنترهای مدنظر، در مرحله‌ی اول ۱،۵۰۰ میلیارد ریال است که درمجموع و تا پایان پروژه، احتمالا به ۳،۶۰۰ میلیارد ریال افزایش پیدا خواهد کرد. نکته آنجا است که این اعداد سرمایه‌گذاری کنسرسیوم ابر آروان و فناپ در پروژه است، نه سرمایه‌گذاری یا هدیه‌ی دولت!

کنسرسیوم ابر آروان و فناپ تضمین کرده‌اند با سرمایه‌گذاری و مشارکت در این پروژه در مدت هفت سال، حداقل ۳۲۸ میلیارد ریال سود به سازمان فناوری اطلاعات پرداخت خواهند کرد و در پایان هفت سال، دیتاسنترهای اورهال و تجهیزشده را به سازمان فناوری اطلاعات تحویل دهند. همچنین، امکان تمدید برای هفت سال دیگر پیش‌بینی شده است.

ابر آروان: دولت نه‌تنها در این پروژه‌ها سرمایه‌گذاری نخواهد کرد؛ بلکه سود مشارکت را هم از برنده مناقصه دریافت می‌کند
ابر آروان تأیید می‌کند این مشارکت موجب گسترده‌ترشدن زیرساخت‌های شرکت و درنتیجه، افزایش درآمد و سود اقتصادی برایش می‌شود؛ اما هر شرکت دیگر با ارزش بیشتر می‌توانست براساس اسناد مناقصه‌ی سرمایه‌گذاری دولت (شامل ساختمان‌های دیتاسنترها و سخت‌افزارهایی از‌رده‌خارج، معرفی به صندوق نوآوری برای اخذ تسهیلات و تخفیف در ارتباطات از شرکت ارتباطات زیرساخت) برنده‌ی مناقصه شود.

ابر آروان تأکید می‌کند دولت نه‌تنها در این پروژه‌ها سرمایه‌گذاری نقدی نخواهد کرد؛ بلکه سود مشارکت آن را نیز برنده‌ی مناقصه ضمانت کرده است. تخفیف‌های شرکت ارتباطات زیرساخت را هم بدون نیاز به هیچ مناقصه‌ای شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان مشوق‌هایی برای تمرکززدایی از تهران اعلام کرده است. ابر آروان اضافه می‌کند این تخفیف‌ها به‌هیچ‌وجه شامل هزینه‌ی اینترنت نیست و فقط هزینه‌ی انتقال VPLS بین دیتاسنترها، اتصال به شبکه‌ی IXP و... را شامل می‌شود.

چرا این پروژه به ابر آروان و فناپ داده شد؟

ابر آروان در بخش بعدی توضیح می‌دهد رئیس وقت سازمان فناوری اطلاعات از سال ۱۳۹۶ برای واگذاری دیتاسنترهای نیمه‌فعال و ورشکسته‌ی استانی دولت تلاش می‌کرد. حال در این پروژه با نام جدید «ابر ایران» همان دیتاسنتر‌ها در دو منطقه تجمیع و با اقبال بیشتر شرکت‌ها مواجه شدند. ابر آروان تأکید می‌کند تمام شرکت‌های فعال در حوزه‌ی ابری در پروژه مشارکت کردند و می‌توانستند برنده‌ی آن باشند.

توضیحات رئیس سازمان فناوری اطلاعات

امیر ناظمی در رشته‌توییتی، پاسخ‌هایی به دل‌نگرانی‌ها درباره‌ی پروژه‌ی ابر ایران داد. به‌گفته‌ی ناظمی، نمی‌توان با ترس از سوءاستفاده‌ی گروه‌های تمامیت‌طلب حرکت کرد؛ چراکه در این صورت، امکان هیچ توسعه‌ای وجود ندارد. ناظمی می‌گوید این مراکز داده جدید نیستند و در دوره‌ی قبلی دولت ساخته شده بودند. حال با پروژه‌ی ابر ایران مراکز داده برای بهره‌برداری بهتر، تنها دراختیار بخش خصوصی قرار گرفته‌اند.

ناظمی: کسانی که در اندیشه‌ی قطع اینترنت در ایران هستند، سرویس بهتر یا بدتر برایشان فرقی ندارد
به‌گفته‌ی ناظمی، نهادهای دولتی انتقادها زیادی از واگذاری دیتاسنترها به بخش خصوصی کردند و بابت این موضوع نیز بسیار نگران بودند. پس اگر هدف قطع اینترنت بود، این مراکز دراختیار بخش خصوصی نباید قرار می‌گرفت. ناظمی در پاسخ به این نگرانی که «ایران با سایر دنیا فرق دارد»، می‌گوید نمی‌توان کار درست را به‌دلیل فرق‌داشتن ایران انجام نداد. ناظمی اضافه می‌کند:

واقعیت آن است کسی که دنبال قطع اینترنت است، اصلا به فکر این چیزها نیست! او برایش سرویس بهتر یا بدتر فرقی ندارد. اگر کسی می‌خواهد اینترنت را قطع کند، اصلا از این استدلال‌ها گذشته است که حالا بخواهد برای رفاه سرویس ابری ایجاد کند تا مبادا شهروندان ناراحت نشوند!

رئیس سازمان فناوری اطلاعات درباره‌ی ضرورت انجام پروژه ملی ابر ایران می‌گوید در‌حال‌حاضر، میزبانی‌ مراکز داده در تهران متمرکز است؛ به‌همین‌دلیل، خدمات ابری کیفیت مطلوبی ندارند. حتی سرویس‌های ذخیره‌سازی ابری مانند گوگل‌درایو یا دراپ‌باکس در کشور با کیفیت مناسب وجود ندارند و خرید تجاری این سرویس‌ها هزینه‌بر و تقریبا بی‌کیفیت است. ناظمی اشاره می‌کند ایجاد لایه‌ی Front Cloud در میان لایه‌های Metro و Backbone Network بخش ضروری زیرساخت شبکه به این دلیل بود که پیش‌تر وجود نداشت و با افزایش کاربران اینترنت ضرورت پیدا کرد. ناظمی در انتها دوباره تأکید می‌کند:

کسانی که چشم‌اندازشان قطع اینترنت است، به ابزارهایی مانند ابر ایران نیازی ندارند. شاید باید درکنار بدبینی به ابر ایران عامل خوش‌بینی به مخالفان اینترنت را هم بیفزایم. کسانی که فکر می‌کنند این طرح را با هدف قطع اینترنت می‌بینند، به مخالفان اینترنت خوش‌بین هستند.

امیر ناظمی با انتشار متن دیگری در ویرگول، اظهارنظرها درباره‌ی رونمایی پروژه‌ی ابر ایران را نشانه‌ی دیگری از شکاف بزرگ اعتماد میان مردم و فعالیت‌های دولتی دانست که سیاست‌گذاری دولتی را سخت و شرکت‌های خصوصی را تکه‌تکه می‌کند. ناظمی نوشت:

تندروی در یک سو، تندروی در سوی دیگر می‌آفریند. نگاه بدبینانه به دولت یا فعالیت‌های دولتی که ریشه‌های متعددی دارد، می‌تواند به‌سادگی باور کند که فرایند بدون شفافیت بوده و رانتی داده شده است.

ناظمی درادامه توضیح داد افزایش ترافیک داخلی به‌معنای قطعی اینترنت نیست و در ادبیات فنی نیز چنین معنایی نمی‌دهد. او نوشت:

کاهش نسبت ترافیک بین‌الملل به ترافیک داخلی می‌تواند نشانه‌ای برای میزبانی سرویس‌های جهانی در یک کشور هم باشد. کافی است به آمار کشورهای مختلف و کشور پیشرویی مانند کره‌جنوبی در این زمینه نگاه کنید تا مشخص شود چگونه این کشور باتوجه‌به همین سیاست توانسته است کیفیت و قیمت اینترنت را در کشور خود بهبود ببخشد. درحقیقت، این کشور میزبانی سرورهای بسیاری از شرکت‌ها و خدمات جهانی را نیز در مراکز داده خود فراهم کرده است.

ناظمی: پروژه‌ی زیرساخت ابری به مسئله فیلترینگ ارتباطی ندارد

ناظمی اعتقاد دارد ارتباط میان پروژه‌ی زیرساخت ابری با مسئله‌ی فیلترینگ بسیار بعید است؛ اما اینکه چرا اکنون افراد آشنا به موضوعات فنی این پروژه را به فیلترینگ تفسیر می‌کنند، پرسشی است که سیاست‌گذاران حوزه‌های مختلف باید این روزها از خود مطرح کنند.

ناظمی اضافه می‌کند اکنون مشکل اصلی نه در حوزه‌ی فنی، بلکه در حوزه‌ی اجتماعی و سرمایه اجتماعی است. او نوشت:

جامعه ایران در سطحی پایین از اعتماد به حکمرانان خود به‌سر می‌برند؛ همان مفهومی که به نام «سرمایه اجتماعی» پایین از آن تعبیر می‌شود. درحقیقت، شهروندان دو تکه شده و در میان دوگانه‌هایی که ساخته می‌شوند، ناخودآگاه و به‌واسطه‌ی دلایل مختلف تاریخی، در یکی از سویه‌های تندروی می‌ایستند. تعدادی از شهروندان در سویه‌ی تندروی قطع اینترنت و فیلترینگ می‌ایستند و بخشی دیگر در سویه‌ی بدبینی تا هر توسعه‌ی زیرساختی را با عینک فیلترینگ ببینند.

ناظمی ادامه‌یافتن تدریجی این شکاف اجتماعی را بسیار مضر می‌داند که امکان مدیریت و امکان توسعه در کشور را با مشکلات بزرگی روبه‌رو خواهد کرد. او درپایان می‌گوید:

نگاه‌های تند نه‌تنها سیاست‌گذاری دولتی را سخت می‌کند؛ بلکه شرکت‌های خصوصی را نیز با همین بی‌رحمی تکه‌تکه می‌کند؛ شرکت‌هایی که به‌واسطه‌ی همین تفسیرها می‌توانند به‌راحتی به‌عنوان رانت‌خوار یا کارگزاران قطع اینترنت برچسب زده شوند و همین برچسب‌ها درادامه مسیر آنان را از رشد بازخواهد داشت.