پس از برخوردهای گسترده انتظامی با فعالیتهای هرمی در سالهای اخیر، قانونگذار برای ضابطهمند کردن فعالیت شرکت های بازاریابی شبکهای «مواد ۱۲ و ۲ آییننامه ذیل تبصره ماده ۸۷ قانون نظام صنفی» را تصویب کرده است.
* دست خالی بازاریابان پائیندستی در مقابل جیب پُر پول لیدرهای بالادستی
با وجود ضوابط تعیین شده، هنوز هم برخی از شرکتهای بزرگ بازاریابی شبکهای مرتکب تخلفاتی همچون، رعایت نکردن محدودیت سطوح پرداخت پورسانت تا ۳ سطح، عرضه کالای بیکیفیت و گران قیمت، عدم شفافیت مالیاتی، تبلیغات اغواکننده و فریبنده، اجبار بازاریابان برای خرید کالا، عدم بازپس گیری کالا و عدم رعایت شئونات اخلاقی در تجمعات شعب خود شدهاند که این تخلفات به شائبه هرمی بودن فعالیت آنها دامن زده است و عملاً مشاهده می شود، برخی از شرکتها با زیر پا گذاشتن قوانین در مسیر عضوگیری و شبکهسازی بدون محدودیت همانند شرکتهای هرمی غیرمجاز قرار دارند.
قشر وسیعی از بازاریابهای جوان که با هدف اشتغال و کسب درآمد جذب این شرکتها شده اند در روزها یا ماه های اولیه عضویت، با اولین خرید خود و عدم رسیدن به اهداف اولیه (که تحت تأثیر تبلیغات فزاینده و کسب درآمدزایی بوده) از سیستم جدا میشوند و مابقی نیز درآمد اندکی بدست میآورند. بدین شکل نه اشتغال پایدار و واقعی به وقوع میپیوندد و نه کالای مناسب به دست مصرف کننده نهایی میرسد و تنها شرکت و لیدرهای بزرگ آن از سودهای بالا بهره برده و شکاف درآمدی غیرمعقول در اکثر مجموعههای این شرکتها ایجاد میشود.
سرشبکههای قدیمی شرکتهای هرمی، لیدرهای کنونی شرکتهای بازاریابی
بر اساس پژوهش میدانی که وزارت ورزش و جوانان در فصلنامه علمی راهبردی ورزش و جوانان منتشر کرده است، پایههای اصلی بسیاری از شرکتهای بازاریابی شبکهای، توسط لیدرهای سابق شبکههای گلدکوئست پایه گذاری شده است. علاوه بر این، هنوز هم جزوههای آموزشی شبکههای هرمی در این شرکت ها در حال توزیع است.
با بررسی تعدادی از فعالان بازاریابی شبکهای استان یزد از سال ۹۵ تا ۹۷ مشخص شد که با وجود ورود کثیری از افراد به بازاریابی شبکهای، فقط تعداد محدودی از لیدرها به سودهای کلان دست پیدا میکنند و مابقی اعضاء عمدتا به پورسانتهای حداقلی اکتفا میکنند.
نه تنها در ایران بلکه در جهان نیز بازاریابی شبکهای به عنوان کسبوکاری شناخته میشود که اکثر قریب به اتفاق شاغلین خود را به کام ورشکستی و ضرر میکشاند. پژوهشی که کمیسیون فدرال تجارت آمریکا درباره عملکرد بازاریابان شبکهای منتشر کرده است اذعان داشته که در آمریکا بیش از ۹۰ درصد فروشندگان شبکهای پس از مدتی متحمل ضرر میشوند و عمده سودهای هنگفت این کسب وکار فقط نصیب ۱ درصد از لیدرهای بالاسری میشود.
* گرانی و بیکیفیتی اجناس نتیجه رشد قارچی بازاریابی شبکهای
شرکتهای بازاریابی شبکهای با افزایش کاذب واسطهها در حلقههای زنجیره تأمین و فروش کالا، افزایش هزینه تمامشده اجناس را رقم میزنند و در نهایت موجب عرضه کالاهای بیکیفیت و بعضاً گران قیمت در مقایسه با سایر محصولات مشابه در بازار میشوند و به دلیل همین قضیه فعالیت افراد در این شرکتها عموما ناپایدار و موقت است.
شرکتهای تحت حمایت قانون نظام صنفی از جمله شرکتهای بازاریایی شبکهای موظف هستند نسبت به عرضه کالای مصرفی و رقابتی برای مصرف کننده نهایی با قیمت و کیفیت مناسب اقدام نمایند و ضمن رصد و نظارت تمامی فعالیتهای لیدرها و سرگروههای شرکت و اعضا قدیمی و جدید الورود خود، آموزشهای صحیح و صادقانه و منطبق با طرح های سوددهی را به آنها ارائه کنند.
* چه کسی مسئول برخورد با متخلفان شبکهای است؟
طبق اخبار منتشر شده در پورتال کارگروه «نظارت بر فعالیت بازاریابی شبکهای وزارت صمت» در سالهای گذشته بسیاری از شرکت های بازاریابی شبکهای به علت عدم رعایت مقررات و ضوابط مذکور با اخطار قانونی مواجه شدهاند و اخیرا نیز یکی از شرکتهای بزرگ و فعال این حوزه نیز از این کارگروه اخطار دریافت کرده است. اما با این حال روند صعودی ارتکاب جرائم بازاریابی شبکهای در سالهای اخیر، نشان داده است که این اخطارها به تنهایی برای جلوگیری از گسترش فعالیت مخرب این شرکتها کافی نیست؛ بنابراین به نظر میرسد که برخورد جدی و بازدارنده با که در قالب بازاریابی مجاز در حال انجام دسیسههای هرمی هستند، حداقل انتظاری است که مالباختگان این شرکتها از نهادهای نظارتی و قضایی دارند.