همه چیز درباره والدین و بلوغ زودرس

بلوغ نوجوان و حواشی آن به اندازه کافی برای والدین موضوع حساسی هست. والدین آگاه می‌دانند که بلوغ یکی از دوره‌های حساس رشد کودک است که باید قبل از رسیدن به آن درباره آن آگاهی‌های لازم را داشته باشند. اما در این بین کودکان ونوجوانانی هم هستند که دچار بلوغ زودرس می‌شوند. برای بسیاری از مردم بلوغ زودرس با مسائل دیگری همچون زودآگاهی جنسی یکسان تلقی می‌شود. اما اینکه تعیین بشود کودک یا نوجوانی به بلوغ زودرس رسیده است بستگی زیادی به نظر پزشک دارد.

در این گفت‌وگو انسیه مجذوبی، روان‌شناس بالینی کودک، بازی درمانگر و مشاور کودک از انواع بلوغ زودرس، تعریف این بلوغ و راهکارهای مواجه والدین با بلوغ زودرس کودکان خود گفته است. در این گفتگو توصیه‌های خوبی نیز برای مواجهه با بلوغ فرزندان یک خانواده ارائه شده است.

پیدایش علائم بلوغ در چه سنی برای نوجوان، نشان‌دهنده بلوغ زودرس است؟

تعیین این سن بستگی بسیار به محیطی که کودک در آن قرار گرفته، دارد. محیط شامل، جغرافیایی که کودک در آن بزرگ شده و بستری که در آن قرار دارد، می‌شود. هر کودک در هر کشوری با توجه به اقلیم و محیط جغرافیایی ممکن است بلوغ را زودتر یا دیرتر تجربه کند. حتی به عنوان مثال در کشور ما بر اساس اینکه در مناطق سردسیر زندگی می‌کنیم یا گرمسیر، ممکن است کودکان سن متفاوتی از بلوغ و بلوغ زودرس را تجربه کند.

اما سنی که روی آن از نظر پزشکی برای تعیین بلوغ زودرس بر آن توافق شده است برای دختران زیر9سال و برای پسران زیر 15سال است. در واقع در این سنین اگر علائم فیزیولوژیک بلوغ دیده بشود، تشخیص بلوغ زودرس داده می‌شود. اما از آنجایی که ژن در این مقوله بسیار تاثیرگذار است توصیه ما این است که در این مواقع سوابق خانوادگی خودمان و همسرمان را بدانیم و بررسی کنیم. ممکن است برای پسری، پدر و یا حتی عموی او بلوغ را در سن مشابه تجربه باشد. پس برای آن پسر دیگر بلوغ زودرس اتفاق نیفتاده است و ژن خانوادگی او به این صورت است.

بلوغ زودرس برای پسران بیشتر اتفاق می‌افتد یا دختران؟

برای دختران بیشتر اتفاق می‌افتد.

علائم بلوغ به صورت کلی چه چیزهایی هستند؟

برای دختران رشد اندام زنانه و یا به عنوان مثال چرب شدن موها اتفاق می‌افتد. برای پسران هم چرب شدن موها از علائم بلوغ است. ضمن اینکه در پسران تغییر صدا به سمت بم شدن هم اتفاق می‌افتد. در هر دو جنس ممکن است بزرگی بینی هم دیده بشود. اینها بخشی از علائم ظاهری بلوغ هستند.

در صحبت‌هایتان گفتید با دیدن علائم بلوغ زودرس باید به پزشک مراجعه کرد. چرا؟

در کل بهتر است با دیدن علائم بلوغ در نوجوان ، مراجعه به پزشک غدد داشته باشیم. پزشک آزمایش‌هایی را تجویز می‌کند و عکسی از استخوان مچ دست می‌گیرد. این عکس و آزمایش‌ها نشان می‌دهد که  آیا نوجوان شما به بلوغ زودرس مبتلا شده است یا نه. نوجوان یا به خاطر ژن و محیط به بلوغ زودرس مبتلا شده که نگران‌کننده  یا این بلوغ ارتباطی به ژن او ندارد. پس پزشک رژیم‌های غذایی تجویز می‌کند و فعالیت‌ها را متذکر می‌شود تا بلوغ زودرس نوجوان کنترل بشود.

آیا قرار گرفتن کودک در معرض محتوای نامناسب اخلاقی از طریق رسانه، می‌تواند منجر به بلوغ زودرس بشود؟

بعضی اوقات می‌شنویم که گفته می‌شود کودکانی که در معرض محتوای نامناسب رسانه‌ای قرار دارند، تصاویر غیراخلاقی می‌بینند یا خانواده و دوستان از نظر پوشش در پیش چشم این بچه‌ها بیش از اندازه آزاد هستند، دچار بلوغ زودرس می‌شوند. این تعریف برای بلوغ زودرس اشتباه است. کودکانی که در معرض محتوا و تصاویر نامناسب اخلاقی قرار می‌گیرند دچار «آسیب‌ذهنی» و «بیداری جنسی زودتر از موعد» می‌شوند. یعنی زودتر از آنچه معنا و مفاهیم اعمال جنسی را متوجه بشوند، درگیر این محتواها می‌شوند.

معمولا دو الی سه سال بین رسیدن فرد به بلوغ با علائم ظاهری و بلوغ جنسی فاصله است. برای این دسته از کودکان در این فاصله دو الی سه ساله از نظر اینکه تغییرات بلوغ ظاهری را تجربه می‌کنند اما به بلوغ جنسی نرسیده‌اند و از آن‌طرف زودتر از زمان لازم به آگاهی جنسی رسیده‌اند، مشکلاتی پیش می‌آید. از آن طرف بعد از رسیدن به بلوغ جنسی هم از آنجایی که این دسته هنوز در سن نوجوانی هستند، مشکلاتی را به خاطر رسیدن به زودآگاهی جنسی تجربه می‌کنند.

پس قرار گرفتن کودک در معرض محتوای نامناسب اخلاقی و جنسی، باعث بروز بلوغ زودرس یعنی زودتر ظاهر شدن علادم فیزیکی بلوغ در او نمی‌شود. علائم فیزیکی بلوغ کاملا محیطی و وابسته به ژن است. این محتواهای نامناسب کودک را زودتر از لزوم و سن مناسب به آگاهی درباره مسائل جنسی می‌رساند که تبعات خودش را دارد.

ما یک بلوغ زودرس مرکزی داریم که گفته می‌شود غذه هیپوتالاموس و هیپوفیز زودتر از موعد وارد فعالیت شده‌اند به همین خاطر هم باید به پزشک غدد مراجعه کرد. بلوغ زودرس محیطی هم هست که آن هم به خاطر عوامل محیطی و جغرافیایی هست که بدن در آن قرار می‌گیرد.

برخی از والدین برای بلندقد شدن کودکان و یا چاق و لاغر شدن آنها، به کودکان قرصهای مخصوصی در این زمینه می‌دهند. آیا این قرصها هم می‌تواند باعث بلوغ زودرس بشود؟

بله. مخصوصا درباره بلند قد شدن یا لاغر شدن کودکان که دغدغه بسیاری از والدین هست، بعضی از انواع داروها که هورمونی هستند، می‌تواند بلوغ زودرس به دنبال داشته باشد.

اشتباهات رایج والدین دربرخورد با کودک یا نوجوانی که دچار بلوغ زودرس شده‌اند چیست؟

اولین اشتباه این است که به پزشک مراجعه نمی‌کنند. مراجعه به پزشک مهم است چون والدین باید بدانند که آیا روند بلوغ فرزندشان در مسیر درست قرار دارد یا نه. چون اگر در مسیر نادرست باشد نیاز به راهکارهایی برای کنترل آن است.

قدم بعدی این است که روی «تن‌انگاره» نوجوان کار بشود. تن‌انگاره یعنی دیدی که نوجوان نسبت به بدن خود پیدا می‌کند. بعضی از مادران به دختران خود می‌گویند لباس گشاد بپوش تا برجستگی بدنت پیدا نباشد. این باعث شرم دختر از بدن خود می‌شود. این شرم در آینده زندگی آنها هم تاثیر بدی دارد و ممکن است حتی در بزرگسالی در روابط زناشویی هم اختلال ایجاد کند.  درحالی که رشد این اندام در بدن او یک امر طبیعی است. به جای این جمله منفی می‌شود با دخترشان حرف بزنند و لزوم رعایت عفاف و حجاب را توضیح بدهند نه اینکه روی بدن دختر نوجوان برچسب بزنند و عیب بگذارند.

درباره پسر نیز باید همین اتفاق بیفتد و تغییرات ظاهری بدن او باعث حس بد از بدنش نشود. البته بهتر است صحبت درباره این تغییرات بدنی و سیر طبیعی آنها برای دختر و پسر به عهده والد همجنس باشد.

به عنوان مثال مادر در برخورد با علائم فیزیکی دختر، چگونه با او برخورد کند که باعث شرم او بدنش نشود؟

پیشنهاد من به والدین مراجع، این است که یک «جعبه نوجوانی» برای فرزند خود تهیه کنند. حالا جعبه می‌تواند تبدیل به کیف یا هر وسیله دیگری که بتوانیم تعدادی از اقلام را در آن جای بدهیم بشود. این اقلام شامل یک سری وسائل بهداشتی است که از این به بعد و بعد از بلوغ برای نوجوان لازم است. مثلا یک اسپری بدن یا عطر، پد بهداشتی برای دختران و... . خوب است در این پد تعدادی کتاب درباره علائم بلوغ، لزوم آن و مسائلی از این دست هم بگذاریم.

این هدیه می‌تواند تحت عنوان هدیه‌ای برای ورود به یک مرحله طبیعی از رشد و یکی از مراحل اولیه بزرگسالی به نوجوان داده بشود.  در واقع دادن این بسته به نوجوان خیلی بهتر از این است که مرتب بخواهیم به او تذکر بدهیم که بوی بدنت بد شده و باید به حمام بروی. یا این را نخور، جوش می‌زنی!

وقتی این سیر را برای نوجوان به عنوان یک امر طبیعی جا بیاندازیم نیازی نیست که مرتب تغییرات بدنی او را به او یادآوری کنیم تا از این طریق باعث شرم او از بدنش بشویم. ما باید کمک کنیم بچه‌ها حالشان با خودشان خوب باشد.

البته لازمه این کار این است که خود مادر یا پدر هم حالش با خودش خوب باشد. والدینی که مرتب درگیر چاق و لاغر شدن هستند یا همیشه جلوی آینه از خودشان ایرادات بدنی می‌گیرند، والدین موفقی در دادن حس خوب از بدن به فرزندشان نیستند.

در تببین تن‌انگاره برای کودک، رسانه هم موثر است. رسانه‌ و فضای مجازی که در آن زیبایی به بینی عمل‌کرده و هیکل تراش خوره تعبیر می‌شود. از آن طرف حلقه دوستان و مدرسه هم هستند که به کودک تن‌انگاره می‌دهند. پس ما باید قبل از رسیدن کودک به سنی که از این موارد تاثیر بپذیرد خودمان به عنوان والدین تن‌انگاره صحیح و آن احساسی که هرکس باید حالش با بدن خودش خوب باشد را به فرزندمان بدهیم.

بلوغ زودرس چه پیامدهایی برای نوجوان دارد؟

بلوغ زودرس باعث می‌شود بچه‌ها در ارتباط با همسالان خود دچار مشکل بشوند. مخصوصا درباره دختران که باعث یک نوع شرم‌زدگی و کناره‌گیری آنها از دوستانی خواهد شد که هنوز فضای بلوغ را تجربه نکرده‌اند. یا برای پسران که این دوره، دوره اوج بودن با همسالان است ممکن است باعث بشود، پسر از نوع صدا، بزرگ شدن بینی یا درآمدن ریش و سبیل خود پیش بقیه همسالان خجالت‌زده بشود.

علائم روانی بلوغ زودرس چه چیزهایی است؟

علائم روانی هم بیشتر از همان تغییرات ظاهری و بدنی نشات می‌گیرد. یعنی فرزند ما هنوز از لحاظ عقلی به بلوغ نرسیده است اما درحال تجربه علائم جسمی آن است. اینها باعث ترس یا خجالت در کودک می‌شود. در این مواقع معمولا دو اتفاق برای کودک می‌افتد. یا آنقدر خجالت می‌کشد که ممکن است علائمش را تا مدتی از پدر و مادرش پنهان کند و اصلا نخواهد درباره آنها آگاهی پیدا کند. یا آنقدر هنوز به بلوغ عقلی نرسیده که برعکس، علائمی که تجربه می‌کند را برای هرکسی بازگو می‌کند.

اینجا والدین باز هم باید با کودک خود صحبت کنند. اگر کودکی که بلوغ زودرس رسیده و بیش از اندازه خجالت زده است؛ جدای از اینکه مراجعه به پزشک را داریم، باید به او بگوییم که این موضوع هیچ ایرادی ندارد و یک سیر طبیعی از رشد توست. همانطور که وقتی نوزاد بودی اول چهار دست و پا راه رفتی و بعد توانستی راه بروی یا حرف بزنی، بلوغ هم یک سیر طبیعی از رشد مثل همانهاست.

 درست است که بلوغ یک امر طبیعی است. اما تاکید زیاد بر طبیعی بودن آن باعث نمی‌شود کودک یا نوجوان ممکن است هنوز به بلوغ عقلی کافی نرسیده باشد، از شرایط بلوغ خود در خارج از خانه صحبت کند و به این ترتیب حریم شخصی‌اش آسیب ببیند؟

حریم خصوصی موضوعی است که باید از کودکی برای بچه جابیفتد. یعنی حتی همان زمانی که بچه پوشک دارد یا او را از پوشک می‌گیریم باید حریم خصوصی را به او آموزش بدهیم. اگر دوره‌های مراقبت جنسی و تربیت جنسی به خوبی برای کودک گذرانده شده باشد و به او آموزش داده شده باشد، کودکی که به بلوغ زودرس هم می‌رسد متوجه می‌شود بعضی از علائم و رفتارهایی که از این به بعد باید انجام بدهد جزء حریم خصوصی اوست و نهایتا باید از والدین برای آگاهی بیشتر درباره آنها کمک بگیرد.

حتی درباره کودکی که گفتیم ممکن است آنقدر به بلوغ عقلی نرسیده که از علائم بلوغ جسمی خود با غریبه‌ها صحبت کند، اگر او هم آموزش و تربیت جنسی صحیح دیده باشد، با یک توضیح از سمت والدین متوجه می‌شود که این موضوعات مربوط به حریم خصوصی اوست.

پس این موضوعی نیست که به یک باره از نوجوانی بخواهیم آن را به کودک آموزش بدهیم. حتی در همین سن نوجوانی هم رفتار درست این است که از کودک بخواهیم مسائل مربوط به بلوغ خود را از والد همجنس بپرسد. این خودش یکی از آموزه‌های تربیت جنسی است.

نوجوانی دوره ای است که بچه ها روی یک سنگ لغزنده ایستاده اند. این یک اغراق است ولی ما می‌گوییم حتی اگر می‌خواهید بچه را خرد کنید، این کار را قبل از نوجوانی انجام بدهید! چون نوجوان به اندازه کافی خودش در این دوران به خاطر مسائل بلوغ وضعیت لغزنده‌ای دارد. خواهش من از والدین است که استرس‌های مضاعف را تا جایی که می‌توانند از زندگی نوجوان حذف کنند. این تغییرات که با اضطراب همراه است حتی شامل عوض کردن خانه هم می‌شود. بهتر است در صورت امکان همین کارهایی که از نظر ما عادی به نظر می‌رسد هم قبل از سن نوجوانی فرزندان خانواده انجام بشود. والدین باید از قبل از رسیدن فرزندشان به سن نوجوانی آگاهی لازم را کسب کنند، کتاب بخوانند و با دانش پا در این مرحله بگذارند. چون نوجوانی و تجربه هر نوعی از بلوغ، یکی از مراحل حساس رشد هر انسانی است.