چرا جوانان ایرانی خانه والدین را ترک نمی‌کنند؟!

ایران طی سه دهه گذشته تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی گسترده‌ای را تجربه کرده و این تحولات پیامدهای مختلفی مثل تغییر در ساختار سنی جمعیت را به همراه داشته است. رشد قابل توجه جمعیت جوان کشور در دهه‌های گذشته که ناشی از باروری بالا در دهه ۶۰ بود، منجر به جمعیت ۲۵ میلیون نفری جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله در سال ۱۳۸۵ شد و جامعه را با چالش‌های بسیاری در رابطه با مسائل مختلف این گروه روبه‌رو کرد.

موضوع ترک خانه والدین و تشکیل خانوار جدید، جوانان را از زندگی معمول آن‌ها جدا می‌کند و به نوعی انتقال به دوره بزرگسالی شناخته می‌شود. تغییر محل سکونت، پیامدهای جمعیت‌شناختی و اقتصادی مهمی را نیز در سطح کلان به دنبال خواهد داشت. جدا شدن فرزندان و تشکیل خانوار جدید، باعث افزایش تعداد کل خانوار خواهد شد. در ایران تعداد خانوارها طی شش دهه اخیر، بیش از شش برابر شده است.

در ایران یکی از عوامل اصلی در ترک خانه والدین، ازدواج است. مشکلاتی مثل بالا بودن قیمت مسکن، بیکاری جوانان، افزایش سطح تحصیلات، تغییر الگوی زندگی و ... سبب شده که میانگین سن ازدواج در ایران افزایش یابد. به دلیل ساختارهای دینی و فرهنگی جامعه ایرانی، جامعه انتظار دارد فرزندان تا زمان ازدواج در خانه والدین باقی بمانند. همه این عوامل، مانعی در شکل‌گیری خانوارهای جدید توسط جوانان است. در صورتی که شرایط لازم برای تشکیل خانوار جدید وجود نداشته باشد، انتقال جوانان به دوره بزرگسالی با مشکلات زیادی روبه‌رو خواهد شد.

بیشتر بخوانید:

دلایل دیر ازدواج کردن از نگاه دختر 40 ساله +فیلم

از آن‌جا که شناخت اندکی درباره عوامل موثر بر ترک خانه والدین و شکل‌گیری خانوارهای جدید انجام شده، پژوهشگران جمعیت‌شناسی، در مطالعه‌ای، ابعاد مختلف ترتیبات زندگی جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله را در ایران طی دوره ۱۳۶۳ تا ۱۳۹۵ مورد بررسی قرار دادند. محمد جلال عباسی شوازی؛ استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران و میلاد بگی؛ استادیار جمعیت‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا، پژوهشگرانی بودند که در این مطالعه مشارکت داشتند.

برای انجام این مطالعه از داده‌های سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال‌ها ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵ و داده‌های جمع‌آوری‌شده در طرح هزینه و درآمد خانوار از سال ۱۳۶۳ به بعد استفاده شد.

یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که ترک خانه والدین هم در میان فرزندان پسر و هم فرزندان دختر، در مقایسه با سال‌های پیشین، به سن بالاتر منتقل شده و فرزندان زمان بیشتری در خانه والدین خود باقی می‌مانند. به طوری که در دوره ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ حدود ۵۰ درصد فرزندان پسر و دختر به ترتیب تا سنین حدود ۲۷ و ۲۳ سالگی هنوز خانه والدین را ترک نکرده‌اند و این نسبت به دوره ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵ نزدیک به دو سال افزایش داشته است.

طبق این نتایج؛ میزان سرپرستی جوانان نیز کاهش داشته است. بیشتر خانوارهایی که جوانان سرپرستی آن‌ها را بر عهده داشتند، از نوع خانوارهای هسته‌ای بودند. با این حال سهم خانواده‌های تک‌نفره و خانوارهای زوجین بدون فرزند افزایش و از سهم خانوارهای گسترده و تک‌والد در طول دوره کاسته شده است.

احتمال سرپرستی جوانان در سطح فردی، تحت تأثیر عواملی همچون محل سکونت، وضعیّت تأهل و اشتغال قرار دارد. در سطح نسل، بهبود وضعیت رفاهی نسل‌ها منجر به افزایش احتمال سرپرستی می‌شود. در سطح دوره نیز افزایش هزینه‌های مسکن، بیکاری جوانان و افزایش میانگین سن ازدواج مردان از علل اصلی کاهش برعهده گرفتن سرپرستی خانوار توسط جوانان هستند. این نتایج تأیید می‌کند که هزینه‌های زندگی مستقل نقشی اساسی در تشکیل خانوارهای جدید توسط جوانان دارد.

به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ از آنجا که ساختار دینی و مذهبی جامعۀ ایران روابط جنسی خارج از دایره زناشویی را غیرمجاز می‌شمارد، ازدواج؛ مهم‌ترین عامل در ترک خانه والدین و تشکیل خانوار جدید به شمار می‌رود. از طرفی ساختار فرهنگی موجود نیز بر ماندن فرزندان در خانه و تکریم والدین تأکید دارد. والدین ایرانی فرزندان خود را به ترک خانه تشویق نمی‌کنند.

پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: این مطالعه، نشان داد که هزینه مسکن، یکی از مهم‌ترین عوامل در جلوگیری از تشکیل خانوارهای جدید توسط جوانان است. بنابراین؛ هم محققان و هم سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان، بایستی به طور جدی‌تر مطالعات در زمینه خانوار و ترتیبات زندگی افراد را به منظور تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های دقیق در دستور کار قرار دهند.

نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «شکل‌گیری خانوار و ترتیبات زندگی جوانان در ایران: شواهدی از تاخیر در گذار به زندگی مستقل» در فصل‌نامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، منتشر شده است.