تکرار چرخه خشونت با مجرم گردانی در جامعه

در چند روز گذشته انتشار فیلم، گرداندن اوباش در سطح شهر و به دستور نیروی انتظامی تهران، بازتاب های بسیاری به دنبال داشت. نیروی انتظامی تهران روز سه‌شنبه ۱۵ مهرماه جاری، فردی را که به گفته آنان شرور منطقه مشیریه تهران بوده در خیابان در انظار عمومی گرداندند. در ویدیوی پخش شده از این ماجرا ماموران پلیس، به سر و صورت فرد اوباش ضربه می‌زنند تا او را وادار کنند در پیش چشم مردم به خودش ناسزا بگوید. در شهریورماه نیز، بحث اراذل گردانی در محله استخر تهران پارس جهت عبرت آموزی دیگر اشرار اتفاق افتاده بود. تکرار اعمالی از این قبیل با فاصله زمانی نزدیک به هم، گمانه زنی‌هایی را به همراه می آورد که ممکن است در آینده نیز شاهد رفتارهایی این چنینی از سوی ماموران پلیس باشیم. عملی که از سوی بسیاری از کارشناسان و مسوولان نه تنها آن را برای حفظ نظم عمومی جامعه موثر نمی‌دانند بلکه حتی نشانه‌ای از نقض قوانین حقوق بشر هم عنوان می کنند. اهمیت این بحث سبب شد پژوهشگر ایرنا با «سارا باقری»، وکیل پایه یک دادگستری به گفت و گو بنشیند. مشروح این گفت و گو را در ذیل می‌خوانید:

گرداندن متهمان در سطح شهر نوعی نقض حقوق شهروندی است

باقری در خصوص مجرم گردانی و ارتباط آن با حقوق شهروندی معتقد است: گرداندن متهمان در سطح شهر و جامعه از مصادیق نقض حقوق شهروندی است. طبق ماده ۹ منشور حقوق شهروندی حیثیت و اعتبار شهروندان مصون از تعرض است و هیچ شخصی حق ندارد به اعتبار و حیثیت افراد لطمه وارد کند. همچنین طبق ماده ۱۳ هم هیچ مقامی نباید به نام تامین امنیت، حیثیت و کرامت افراد را مورد تعرض و تهدید قرار دهد. ماده ۶۰ حقوق شهروندی هم اعلام می‌کند که شهروندان (اعم از متهم، محکوم و قربانی جرم) از حق امنیت و حفظ مشخصات هویتی شان در برابر مراجع قضایی، انتظامی و اداری برخوردارند و نباید کمترین خدشه‌ای به شان، حرمت و کرامت انسانی آن‌ها وارد شود. هر گونه رفتار غیر قانونی مانند شکنجه جسمی یا روانی، اجبار به ادای شهادت یا ارائه اطلاعات، رفتار توام با تحقیر کلامی یا عملی، خشونت گفتاری یا فیزیکی و توهین به متهم یا محکوم نقض حقوق شهروندی است.

تکرار چرخه خشونت از پیامدهای مجرم گردانی

باقری در خصوص پیامدهای گرداندن اوباش در سطح شهر گفت: تاثیر منفی این امر این است که چرخه خشونت تکرار می‌شود. یعنی باعث می‌شود میزان خشونتی که افراد نسبت هم هم دارند بیشتر شود. حتی همین افراد (خلافکاران) پس از گذراندن دوره محکومیت و بازگشتن به جامعه ممکن است رفتارهای بدتری داشته باشند یعنی با احساساتی آمیخته از کینه، خشم و انتقام جویی به جامعه برگردانده شوند. در واقع نه تنها متنبه نمی‌شوند بلکه حتی با حجم بسیار زیادی از خشم به جامعه برمی گردند و جرایم خود را باز به گونه‌ای دیگر و حتی شدیدتر از قبل تکرار می‌کنند.

از طرفی با این کار خشونت به صورت غیر مستقیم در میان افرادی که تماشاگرو نظاره‌گر چنین صحنه‌هایی هستند، ترویج می‌شود و شهروندان عادی هم به گونه‌ای ترغیب می‌شوند تا در مواردی خشم و کینه خود را از این طریق نشان دهند.

بنابراین به نظر من چنین اعمالی نه تنها کمکی به حفظ نظم عمومی نمی‌کند بلکه حتی ممکن است چرخه خشونت را هم تکرار کند. بهترین راهکار در این زمینه اعمال مراقبت‌های پس از زندان است کاری که در بسیاری از کشورها صورت می گیرد و موثر هم است. به این صورت که برای متخلفینی که از زندان آزاد شده اند پرونده‌هایی تشکیل و مراقبت های پس از زندان را ادامه می‌دهند تا فرد کاملا به زندگی عادی و عاری از هر گونه جرم باز گردد.

خلافکار گردانی و مساله تشهیر در فقه

باقری در خصوص مجرم گردانی در جامعه نیز توضیح داد: در ارتباط با خلافکار گردانی، بسیاری بحث تشهیر (یکی از انواع مجازات­های تعزیری) در فقه را مطرح کردند و به استناد آن این امر را مجاز دانستند و گفتند که در این زمینه مساله‌ای وجود ندارد. اگر بخواهیم به لحاظ قانونی بررسی کنیم همین موضوع یعنی بحث تشهیر در فقه برای برخی جرایم مشخص تعریف شده است و برای محکومین و مجرمین هم قابل اعمال است. یعنی مجرمینی که به موجب دادگاه برای آنها رایی صادر شده و در کنار آن از طرف خود دادگاه این امر اتفاق بیفتد نه افرادی که فعلا به عنوان متهم در راه دادسرا هستند و در حال گذراندن تحقیقات از سوی بازپرس هستند. ضمن اینکه قانون گذار مشخصا درباره اراذل و اوباش صحبتی نکرده اما در رابطه با افرادی که با حرکات و اعمال غیر متعارف نظیر هیاهو، جنجال و... موجب اخلال نظم و آسایش عمومی شده جرم انگاری کرده و مصادیق آن را مشخص کرده است.