نیم نگاهی به عملیاتی که حصر آبادان را شکست

رژیم بعث عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ با آغاز جنگ علیه جمهوری اسلامی ایران اشغال سریع بخش هایی از خاک  کشور ایران از جمله خرمشهر که مهم ترین شهر بندری ایران به شمار می آمد را در دستور کار خود قرار داد نیروهای عراقی به سرعت با عبور از مرز خود را به خرمشهر رساندند  که با مقاومت نیروهای مردمی، سپاه و نیروهای ارتش  روبه رو شدند.

 پس از ۴۰ روز مقاومت دلیرانه مدافعان خرمشهر ، با خیانت آشکار منافقین ،خرمشهر به دست دشمن افتاد و از آن پس رژیم عراق تلاش کرد تا با عبور از شرق کارون و شمال بهمنشیر وارد شبه جزیره آبادان شود و برای دست یابی به این هدف در هشتم آبان ۱۳۵۹  در منطقه  ذوالفقاری بر روی رودخانه بهمنشیر پل شناور احداث کرد تا با استفاده از  پوشش نخلستان و نیزار بتواند از دید رزمندگان اسلام دور مانده و به راحتی وارد شهر آبادان شود اما اینبار نیز  با مقاومت نیروهای مردمی مجبور به عقب‌نشینی از بهمنشیر شد.

عبدالحسن بنادری فرمانده عملیات وقت سپاه آبادان می گوید:پس از ۴۰ روز از شروع جنگ تحمیلی فردی به من اطلاع داد که «عراقی ها از بهمنشیر وارد ذوالفقاری  شده و می خواهند آبادان را تصرف کنند".

وی گفت: بعد از شنیدن این خبر نیروهای سپاه آبادان در قالب گروههای ۲ و سه نفره سازماندهی شده و راهی منطقه ذوالفقاری شدند و توانستند نیروهای عراقی را به سمت دیگر رودخانه بهمنشیر عقب برانند.

اهمیت استراتژیکی آبادان برای دشمن و چگونگی محاصره این شهر

اهمیت استراتژیکی آبادان برای عراق، جدای از توجیهات ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی، زمینه ای از دلایل ایدئولوژیکی و قومیتی نیز داشت به طوری که پیش از آغاز جنگ، عراق، آبادان را عبادان نامیده بود؛ این مسئله نشان از اهمیت راهبردی آبادان برای عراقی ها داشت.

عراق که با هدف بلندپروازانه سقوط انقلاب اسلامی در 48 ساعت، نبرد نابرابری را آغاز کرده بود، بعد از توقف و به گل نشستن ماشین جنگی اش در خاک ایران به حداقل خواسته اش از جنگ نیز راضی بود.
این حداقل خواسته عراق از جنگ تحمیلی، تصرف آبادان بود. صدام حسین؛ رئیس دولت عراق امیدوار بود از این رهرو بتواند قرارداد 1975 الجزایر را ملغی اعلام کرده و اروندرود را ضمیمه خاک عراق کند.

تحقق این امر پیش از هر چیز مستلزم اشغال و تصرف آبادان بود. از این رو می­توان گفت که اهمیت آبادان در اندیشه تهاجمی عراقی ها بیشتر از خرمشهر بود.

پس از گذشت روزهای آغازین جنگ حدود 13 کیلومتر از کنار رود کارون و همین مقدار از کارون تا جنوب جاده ماهشهر به آبادان در اشغال نیروهای عراقی بود به گونه ای که دو جاده مهم اهواز به آبادان و ماهشهر به آبادان نیز در تصرف عراق قرار گرفته بود.
استقرار پدافند و استحکامات زیاد به همراه حضور سه تیپ از لشگرهای زرهی 3 و 111 و چهار گردان پیاده و پنج گردان توپخانه نشان از اهمیت استراتژیکی این منطقه برای عراق داشت.

ذوالفقاری آخرین منطقه در شهر آبادان و کنار رودخانه بهمنشیر با انبوهی از نخلستان

نیروهای رژیم بعث در نخستین روزهای آبان سال ۱۳۵۹ ، بار دیگر برای تصرف آبادان تلاش کردند و یک هفته بعد حلقه محاصره را تنگ‌تر کرده و با تنگ شدن حلقه محاصره تمامی راه‌های زمینی به آبادان قطع شد به طوریکه تنها راه دسترسی به این شهر از مسیر هوا و دریا بود.

با وجود اینکه ارتش عراق توانست برای مدت زمان بسیار کوتاهی آبادان را به محاصره در آورد اما این اقدام بی پاسخ نماند یک هفته پس از حصر این شهر، امام خمینی(ره) پیام دادند "حصر آبادان باید شکسته شود".

 رزمندگان اسلام نیز پیرو فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران اقدام لازم را برای شکستن محاصره آبادان انجام دادند و نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش طرح های مشترکی را برنامه ریزی کردند.

فرمان پیر جماران سبب شد  نیروهای مسلح تمام تلاش و امکانات خود را برای شکستن محاصره آبادان به کار گیرند و سرانجام در ابتدای سال ۱۳۶۰خورشیدی یوسف کلاهدوز، قائم مقام وقت فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی طرح شکست حصر آبادان را که به وسیله حسن باقری طراحی شده بود به شورای عالی دفاع ارایه کرد که پس از مشورت های زیاد، طرح مشروط با هماهنگی «لشکر۷۷» به تصویب رسید.

این عملیات با همکاری ارتش، سپاه، بسیج و نیروهای ژاندارمری به مرحله ی اجرا درآمد و جهادسازندگی نیز علاوه بر ساختن جاده، امور مقدماتی این عملیات را برعهده گرفت.

هشدار امام خمینی(ره) مبنی بر اهمیت و لزوم شکست حصر آبادان

امام خمینی (ره) با درک اهمیت استراتژیک شکسته شدن حصر آبادان بارها بر ضرورت این مهم تأکید داشتند. به گونه ای که در 14 آبان 1359 و تنها 25 روز پس از عبور نیروهای عراقی از رودخانه کارون، و همچنین ناتوانی بنی صدر برای عقب راندن دشمن از مواضع اشغالی، دستور شکستن محاصره آبادان را خطاب به نیرو های نظامی و انتظامی صادر فرمودند و پس از آن نیز مکرر به ضرورت این امر تأکید ورزیدند. با این وجود خارج ساختن این شهر از محاصره؛ نزدیک به یک سال به طول انجامید.

اینکه چرا امام تأکید ویژه ای برای شکسته شدن حصر آبادان داشتند و چرا با وجود تأکید موکد امام خارج شدن حصر آبادان از محاصره دشمن طولانی گردید، از جمله مباحثی است که کمتر بدان پرداخته شده است.

به نظر می رسد برای درک اهمیت تأکیدات امام خمینی مبنی بر شکسته شدن هر چه سریع تر حصر آبادان می توان گفت حکومت عراق از آغازین روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به انحای مختلف سعی در ایجاد بحران در خوزستان را داشت.
از این رو در ابتدا غائله «خلق عرب» را سازماندهی کرد اما پس از آنکه از این حربه ناامید شد؛ سراغ راه های دیگری رفت که از جمله آنها می توان به انفجارات مکرر در اقصی نقاط خوزستان که توسط عوامل عراقی یا عناصر وابسته به حکومت بعث عراق انجام می شد اشاره کرد.

بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در باره شکست حصر آبادان فرمودند: « من منتظرم که این حصر آبادان از بین برود. و[هشدار] می دهم به پاسداران، قوای انتظامی و فرماندهان قوای انتظامی که باید این حصر شکسته بشود؛ مسامحه نشود در آن، حتماً باید شکسته بشود. فکر این نباشند که ما اگر اینها هم آمدند، بیرونشان می کنیم. اگر اینها آمدند، خسارات بر ما وارد می کنند. نگذارند اینها بیایند در آبادان وارد بشوند. از خرمشهر اینها را بیرون بکنند. حال تهاجمی بگیرند.»

اظهارات رهبر معظم انقلاب در باره شکست حصر آبادان

حضرت آیت الله خامنه ای با یادآوری فرمان امام خمینی رحمه الله برای شکست حصر آبادان و طراحی و برنامه ریزی عملیات ثامن الائمه در مهر ماه سال ۱۳۶۰، در منطقه مارِد در شرق کارون، خاطرنشان کردند: «پیروزی رزمندگان اسلام در این عملیات سرآغاز سلسله عملیات بعدی طریق القدس، فتح المبین و الی بیت المقدس شد که می توانست در همان سال ها به جنگ تحمیلی پایان دهد.

جبهه دشمنان نظام اسلامی یعنی همین دولت های اروپایی و دولت آمریکا با دادن امکانات و تجهیزات جدید و پیشرفته به رژیم بعثی صدام، او را به ادامه جنگ تشویق می کردند و همین مسئله باعث شد، جنگ تحمیلی، ۸ سال بطول انجامد.»

بعد از آنکه در همین عملیاتی که در این منطقه اتفاق افتاد - منطقه ی دارخوین؛ اینجا منطقة درگیری بسیار تعیین کنندة عملیات ثامن الائمه بود - که سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی ایران با همکاری یکدیگر، برای دستور امام برنامه ریزی کردند، طراحی کردند، در همین منطقه توانستند دشمن را عقب بنشانند و آن روحیه ای را که دشمن به خاطر پشتیبانی های فرنگی ها و خارجی ها و اروپایی ها به دست آورد، در هم بکوبند و بشکنند و محاصرة آبادان را از بین ببرند؛ بعد از این عملیات، عملیات طریق القدس؛ بعد از این عملیات، عملیات فتح المبین؛ بعد عملیات الیبیت المقدس؛ این عملیات های پشت سر هم که رزمندگان عزیز ما، جوانان فداکار ما در قالب ارتش، در قالب سپاه، در قالب بسیج و نیروهای مردمی، در قالب مجموعه های عشایری، حتی در قالب شهربانی و ژاندارمری و کمیته های آن روز، می­آمدند در این میدان جنگ و این فداکاری ها را انجام می دادند؛

این عملیات می ­توانست جنگ را به خاتمه برساند و پایان بدهد؛ اما جبهة دشمن نظام اسلامی - یعنی همین اروپایی ها و دولت های اروپایی و دولت آمریکا - نمیگذاشتند؛ طرف مقابل را تشویق می کردند، امکانات جدیدی به او می دادند، او را به برنده شدن در این جنگ امیدوار می­ کردند.

طرح عملیات ثامن الائمه با هدف شکست حصر آبادان

طرح ریزی عملیات شکست حصر آبادان بعد از چندین جلسه بین فرماندهان ارتش، سپاه و اعضای شورای عالی دفاع سرانجام در 15شهریور سال 1360تکمیل و به واحدها و قرارگا ه ها ابلاغ شد.

این عملیات با فرماندهی مشترک ارتش و سپاه، از چهار محور به اجراء درآمد که دارخوین و فیاضه محورهای اصلی عملیات بودند.
عملیات ثامن الائمه(ع) به عنوان یکی از چهار عملیات بزرگ و برجسته در چارچوب سلسله تلاش های عملیاتی در ساعت 1 بامداد روز پنجم مهر 1360 آغاز شد. نیروهای ایران در ساعات نخست عملیات، با تهاجم به مواضع دشمن و در هم شکستن مقاومت نیروهای آنان، خاکریزهای اول دشمن را تصرف کردند.

مقاومت اولیه نیروهای عراقی دربرخی از محورها و به ویژه تداوم آن در منطقه پل حفار، نشان دهنده هوشیاری نسبی دشمن بود.

بنا برگزارش اسیران عراقی، اسارت یکی از نیروهای خودی در منطقه عملیاتی تیپ 8 مکانیزه در محور دارخوین سبب هوشیاری دشمن شده بود، ولی شناخت نادرست فرماندهان نظامی عراق نسبت به توان نیروهای خودی که بر مبنای برآوردهای عملیات های ناکام پیشین ایجاد شده بود، باعث گردید تا در برابر حمله نیروهای خودی واکنش مناسبی نشان ندهند.

با روشن شدن هوا و ادامه پیشروی نیروهای خودی از محور شمالی به سمت پل مارد و تهدید عقبه نیروهای دشمن، نخستین ضربه شکننده بر نیروهای عراقی وارد آمد. گستردگی محورهای تهاجم و عقب ماندگی دشمن سبب شد تا نیروهای خودی با به دست گرفتن ابتکار عمل و ادامه پیشروی در محورهای مختلف، دشمن را تحت فشار قراردهند.

دشمن قصد داشت که باتقویت منطقه، ابتدا منطقه سرپل را حفظ کند و پس از آن، با نصب پل بر روی رودخانه کارون، نیروهای محاصره شده را نجات دهد و در ادامه، با استقرار در منطقه غرب رودخانه کارون، از پیشروی نیروهای خودی جلوگیری کند. بر همین اساس، دشمن در اولین اقدام با وارد کردن تیپ 10 زرهی گارد جمهوری خود، سعی کرد پل حفار را حفظ کرده و با استقرار تیپ 16 زرهی از لشکر 6 زرهی درغرب رودخانه کارون، از پیشروی نیروهای خودی جلوگیری کند. تهاجم رزمندگان به نیروهای تیپ 10 باعث شد تا این نیروها در همان لحظات اولیه حضور در منطقه سرپل، محاصره شده و عقب نشینی کنند، در صورتی که اگر در حمله به تیپ10 تأخیر صورت می گرفت، بی گمان نیروهای تیپ 10 دشمن پس از حضور در منطقه، دست به ضد حمله می زدند.
ایثار و از خودگذشتگی رزمندگان میهن اسلامی با وجود گرمای شدید، مقاومت سرسختانه دشمن را در هم شکست و بعد از 42 ساعت تلاش مداوم لشکر 77 خراسان و رزمندگان سپاه و نیروهای مردمی، عملیات با موقیت کامل به پایان رسید و نیروهای دشمن در منطقه عملیاتی خسارات سنگینی را متحمل شدند و جزیره آبادان از محاصره آنان خارج شد.

نتایج عملیات ثامن الائمه

1 ساحل شرقی رودخانه کارون تصرف و تأمین گردید.
2 آبادان از محاصره یک ساله خارج شد.
3 بیش از 150 کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده، آزاد گردید.
4 بیش از سه هزار نفر از نیروهای دشمن کشته و زخمی شدند و 1656 نفر نیز به اسارت در آمدند.
5 تعداد 90 دستگاه تانک و نفربر، 100 دستگاه انواع خودرو دشمن منهدم گردید و سه فروند هواپیما و یک فروند بالگرد عراق نیز سرنگون شد.

همچنین 100 دستگاه تانک،60 دستگاه نفربر،3 دستگاه لودر و 150 دستگاه خودرو و تعدادی عراده توپ به غنیمت گرفته شد
متن پیام امام خمینی پس از آزاد سازی و شکست حصر آبادان

به دنبال فرمان امام خمینی(ره) طرح های مشترک سپاه و ارتش برای شکست حصر آبادان شکل گرفت و در ساعت یک بامداد روز پنجم مهر سال1360 رزمندگان اسلام عملیاتی را با رمز « نصر من الله و فتح قریب » آغاز کردند که پس از دو روز به بار نشست و فرمان امام خمینی(س) مبنی بر ضرورت شکست حصر آبادن با موفقیت اجرا شد.

در پی عملیات موفقیت آمیز نیروهای ایرانی و شکسته شدن حصر آبادان امام خمینی(ره) در پیامی خطاب به فرماندهان ارتش و سپاه، شکستن حصر آبادان را به آنها تبریک گفته و از ایشان تشکر کردند.

اسارت بیش از یکهزار نیروی دشمن در عملیات ثامن الائمه(ع)

آزادسازی ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک میهن اسلامی از جمله ۲ جاده استراتژیک و راهبردی اهواز به آبادان و ماهشهر به آبادان و خروج شهر آبادان از محاصره، اسارت یکهزار و ۸۰۰ نفر از نیروهای دشمن، کشته و زخمی شدن یکهزار و ۵۰۰ تا ۲ هزار نفر از نیروهای عراقی و انهدام ۹۰ دستگاه تانک و نفربر، به غنیمت گرفتن ۱۰۰ دستگاه تانک و ۶۰ دستگاه نفربر، سه دستگاه لودر و ۱۵۰ دستگاه خودرو و انهدام سه فروند هواپیما و یک فروند بالگرد دشمن از پیامدهای عملیات غرور آفرین ثامن الائمه(ع) بود.
شکست در این عملیات به قدری برای «صدام» سنگین بود که پس از پایان عملیات و شکست نیروهای بعث ، هفت نفر از فرماندهان خود را تیرباران کرد.

اکنون ۳۸  سال از عملیات پیروزمندانه ثامن الائمه (ع) می گذرد اما هر بار که این عملیات مرور می شود، ابعاد تازه ای از شجاعت و تاکتیک بالای نظامی رزمندگان قابل بازگویی است.  

آبادان چهار هزار و۷۰۰ شهید، سه هزار جانباز و ۲۴۲ آزاده در هشت سال دفاع مقدس تقدیم اسلام و انقلاب کرده است.

با پیروزی درخشان سپاه اسلام در شکستن حصر آبادان، روحیه امید در سرتاسر جبهه‌ها و در میان مردم دمیده شد و سیل خروشان ملت با شادی و شور، بیش از پیش به سوی جبهه‌ها روانه شدند.

عملیات ثامن‌الائمه (ع) به منزله نقطه عطف و حلقه وصلی برای تغییر استراتژی جنگ از وضعیت گذشته به وضعیت جدید محسوب می‌شود. بعد از حذف بنی‌صدر، برای نخستین بار بود که نیروهای عمل کننده در این حد گسترده با هم ترکیب شده و به نحو شایسته‌ای با یکدیگر همکاری و هماهنگی می‌کردند به طوری که این اقدام الگوی مناسبی برای ادامه همکاری ارتش و سپاه در عملیات‌های دیگر شد.