وقتی خانه‌ها سینما می‌شوند

همزمان با شیوع کرونا یکی از نخستین تغییرات در زندگی مردم، متوقف شدن فعالیت‌هایی بود که احتیاج به دورهمی داشت. بنا به نیاز از نخستین جاهایی که به تعطیلی کشیده شد، سالن‌های سینما بودند که همیشه جمع زیادی از مردم را زیر سقف‌شان برای ساعاتی سرگرم می‌کردند.  البته این تعطیلی به معنای پایان فیلم دیدن نبود، به هر حال دوران انحصار سالن‌های سینما، دهه‌ها پیش تمام شده بود و اکران فیلم‌ها حالا بسترهای متنوعی دارد. اگر چه هیچکدامشان، از شبکه‌های تلویزیونی بگیر تا شبکه‌های عرضه دی‌وی‌دی و سرویس‌های اینترنتی نتوانسته‌اند، به حال و هوای سالن‌های سینما را نزدیک شوند اما به هر روی در بیابانِ تعطیلی سینماها هر کدامش غنیمتی بزرگ است. 
دیروز سینماداران پس از مدت‌ها تعطیلی در نامه‌ای از رییس‌جمهور خواستند تا برای تعطیلی سالن‌های سینما چاره‌ای بیاندیشد. در غیاب آن‌ها صاحبان فیلم‌ها دنبال راه‌های دیگری برای پخش فیلم‌شان می‌گردند.

اکران چه می‌شود؟
آن‌طور که در فرهنگ فارسی عمید نوشته شده است،‌ اکران در فرانسوی یعنی پرده سینما که در فارسی معنای نمایش فیلم در سینما را هم به خود گرفته است. از معنای اکران هم مشخص است که در آغاز پخش فیلم خارج از سالن‌ها و در غیاب پرده‌های سینما معنا نداشته است. 
البته این انحصار در محدودیت‌های فناوری دوران خود ریشه داشت و به مرور با به میدان آمدن تلویزیون این انحصار کمتر شد. پس از تلویزیون به مرور فناوری‌های تازه‌تری مثل ویدئو، سی‌دی، دی‌وی‌دی و در تازه‌ترین نمونه پخش آنلاین پا به عرصه وجود گذاشتند و شبکه اکران فیلم به مرور شکل پیچیده‌تری به خود گرفت.

پخش و پخش‌کننده فیلم 
در شکل حرفه‌ای آن پخش‌کننده یکی از پایه‌های اصلی دنیای سینما است. پخش فیلم فرایندی است که در آن فیلم تولید شده به دست تماشاگر می‌رسد. انتخاب زمان و مکان اکران، تبلیغات و بازاریابی فیلم از وظایف پخش‌کننده است. پس تولید و پخش فیلم دو فرایند جدای از هم هستند که در شکل حرفه‌ای پا به پای هم پیش می‌روند. 

در تاریخ سینما همواره فیلم‌های اصلی برای نمایش در سالن‌های سینما ساخته شده‌اند. اختراع تلویزیون هم این چرخه را به هم نزد فقط باعث شد که پس از پایان اکران در سالن‌های سینما، فیلم تولید شده به دست تماشاگران بیشتری برسد که پای تلویزیون نشسته‌اند. 
در فرایند استاندارد پخش فیلم برای اینکه جلوی پخش همزمان فیلم در رسانه‌های گوناگون گرفته شود، ابتدا فیلم در سینما عرضه می‌شود و پس از پایان اکران در سالن‌های سینما، پس از تقریبا سه ماه روی دی‌وی‌دی یا در سرویس‌های آنلاین پخش فیلم عرضه می‌شود. 
تا اینجای کار مشخص است که از فروش فیلم بخشی سهم سینمادار است، بخشی به پخش‌کننده می‌رسد و بخشی از آن تولیدکننده است. اما سهم سینماداران در این میان چقدر است؟ 

سهم سینماداران از اکران
در ایران معمولا ۵۰ درصد از فروش فیلم سهم سینمادار می‌شود. باقی فروش سهم پخش‌کننده و تهیه‌کننده فیلم است. 

در هالیوود معمولا پس از پایان اکران فیلم در سالن‌های سینما، بین ۵۰ تا ۵۵ درصد فروش به استودیو می‌رسد و سهم باقیمانده از آن مالک سالن سینما است. البته در نخستین هفته‌های اکران فیلم سهم استودیو به مراتب بیشتر است و هر چه می‌گذرد سهم مالک سینما بیشتر می‌شود.
در سال‌های اخیر با افزایش سود فروش نسخه‌های دی‌وی‌دی فیلم‌های سینمایی، استودیوهای بزرگ هالیوودی مشتاق شده‌اند که از مدت زمان اکران فیلم در سالن‌های سینما کم کنند و زودتر به این بازار برسند. البته دلیل خوبی هم دارند طبق گزارش «پی‌بی‌اس» از مجموع فروش فیلم ۲۶ درصدش از سالن‌های سینما تامین می‌شود و در مقابل ۴۶ درصد آن را بازار فروش و اجاره نسخه‌های دی‌وی‌دی تامین می‌کند. 

وی‌اودی‌ها؛ غول‌هایی که کم‌کم بیدار می‌شوند
کمتر کسی است که نام نتفلیکس را نشنیده باشد. این شرکت و همتایانش مثل آمازون حالا شانه به شانه بزرگترین استودیوهای هالیوودی ایستاده‌اند. شرکت‌هایی که به لطف فناوری توانستند رسانه‌ای تازه برای پخش فیلم باشند.
در ایران هم در سال‌های اخیر وی‌اودی‌ها پا گرفته‌اند. وی‌اودی‌های ایرانی بازاری انحصاری دارند که خبری از غول‌های خارجی در آن نیست. در عین حال بدون محدودیت محصولات تولید شده در سینمای جهان را بدون به پرداخت پول به مالکان اثر در سرویس‌های خود عرضه می‌کنند. 
پخش آنلاین فیلم برنامه مورد علاقه سینماداران نیست، هر چند نگرانی زیادی هم ندارند. چون شرکت‌هایی مثل نتفلیکس، آمازون یا همین وی‌اودی‌های ایرانی باید محصولات ساخت خودشان را پخش کنند یا با خرید امتیاز پخش فیلم‌های روی پرده منتظر پایان اکران سینمایی آن‌ها بمانند. همین سبب آسودگی خاطر سینماداران بود تا اینکه کرونا آمد. 
کرونا که آمد سینماها بسته شد. حالا فیلمسازان تولیداتی دارند که باید به دست بازار برسد. بسیاری از استودیوهای بزرگ تاریخ اکران فیلم‌های مشهوری «جیمز باند» و «سریع و خشمگین» را عقب انداختند. اما گاهی هم مجبور شدند دست به انتخاب دیگری بزنند. 
برای نمونه کمپانی برنامه اکران انیمیشن «ترول‌ها: تور جهانی» که در «دریم‌ورکز»‌ ساخته شده بود،‌ با شیوع کرونا بارها تغییر کرد. سرانجام «یونیورسال» به عنوان پخش‌کننده فیلم تصمیم گرفت که همزمان با اکران ناامیدکننده فیلم در سالن‌های سینما، نسخه‌ دیجیتالی آن‌ را عرضه کند. 
این تصمیم با مخالفت گسترده سینماداران مواجه شد و سینماهای زنجیره‌ای «ای‌سی‌ام»‌ اعلام کرد که پس از فیلم‌هایی که همزمان دیجیتالی منتشر شوند را در زیرمجموعه‌های نمایش نخواهد داد. با این وجود تصمیم «یونیورسال» برای جلوگیری از شکست تجاری فیلم بود. اما آیا این‌طور شد؟ نظرها متفاوت است. 
فروش «ترول‌ها: تور جهانی» در سالن‌های سینما نزدیک به ۴ میلیون دلار شد. در همین حال فیلم به صورت دیجیتالی در سرویس‌های مختلف عرضه شد و خانواده‌ها می‌توانستند با پرداخت مبلغی فیلم را به مدت ۴۸ ساعت اجاره و با خانواده تماشا کنند.
این ماجرا شیوه‌ تازه‌ای نبود. اجاره فیلم تاریخی طولانی دارد اما همیشه تابع قانون استاندارد اکران بود. یعنی هیچگاه فیلم پیش از اکران روی پرده یا همزمان با آن سر از این بازار در نمی‌آورد. 

اکران آنلاین در ایران
اجاره فیلم در ایران نام «اکران آنلاین» به خود گرفت. نخستین فیلمی که از ماجرا استقبال کرد، اثر جدید ابراهیم حاتمی‌کیا با عنوان «خروج» بود. در ماجرای خروج با پرداخت ۱۵ هزار تومان به مدت ۸ ساعت می‌توانید فیلم را اجاره و تماشا کنید. 
بعد از خروج فیلم‌های زیادی برای اکران آنلاین داوطلب شدند. «طلا» به کارگردانی پرویز شهبازی یکی از این فیلم‌ها بود. برای تماشای «طلا» هم مثل «خروج» هزینه اجاره ۸ ساعته ۱۵ هزار تومان است. 
از مزایای مهم اکران آنلاین سهم بیشتر تهیه‌کننده نسبت به اکران در سالن‌های سینما است. در حالی که در سالن‌های سینما پس از کسر سهم سینمادار و پخش‌کننده چیزی حدود ۴۰ درصد از فروش فیلم به تهیه‌کننده می‌رسید، اینجا صحبت از سهم ۷۰ درصدی است. 
البته در عین حال یک خانواده ۴ نفره برای تماشای فیلم ۴ بلیت سینما می‌خرد، اما اینجا با یک پرداخت همه خانواده فیلم را تماشا می‌کنند. این فاصله شاید با افزایش ضریب نفوذ وی‌اودی‌ها در جامعه پر شود. چون به هر حال تعداد سینماها بسیار کمتر از تعداد نمایشگرهای متصل به اینترنت در خانه‌ها است و البته دسترسی به آن‌ها هم ساده‌تر. 
پایان سخن اینکه با شیوع کرونا در عصر حضور اینترنت تهدید جدیدی برای سالن‌های سینما پیدا شده است. اینکه این تهدید تا چه اندازه جدی است و چه تاثیری بر ساز و کار اکران فیلم‌ها می‌گذارد با گذشت زمان مشخص می‌شود.

نویسنده : فرزاد مظفری