نگاهی به داستان پراید از 25 سال پیش تاکنون
نزديك به يك هفته پس از درج ارقام نجومي براي قيمت پرايد در سايت هاي خريد و فروش كالا، حالا دستور ممنوعيت درج قيمت در وبسايت ها به مانند بهار و تابستان سال گذشته، صادر شده است. ظاهراً با ارائه ارقام نجومي براي خودروي ارزان قيمتي به نام پرايد، پاك كردن صورت مسئله، بار ديگر بهترين راهكار شناخته شده است. رییس اتحادیه نمایشگاه داران و فروشندگان خودرو هم گفته است «بالاترين قيمتي كه براي پرايد معامله شده، 73 ميليون تومان است» و به گفته وي «از اين بالاتر كسي براي خريد اقدام نكرده است.»ضمن اينكه «بازار خودرو هم مثل خيلي از بازارهاي ديگر با كمبود مشتري و ركود مواجه است و اصولاً خريد و فروش چنداني نيز در آن صورت نمي گيرد كه بتوان بر اساس آن، چشم اندازي درباره قيمت ها داشت.»
همه می دانیم که قیمت خودرو در سال های گذشته مدام در حال افزایش بوده است و این افزایشِ قیمت منحصر به خودرو پراید نیست. هرچند که طی روزهای گذشته فضاي شبكه هاي اجتماعي، پر از طعنه هاي بيشمار براي افزايش قيمت پرايد و «غيرمعمولي»خواندن آن بوده است. اين موضوع درست است كه خودروي «شهري»پرايد، در سبد مصرفي خانوار به عنوان خودروي ارزان قيمت جاي داشته است و عدد 90 ميليون براي آن، عدد بزرگي است. اما در طول سالهای گذشته فقط پرايد نبوده كه قيمت آن بالاتر رفته و تمام خودروها با افزایش‌قیمت چندبرابری همراه بوده‌اند؛ اگر پراید از ۷ میلیون به ۷۰ میلیون تومان رسیده است، خودرویی همچون تویوتا پرادو نیز از ۸۰ میلیون به ۱ میلیارد تومان افزایش‌قیمت داشته است
قيمت ارز و ارزش ريال
حالا كه اين گزارش نوشته مي شود؛ چند وقتي هست كه استقبال از بورس بالا رفته و سرمايه هاي سرگردان به سمت بازارهاي سكه و ارز حمله نكرده است. اما از ميانه هاي نيمه دوم سال گذشته، نقدينگي سرگردان به سمت بازارهاي موازي ارز و سكه نيز رفت و قيمت دلار را تا سطح كنوني نيز بالا برد. اما سوءتفاهم بزرگ رسانه ها و شبكه هاي اجتماعي در انعكاس قيمت دلار نيز همزمان بروز كرد. در زمان اعلام يك «نرخ» براي دلار، از يك عدد به ريال يا تومان استفاده مي شود. در واقع خريدار عددي را به «تومان» پرداخت مي كند و عددي را به «دلار»تحويل مي گيرد. اينجا يك معامله انجام شده؛ اما وقتي اين عدد «ريال» همچنان بالاتر از روز قبل است از «ارزش » آن كاسته شده است. در واقع اين «دلار»نيست كه قيمت آن بالا رفته است؛ اين «ريال» است كه از ارزش آن كاسته شده است.
حالا با اين مقدمه، به چند نمونه بارز از كاهش ارزش ريال و تاثير آن بر قيمت كالاي مصرفي مانند خودرو بپردازيم. به ظاهر قیمت پرايد نسبت به ۱۲ سال پیش بیش از ۱۱ برابر شده، اما برای پیدا کردن ارزش واقعی محصول در گذر زمان، نیاز به شاخصی ثابت داریم که ارزش خودش مثل ریال متغیر نباشد: سکه، دلار يا آپارتمان.
پرايد يا آپارتمان؟
آنگونه كه مركز آمار ايران در گزارش هاي سالانه خود عنوان كرده، در سال 73، قيمت يك آپارتمان 45 متري در تهران با قيمت يك پرايد مساوي بوده است. در سال 80، با پول پرايد مي شد 22.5 متر از بهاي يك آپارتمان را پرداخت. 5 سال بعد، فقط كمي بيش از 8 متر از قيمت يك آپارتمان را پوشش مي داد. در سال 90، همزمان با افزايش تحريم ها و در رفتن «فنر ارز»، قيمت يك پرايد با 3.7 متر از يك آپارتمان در تهران برابري مي كرد. و گرچه 5 سال بعد، ارزش پول ملي كمي تقويت شده، اما امسال با قيمت يك پرايد تنها مي شود يك متر آپارتمان در تهران را پوشش داد.
پرايد يا سكه؟
علاوه بر دلار، كالاي ديگري كه در بازار غيررسمي براي تبديل ريال به احسن و كاهش ارزش پول به دليل تورم محبوبيت داشت؛ «سكه» است. تقريبا 20 سال پيش با پول يك پرايد مي شد 113 سكه در بازار آزاد خريد. اما به فاصله 5سال از سال هاي 80 تا 85 اتفاقاتي افتاد كه اين عدد را تقريباً يك سوم كرد. يعني در سال 85، درست يك سال پس از قدرت گرفتن تيم اقتصادي احمدي نژاد، قيمت يك پرايد با 46 سكه برابري مي كرد. 5 سال بعد از اين، يعني در سال 90 كه ارزش پول ملي به شدت افت پيدا كرد؛ وضعيت از اين هم بدتر شد و با پول يك پرايد مي شد 12 سكه خريد. گرچه اين عدد در سال 95 دوبرابر شد؛ اما حالا كار به جايي رسيده كه با پول پرايد مي شود فقط 11 سكه خريد.
پرايد يا دلار؟
با نرخ دلاري فعلي، قيمت يك پرايد 2389دلار است. عددي كه در سال 80 يعني نزديك به 20 سال پيش، بيش از 8هزار دلار بوده است. 10 سال قبل، با همين پول پرايد «فعلي» مي شد 6 پژو206 خريد. مي شد يك بي ام و مدل ايكس3 داشت يا اصلاً راه دور نرويم... مي شد 11 عدد پرايد خريد.
پرايد و ترازو
7 سال پيش، در ماه هاي پاياني دولت دهم، زماني كه قيمت پرايد با رشد بالايي مواجه شد، احمدي نژاد در يك گفت و گوي تلويزيوني به شوخي با اين قيمت پرداخت و در اظهارنظري گفت: «اصلاً مگر پراید چقدر ارزبری دارد! چقدر آهن، چقدر پلاستیک، چقدر کارگر میبرد؟! بالاخره یک قیمتی دارد. به ما بگویید پراید کیلویی چند؟» اين زماني بود كه قيمت ارز در يك پروسه دو ساله، از 900 تومان به يكباره به 2600 تومان رسيده بود. زماني كه تحريم ها شدت گرفت و كار براي قطعه سازان سخت شد. اما از آنجا كه در پس هر شوخي واقعيتي نهفته است؛ به مقايسه قيمت «كيلويي» پرايد هم مي پردازيم. چنان كه اگر هر پرايد ساخته شده را 900 كيلوگرم فرض كنيم؛ قيمت هر كيلو پرايد در زماني كه احمدي نژاد اين شوخي عجيب را با پرايد كرد؛ 20 هزار تومان بود. اما الان با ورود قيمت پرايد به كانال 70 ميليون توماني، كيلويي 77هزار تومان است.
اين صحبت هاي احمدي نژاد در آن زمان، بعدها با دخالت مستقيم وي در بازار فروش خودرو و قيمت گذاري پرايد همراه شد و البته نتيجه اي هم نداشت و گره خاصی از افزایش قیمت این خودرو باز نکرد
قيمت پرايد و تورم
بررسی روند نرخ تورم در طول هفت سال ابتدايي دهه 90 نشان می‌دهد بی‌ثباتی سیاست‌گذاري پولی و مالی نسبت به مقوله تورم موجب شده تا در طول یک دوره زمانی کوتاه، بهای ارزان‌ترین خودروی تولید داخل تا بیش از ۴ برابر افزایش یابد. در واقع در حالی‌که قیمت کارخانه‌ای این خودروی کره‌ای- آمریکایی طی نیمه نخست سال ۱۳۹۰ حدود ۷میلیون و ۸۸۰ هزار تومان بوده است، به يكباره در سال 97، بهای پراید با رشدی ۴۲۷ درصدی نسبت به ابتدای دهه پایانی قرن حاضر، به بیش از ۳۳ میلیون و ۷۲۵ هزار تومان رسیده است. به عبارتي سرکوب قیمت پراید هیچ‌گاه نتوانسته از افزایش شدید بهای این خودرو جلوگیری کند و در کنار افزایش ضرر تولیدکننده، تنها برای زمانی اندک موفق به پایداری در قیمت شده است. همچنین سرجمع افزایش بهای پراید در طول هفت سال مورد بررسي و مقایسه آن با نرخ تورم نشان می‌دهد افزایش تورم در بسياري از سالها، از قيمت پرايد جلوتر افتاده است.
اين واقعيتي است كه در 20 سال گذشته رخ داده است و راه حل آن بستن وبسايت هاي خريد و فروش كالا نيست. جهت جلوگیری از گرد شدن چشم ها، باز شدن دهان های متعجب و سکته قلب های ضعیف در آینده نه چندان دور، ذهن ها را آماده کنیم؛ نه پراید گران شده، نه ارز، نه مسکن، نه گوجه و نه پیاز؛ بلکه «ریال» است که «ارزش» آن افت كرده و اگر شوك قيمتي دوباره اي بر ارزهاي خارجي وارد شود؛ اگر پمپاژ و توليد پول توسط شبكه بانكي به جامعه متوقف نشود و اگر جلوي حباب بورس گرفته نشود؛ باز هم افت مي كند و عددهاي بسيار بالاتري براي پرايد در كف بازار پديد مي آيد.