موسیقی عصر قاجار را در فرهنگستان هنر بشنوید

فرهنگستان هنر در ایام شیوع بیماری کرونا، موسیقی اواخر عصر قاجار را برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به موسیقی اصیل ایرانی در فضای مجازی منتشر می‌کند. این مجموعه (شامل ۸ لوح فشرده آوازیِ اواخر دوران قاجار)، ضمیمه کتاب «گلبانگ سربلندی» (مبانی و بررسی آواز ایرانی) است که مؤسسه «متنِ فرهنگستان هنر» آن را، با پژوهش بهمن کاظمی و اهتمام وَهرَز پوراحمد و مهدی فراهانی، در سال ۱۳۸۹ منتشر کرد.

فرهنگستان هنر برای علاقه‌مندان و پژوهشگران عرصه موسیقی کشور اقدام به نشر روزانه این قطعات موسیقی خواهد کرد.

در توضیح لوح های مختلف این پروژه آمده است:

لوح نخست: شامل اولین مرحله ضبط موسیقی روی صفحات سنگی گرامافون در تهران، در دی‌ماه ۱۲۸۴ شمسی (ژانویه ۱۹۰۶ میلادی) است که ۱۱۶ قطعه موسیقی را دربرمی‌گیرد. آثار باقی‌مانده از این دوره را که شامل صفحاتی چون صدای رجال دوره قاجار، آثار نوازندگان و خوانندگان سده گذشته، دسته‌های موسیقی شاهی و بازیگران تئاتر است، می‌توان جزو نمونه‌های صوتی ضبط‌شده در ایران دانست.

لوح دوم: دومین مرحله از ضبط موسیقی روی صفحات سنگی گرامافون در خرداد ۱۲۸۶ شمسی (۱۹۰۷ میلادی) اتفاق می‌افتد که ۲۰ قطعه به‌جامانده از این مرحله در لوح دوم منتشر شده است. آثار ضبط‌شده در این سال مربوط به سفر میرزا حسینقلی به همراه هیئتی ۵ نفره به پاریس است.

لوح سوم: صفحات باقی‌مانده از این دوره که در لندن در فاصله روزهای ۱۲ تا ۲۳ آوریل ۱۹۰۹ میلادی ضبط شده‌اند، در این لوح منتشر شده است که ۱۱۳ قطعه موسیقی را دربرمی‌گیرد.

لوح چهارم: این لوح صفحات ضبط‌شده در تهران در سال ۱۲۹۱ شمسی است و شامل ۳۸ قطعه آوازی می‌شود که در سال ۱۹۱۲ میلادی در استودیوی کمپانی در کوچه فیل‌خانه در لاله‌زار تهران ضبط شد و برای تکثیر به کارخانه شرکت گرامافون در «ریگا» روسیه فرستاده می‌شد.

لوح پنجم: این لوح ۵۷ قطعه موسیقایی دارد و مربوط به صفحات ضبط‌شده در تفلیس در سال ۱۲۹۳ شمسی است. این قطعات در آخرین مرحله از دوره اول ضبط صفحه در نخستین روزهای تاج‌گذاری احمد شاه قاجار، که تقریباً چند ماه قبل از شروع جنگ جهانی اول بود، ضبط شد.

لوح ششم: این لوح مربوط به صفحات ضبط‌شده در فاصله سال‌های ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۲ شمسی است که بعد از جنگ جهانی اول، کمپانی‌های خارجی آن را ضبط می‌کردند. در میان آثار ضبط‌شده در این دوره، تعدادی از استادان آواز دوره قاجار، آثاری از خود به یادگار گذاشتند که شامل ۷۲ قطعه موسیقی است.

لوح هفتم: این لوح ۴۹ قطعه آوازی دارد که آثاری پراکنده از استادان آواز ایران را شامل می‌شود. بعضی از خوانندگان این دوره منسوب به مکتب اصفهان و ساکن این شهر بودند.

لوح هشتم: این لوح گردآوری‌شده شامل آوازها و تصنیف‌هایی از خوانندگان سده گذشته در شمال مرزهای جغرافیایی ایران است که از نظر فرهنگی قرابت بیشتری با ما دارند و بعضی از ایشان، آواز و تصنیف را با شعر فارسی خوانده‌اند که متأسفانه از مشخصات خوانندگان و نوازندگان این آثار اطلاع مشخصی به دست نیامده است.

منابع آوازی به‌دست‌آمده در این مجموعه که جمعاً ۴۶۹ قطعه موسیقی صوتی را دربرمی‌گیرد، به‌تدریج در پورتال فرهنگستان هنر منتشر خواهد شد که مخاطبان می‌توانند برای دریافت این آثار به سامانه اینترنتی فرهنگستان هنر مراجعه کنند.