امید تازه به درمان کرونا در ایران
محققان علم سلولی با آغاز پروژه سلول‌درمانی بیماری کرونا نتیجه گرفته‌اند که تزریق سلول بنیادی مزانشیمی به بیمار می‌تواند در درمان کرونا موثر باشد. رئیس پژوهشگاه رویان امیدوار است کارآزمایی‌‌هایی بالینی با موفقیت همراه شود.
از آخرین روز‌های بهمن ماه ۹۸ که شیوع ویروس کرونا در کشور اعلام شد تاکنون حال و هوای همه فعالیت‌های جاری در کشور با این ویروس گره خورده است. از آخرین ماه سال قبل تا این روز‌ها که پایان فروردین ۹۹ نزدیک می‌شیم همه برنامه‌ریزی‌های کشور متناسب با شیوع این ویروس جهانی است.
همه گیری و شیوع بیماری کووید ۱۹ ناشی از ویروس کرونا همه کشور‌ها را درگیر و تاکنون بیش از یک و نیم میلیون نفر را در سراسر جهان مبتلا کرده است و یکصد هزار نفر جان خود را از دست داده اند.
پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی به عنوان یک مرجع علمی معتبر در کشور شناخته می‌شود و از این رو از چنین مجموعه‌ای انتظار می‌رود که در شرایط خاص مانند شرایط ویژه امروز که کشور درگیر بیماری کرونا است، اقدامات نوآورانه را در جهت افزایش سطح سلامت جامعه انجام دهد. یکی از اقدماتی که پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی به خاطر آن شناخته شده است، ظرفیت سلول درمانی آن است که اخیرا هم این پژوهشگاه اقداماتی را برای به کار گیری ظرفیت‌های سلول درمانی برای مقابله با کرونا انجام داده است.
همه گیری و شیوع بیماری کووید ۱۹ ناشی از ویروس کرونا همه کشور‌ها را درگیر و تاکنون بیش از یک و نیم میلیون نفر را در سراسر جهان مبتلا کرده است و یکصد هزار نفر جان خود را از دست داده اند.
پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی به عنوان یک مرجع علمی معتبر در کشور شناخته می‌شود و از این رو از چنین مجموعه‌ای انتظار می‌رود که در شرایط خاص مانند شرایط ویژه امروز که کشور درگیر بیماری کرونا است، اقدامات نوآورانه را در جهت افزایش سطح سلامت جامعه انجام دهد. یکی از اقدماتی که پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی به خاطر آن شناخته شده است، ظرفیت سلول درمانی آن است که اخیرا هم این پژوهشگاه اقداماتی را برای به کار گیری ظرفیت‌های سلول درمانی برای مقابله با کرونا انجام داده است.
در این باره اقدامات این مجموعه در مواجه با ویروس کرونا در کشور با عبدالحسین شاهوردی رئیس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی گفتگو کرده‌ایم.
پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی اولین قدم در مواجه با ویروس کرونا را با راه اندازی آزمایشگاه تشخیص مولکولی برداشت و پس از آن چه اقداماتی را در دستور کار قرار داد؟
شاهوردی: پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی تجربه خوبی در زمینه علم سلول دارد با توجه به وجود زیرساخت‌های لازم در مجموعه پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی، احساس کردیم که باید به اندازه توان پژوهشگاه رویان، رسالت علمی و اجتماعی پژوهشگاه رویان را برای کمک به حل گوشه‌ای از این گرفتاری که در کشور ایجاد شده به خدمت بگیریم.
درمان‌های پژوهشگاه رویان بیشتر در زمینه ناباروری یا سلول درمانی و بیماری‌های صعب‌العلاج است، اما با اتکا به زیرساخت‌های خوب موجود در رویان آزمایشگاه تشخیص مولکولی رویان به عنوان آزمایشگاه پشتیبان تشخیص تست ویروس کرونا راه‌اندازی شد.
البته درمان‌های پژوهشگاه رویان تاکنون بیشتر در زمینه درمان ناباروری یا سلول درمانی برای بیماری‌های صعب‌العلاج بوده است، اما به هر حال زیرساخت‌های خوبی در این باره در رویان وجود داشت و با اتکا به همین زیرساخت‌ها برای راه‌اندازی آزمایشگاه تشخیص مولکولی با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان آزمایشگاه پشتیبان تشخیص تست ویروس کرونا اقدام کردیم.
متخصصان پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در زمینه سلول درمانی روی بیماری ویروس مشارکت داشته‌اند و طبق گزارش‌های اعلام شده، تحقیقات اولیه در زمینه سلول درمانی بیماری ویروس کرونا، پاسخ مثبت سلول‌های بنیادی برای درمان این بیماری را نشان داده است که گفته شده سلول‌های بنیادی به ویژه سلول‌های بنیادی مزانشیمی در تعدیل واکنش‌های سیستم ایمنی و ترمیم بافت‌های آسیب دیده مفید هستند.
شاهوردی: یکی از حوزه‌های فعالیت پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی درمان بیماری‌های سخت با سلول درمانی است.
در بیماری ناشی از ویروس کرونا یکی از مشکلاتی که برای بیماران ایجاد می‌شود ایجاد عارضه در ریه فرد بیمار است و حتی ممکن است این مشکلات عوارض بعدی هم داشته باشد. تاکنون درمان‌های مناسبی برای بیماری ویروس کرونا براساس تجربه کشور چین در مواجه با کرونا و براساس یافته‌های مجموعه‌های درمانی کشور به کار گرفته شده‌اند و درصد زیادی از بیماران هم با همین درمان‌ها، درمان شده و به خانواده‌هایشان باز گشته‌اند.
پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در زمینه سلول‌درمانی و استفاده از سلول‌های مزانشیمی تجربه دارد و در گذشته در درمان برخی از بیماری‌های صعب‌العلاج مانند بیماری‌های استخوان غضروف از این سلول استفاده کرده و نتایج خوبی گرفته است، امیدواریم نتایج استفاده از این سلول در درمان بیماری ناشی از ویروس کرونا هم رضایت بخش باشد
پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در زمینه سلول‌درمانی و استفاده از سلول‌های مزانشیمی تجربه دارد و سابقه درمان‌های مختلف سلول درمانی در این پژوهشگاه وجود دارد، سلول‌های مزانشیمی یکی از سلول‌های خوب برای سلول‌درمانی هستند و این پژوهشگاه مجوز‌های اولیه برای استفاده از سلول‌های مزانشیمی را از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گرفته است. با اتکا به این تجربه و سابقه درمان سلولی در پژوهشگاه رویان با همکاری مجموعه‌های درمانی دیگری از جمله بیمارستان مسیح دانشوری، دانشگاه علوم پزشکی تهران و بیمارستان شریعتی، قدم اول در یافتن درمان از طریق سلول درمانی و سلول‌های بنیادی را برداشتم. در این درمان از سلول‌های مزانشیمی استفاده می‌شود که سلول‌های خون بند ناف یا سلول‌های مغز استخوان یکی از منابع این سلول‌ها هستند.
در گذشته در درمان برخی از بیماری‌های صعب‌العلاج مانند بیماری‌های استخوان غضروف از این سلول استفاده کرده بودیم و نتایج خوبی داشته است و امیدواریم نتایج استفاده از این سلول در درمان بیماری ناشی از ویروس کرونا هم رضایت بخش باشد و این درمان جواب بدهد. مجوز اخلاق برای این درمان دریافت شده و امیدواریم با دریافت مجوز اخلاق، با عبور از مراحل کارآزمایی بالینی، خروجی این درمان موفق باشد.
به عنوان متخصص، توصیه می‌کنید که مردم در شرایط فعلی چه رویکردی داشته باشند بهتر است؟
شاهوردی: یکی از مشکلات بیماری ویروس کرونا در جامعه، موضوع انتقال سریع این بیماری است که براساس نظر متخصصان امر آمار مرگ و میر در اثر بیماری ویروس کرونا در جامعه پایین است، اما آمار انتقال و شیوع این ویروس بالا است. به توصیه متخصصان در مواجه با این ویروس جهانی، موضوع رعایت بهداشت و پیشگیری بیشتر از درمان جواب می‌دهد.
امیدواریم که مردم بتوانند از نظر شخصی و در خانواده خود این روز‌ها را مدیریت کنند و با تدابیری که می‌اندیشند خودشان و خانواده‌شان را سالم نگاه دارند که با این کار هم به خودشان هم به خانواده‌شان و هم به سلامتی جامعه کمک کرده‌اند و با این همراهی می‌توانیم این روز‌های سخت را پشت سر بگذاریم.
با توجه به اینکه یکی از فعالیت‌های اصلی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی درمان ناباروری است و این پژوهشگاه با مادران باردار زیادی ارتباط دارد، به مادران باردار چه توصیه‌ای درباره ویروس کرونا دارید؟
شاهوردی: در حال حاضر شاهد اولین تجربه جامعه با ویروسی شبیه به ویروس کرونا هستیم و بسیاری از ابعاد این ویروس هنوز ناشناخته است و هنوز بسیاری از موضوعات درباره این ویروس را نمی‌دانیم. اما قطعا گروهی از مادران که با اتفاق حاملگی مواجه هستند و این حاملگی حاصل درمان طولانی است و حتما خانواده هزینه زیادی برای آن تقبل کرده‌اند نیاز به مراقبت‌های بیشتر و خاص دارد که این دوره با سلامتی به پایان برسد. خانواده‌های مادران باردار به ویژه خانواده‌هایی که درگیر مشکل ناباروری بوده‌اند در مدت شیوع ویروس کرونا در کشور باید مانند دیگر خانواده‌ها و افراد مراقبت داشته باشند و سعی کنند در معرض آلودگی قرار نگیرند و حتما از افراد مبتلا دوری کنند. این افراد در حضور در اماکنی که دارای رفت و آمد و پرتردد و پرتجمع است و احتمال بالاتری از حضور ویروس کرونا را دارد، باید حتما خودداری کنند.
بررسی‌های زیادی در کشور درباره بیماری ویروس کرونا انجام شده و حتی نرم‌افزار‌هایی با هدف اطلاع‌رسانی در این باره در کشور ایجاد شده که این بررسی‌ها به دقت کاملا مشخص کرده که سطح شیوع ویروس کرونا در چه مناطق و محل‌هایی بیشتر و ابتلا محتمل‌تر است و خانواده‌هایی که درگیر درمان لقاح خارج رحمی بودند باید درباره دقت کنند و با توجه به این اطلاع‌رسانی‌ها و آگاهی‌رسانی‌ها از قرار گرفتن در معرض خطر پیشگیری کنند.
گروهی از مادران که با اتفاق حاملگی مواجه هستند و این حاملگی حاصل درمان لقاح خارج رحمی و درمان طولانی بوده و قطعا خانواده هزینه زیادی برای آن تقبل کرده، منطقی است مه نیاز به مراقبت‌های بیشتر و خاص دارد که این دوره با سلامتی به پایان برسد
در حال حاضر بیمارستان‌های کشور درگیر ویروس کرونا و بیماران مبتلا به کرونا هستند و اعضای این خانواده‌ها باید با تدبیر و مدیریت خاصی به بیمارستان‌ها و پزشکان مراجعه کنند، زیرا در غیر این صورت و با سهل انگاری و کم‌توجهی ممکن است آلودگی به راحتی از بیمارستان به این خانواده‌ها منتقل شود و مشکلاتی را برای مابقی اعضای خانواده‌ها، خانواده‌ها و دیگر شهروندان ایجاد کنند.
آیا با بروز ویروس کرونا در کشور، تغییراتی در ارایه خدمات جمع‌آوری و ذخیره سازی خون بندناف ایجاد شده است؟
شاهوردی: بسیار تلاش شده که این قضیه مدیریت شود و خللی در ارایه خدمات جمع‌آوری و ذخیره سازی خون بندناف ایجاد نشود. زیرا این امکانی برای خانواده‌ها است و بسیار تلاش کرده‌ایم که این امکان برای خانواده‌ها همچنان فراهم باشد. با هماهنگی بانک خون بند ناف و برنامه‌ریزی‌های لازم که از سوی این بانک انجام شده است، تمامی سرویس‌های مربوط به جمع‌آوری و ذخیره‌سازی خون بند ناف همچنان مانند سابق برقرار است.
خون موجود در بند ناف نوزاد دارای سلول‌های بنیادی است که می‌تواند به درمان بسیاری از بیماری‌ها کمک کند، با وجود کرونا خدمات بانک خون بندناف همچنان ارائه می‌شود
خونی که هنگام زایمان در بند ناف نوزاد وجود دارد به نام خون بند ناف شناخته می‌شود و دارای سلول‌های بنیادی است که این سلول‌ها با برخورداری از قابلیت‌های زیستی ویژه می‌توانند به درمان بسیاری از بیماری‌ها کمک کنند، از این رو جمع‌آوری و ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی این خون در دنیا اهمیت یافته است و به عنوان یک خدمت ارایه می‌شود.
*درسی که کرونا به ما آموخت
شاهوردی: با وجود همه مشکلاتی که ویروس کرونا برای کشور ما و برای دنیا دارد، درس خوبی که از شیوع ویروس کرونا در کشور گرفتیم این است که بعد از یک بار تجربه چنین ویروس فراگیری باید از این به بعد برنامه داشته باشیم و مطالعاتی را در این باره انجام دهیم. باید از این روز‌های سخت درس‌های بزرگی بگیریم تا در آینده توانایی روبه‌رویی موضوعات این چنینی را داشته باشیم و با برنامه‌ریزی‌های ویژه‌ای که انجام می‌شود و تدابیری که اندیشیده می‌شود بتوانیم آماده‌تر باشیم و برای مردم آرامش بیشتری را فراهم کنیم.
شاهوردی: پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی تجربه خوبی در زمینه علم سلول دارد با توجه به وجود زیرساخت‌های لازم در مجموعه پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی، احساس کردیم که باید به اندازه توان پژوهشگاه رویان، رسالت علمی و اجتماعی پژوهشگاه رویان را برای کمک به حل گوشه‌ای از این گرفتاری که در کشور ایجاد شده به خدمت بگیریم.
درمان‌های پژوهشگاه رویان بیشتر در زمینه ناباروری یا سلول درمانی و بیماری‌های صعب‌العلاج است، اما با اتکا به زیرساخت‌های خوب موجود در رویان آزمایشگاه تشخیص مولکولی رویان به عنوان آزمایشگاه پشتیبان تشخیص تست ویروس کرونا راه‌اندازی شد.
البته درمان‌های پژوهشگاه رویان تاکنون بیشتر در زمینه درمان ناباروری یا سلول درمانی برای بیماری‌های صعب‌العلاج بوده است، اما به هر حال زیرساخت‌های خوبی در این باره در رویان وجود داشت و با اتکا به همین زیرساخت‌ها برای راه‌اندازی آزمایشگاه تشخیص مولکولی با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان آزمایشگاه پشتیبان تشخیص تست ویروس کرونا اقدام کردیم.
متخصصان پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در زمینه سلول درمانی روی بیماری ویروس مشارکت داشته‌اند و طبق گزارش‌های اعلام شده، تحقیقات اولیه در زمینه سلول درمانی بیماری ویروس کرونا، پاسخ مثبت سلول‌های بنیادی برای درمان این بیماری را نشان داده است که گفته شده سلول‌های بنیادی به ویژه سلول‌های بنیادی مزانشیمی در تعدیل واکنش‌های سیستم ایمنی و ترمیم بافت‌های آسیب دیده مفید هستند.
شاهوردی: یکی از حوزه‌های فعالیت پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی درمان بیماری‌های سخت با سلول درمانی است.
در بیماری ناشی از ویروس کرونا یکی از مشکلاتی که برای بیماران ایجاد می‌شود ایجاد عارضه در ریه فرد بیمار است و حتی ممکن است این مشکلات عوارض بعدی هم داشته باشد. تاکنون درمان‌های مناسبی برای بیماری ویروس کرونا براساس تجربه کشور چین در مواجه با کرونا و براساس یافته‌های مجموعه‌های درمانی کشور به کار گرفته شده‌اند و درصد زیادی از بیماران هم با همین درمان‌ها، درمان شده و به خانواده‌هایشان باز گشته‌اند.
پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در زمینه سلول‌درمانی و استفاده از سلول‌های مزانشیمی تجربه دارد و در گذشته در درمان برخی از بیماری‌های صعب‌العلاج مانند بیماری‌های استخوان غضروف از این سلول استفاده کرده و نتایج خوبی گرفته است، امیدواریم نتایج استفاده از این سلول در درمان بیماری ناشی از ویروس کرونا هم رضایت بخش باشد
پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در زمینه سلول‌درمانی و استفاده از سلول‌های مزانشیمی تجربه دارد و سابقه درمان‌های مختلف سلول درمانی در این پژوهشگاه وجود دارد، سلول‌های مزانشیمی یکی از سلول‌های خوب برای سلول‌درمانی هستند و این پژوهشگاه مجوز‌های اولیه برای استفاده از سلول‌های مزانشیمی را از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گرفته است. با اتکا به این تجربه و سابقه درمان سلولی در پژوهشگاه رویان با همکاری مجموعه‌های درمانی دیگری از جمله بیمارستان مسیح دانشوری، دانشگاه علوم پزشکی تهران و بیمارستان شریعتی، قدم اول در یافتن درمان از طریق سلول درمانی و سلول‌های بنیادی را برداشتم. در این درمان از سلول‌های مزانشیمی استفاده می‌شود که سلول‌های خون بند ناف یا سلول‌های مغز استخوان یکی از منابع این سلول‌ها هستند.
در گذشته در درمان برخی از بیماری‌های صعب‌العلاج مانند بیماری‌های استخوان غضروف از این سلول استفاده کرده بودیم و نتایج خوبی داشته است و امیدواریم نتایج استفاده از این سلول در درمان بیماری ناشی از ویروس کرونا هم رضایت بخش باشد و این درمان جواب بدهد. مجوز اخلاق برای این درمان دریافت شده و امیدواریم با دریافت مجوز اخلاق، با عبور از مراحل کارآزمایی بالینی، خروجی این درمان موفق باشد.
به عنوان متخصص، توصیه می‌کنید که مردم در شرایط فعلی چه رویکردی داشته باشند بهتر است؟
شاهوردی: یکی از مشکلات بیماری ویروس کرونا در جامعه، موضوع انتقال سریع این بیماری است که براساس نظر متخصصان امر آمار مرگ و میر در اثر بیماری ویروس کرونا در جامعه پایین است، اما آمار انتقال و شیوع این ویروس بالا است. به توصیه متخصصان در مواجه با این ویروس جهانی، موضوع رعایت بهداشت و پیشگیری بیشتر از درمان جواب می‌دهد.
امیدواریم که مردم بتوانند از نظر شخصی و در خانواده خود این روز‌ها را مدیریت کنند و با تدابیری که می‌اندیشند خودشان و خانواده‌شان را سالم نگاه دارند که با این کار هم به خودشان هم به خانواده‌شان و هم به سلامتی جامعه کمک کرده‌اند و با این همراهی می‌توانیم این روز‌های سخت را پشت سر بگذاریم.
با توجه به اینکه یکی از فعالیت‌های اصلی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی درمان ناباروری است و این پژوهشگاه با مادران باردار زیادی ارتباط دارد، به مادران باردار چه توصیه‌ای درباره ویروس کرونا دارید؟
شاهوردی: در حال حاضر شاهد اولین تجربه جامعه با ویروسی شبیه به ویروس کرونا هستیم و بسیاری از ابعاد این ویروس هنوز ناشناخته است و هنوز بسیاری از موضوعات درباره این ویروس را نمی‌دانیم. اما قطعا گروهی از مادران که با اتفاق حاملگی مواجه هستند و این حاملگی حاصل درمان طولانی است و حتما خانواده هزینه زیادی برای آن تقبل کرده‌اند نیاز به مراقبت‌های بیشتر و خاص دارد که این دوره با سلامتی به پایان برسد. خانواده‌های مادران باردار به ویژه خانواده‌هایی که درگیر مشکل ناباروری بوده‌اند در مدت شیوع ویروس کرونا در کشور باید مانند دیگر خانواده‌ها و افراد مراقبت داشته باشند و سعی کنند در معرض آلودگی قرار نگیرند و حتما از افراد مبتلا دوری کنند. این افراد در حضور در اماکنی که دارای رفت و آمد و پرتردد و پرتجمع است و احتمال بالاتری از حضور ویروس کرونا را دارد، باید حتما خودداری کنند.
بررسی‌های زیادی در کشور درباره بیماری ویروس کرونا انجام شده و حتی نرم‌افزار‌هایی با هدف اطلاع‌رسانی در این باره در کشور ایجاد شده که این بررسی‌ها به دقت کاملا مشخص کرده که سطح شیوع ویروس کرونا در چه مناطق و محل‌هایی بیشتر و ابتلا محتمل‌تر است و خانواده‌هایی که درگیر درمان لقاح خارج رحمی بودند باید درباره دقت کنند و با توجه به این اطلاع‌رسانی‌ها و آگاهی‌رسانی‌ها از قرار گرفتن در معرض خطر پیشگیری کنند.
گروهی از مادران که با اتفاق حاملگی مواجه هستند و این حاملگی حاصل درمان لقاح خارج رحمی و درمان طولانی بوده و قطعا خانواده هزینه زیادی برای آن تقبل کرده، منطقی است مه نیاز به مراقبت‌های بیشتر و خاص دارد که این دوره با سلامتی به پایان برسد
در حال حاضر بیمارستان‌های کشور درگیر ویروس کرونا و بیماران مبتلا به کرونا هستند و اعضای این خانواده‌ها باید با تدبیر و مدیریت خاصی به بیمارستان‌ها و پزشکان مراجعه کنند، زیرا در غیر این صورت و با سهل انگاری و کم‌توجهی ممکن است آلودگی به راحتی از بیمارستان به این خانواده‌ها منتقل شود و مشکلاتی را برای مابقی اعضای خانواده‌ها، خانواده‌ها و دیگر شهروندان ایجاد کنند.
آیا با بروز ویروس کرونا در کشور، تغییراتی در ارایه خدمات جمع‌آوری و ذخیره سازی خون بندناف ایجاد شده است؟
شاهوردی: بسیار تلاش شده که این قضیه مدیریت شود و خللی در ارایه خدمات جمع‌آوری و ذخیره سازی خون بندناف ایجاد نشود. زیرا این امکانی برای خانواده‌ها است و بسیار تلاش کرده‌ایم که این امکان برای خانواده‌ها همچنان فراهم باشد. با هماهنگی بانک خون بند ناف و برنامه‌ریزی‌های لازم که از سوی این بانک انجام شده است، تمامی سرویس‌های مربوط به جمع‌آوری و ذخیره‌سازی خون بند ناف همچنان مانند سابق برقرار است.
خون موجود در بند ناف نوزاد دارای سلول‌های بنیادی است که می‌تواند به درمان بسیاری از بیماری‌ها کمک کند، با وجود کرونا خدمات بانک خون بندناف همچنان ارائه می‌شود
خونی که هنگام زایمان در بند ناف نوزاد وجود دارد به نام خون بند ناف شناخته می‌شود و دارای سلول‌های بنیادی است که این سلول‌ها با برخورداری از قابلیت‌های زیستی ویژه می‌توانند به درمان بسیاری از بیماری‌ها کمک کنند، از این رو جمع‌آوری و ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی این خون در دنیا اهمیت یافته است و به عنوان یک خدمت ارایه می‌شود.
*درسی که کرونا به ما آموخت
شاهوردی: با وجود همه مشکلاتی که ویروس کرونا برای کشور ما و برای دنیا دارد، درس خوبی که از شیوع ویروس کرونا در کشور گرفتیم این است که بعد از یک بار تجربه چنین ویروس فراگیری باید از این به بعد برنامه داشته باشیم و مطالعاتی را در این باره انجام دهیم. باید از این روز‌های سخت درس‌های بزرگی بگیریم تا در آینده توانایی روبه‌رویی موضوعات این چنینی را داشته باشیم و با برنامه‌ریزی‌های ویژه‌ای که انجام می‌شود و تدابیری که اندیشیده می‌شود بتوانیم آماده‌تر باشیم و برای مردم آرامش بیشتری را فراهم کنیم.
ارسال نظرات
تازه ها