آشنایی با کوچه مازاری‌های یزد+ عکس

واژه مازاری از ریشه ماز به معنی چرخ و نورد گرفته شده و مازاری ها در حقیقت، کارخانه و یا آسیاب هایی هستند که در آنها چیزی را می سایند. مازاری ها در یزد عمدتا مراکز حناسابی بوده و خاص ترین نوع این کارخانه های کوچک در محله ای با همین نام در شهر یزد شکل گرفته، سنگی که حنا را با آن می سایند نوع خاصی از سنگ است که از کوه های شهرستان مهریز تهیه شده است.

وجود بناهای تاریخی، مازاری ها، عطاری و رستوران های سنتی که به بخشی از میراث فرهنگی شهر یزد بدل شده در کنار واحدهای فرهنگی این فرصت را پدید می آورد تا گردشگران خاطره سفری به یادماندنی را در این گذر تاریخی ثبت کنند. کوچه مازاری های یزد نامی آشنا برای ساکنان این دیار است و گردشگران بیگانه با پیشه مازاری نیز اگر سفری به یزد داشته باشند، بدون شک در گشت و گذار برای خرید سوغات، مسیرشان به این گذر تاریخی می افتد.

مازاری های حناساب در گذشته های نه چندان دور، ارج و قرب بسیاری نزد خانواده های یزدی داشتند و بانوان مشتریان پر و پا قرص آنان بودند. کوچه مازاری یزد هنوز هم حال و هوای سنتی گذشته را دارد و گرچه بسیاری از واحدهای مازاری آن تعطیل شده، اما واحدهای فعال موجود، هویت تاریخی و فرهنگی این کوچه را به خوبی حفظ کرده است.

مازار چیست؟ مازاری کیست؟

پیشه مازاری از مشاغل اصلی در گذشته های نه چندان دور بوده، زمانی که تاجران یزدی رفت و آمد به هند، پاکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس را آغاز کردند، حرفه مازاری رونق بسیاری گرفت زیرا تاجران، حنای یزد را به این کشورها می بردند و این محصول شهرتی جهانی گرفت.

برگ حنا از سایر استان ها تهیه و در مازاری های یزد ساییده، فرآوری و بسته بندی می شد، هنوز هم در برخی مناطق ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس، با وجود تولید انواع رنگ موهای صنعتی و شیمیایی، حنای یزدی رنگ دارد و طالبان فراوانی جذب این محصول می شوند. تاجران یزدی در سفرهای خود، ادویه های نکوبیده مانند فلفل، دارچین و زنجبیل را از دیگر کشورها خریداری و توسط مازاری های یزد پس از آسیاب کردن، در داخل و خارج از ایران به فروش می رساندند. یکی از نکات جالب پیشه مازاری در یزد این است که هنوز هم اسباب و وسایل این حرفه ابزار حدود هفت قرن پیش است، در گذشته، سنگی آسیابی دایره ای از کوه های اطراف مهریز تهیه و پس از آماده سازی برای کار آسیاب، توسط چهارپایان به گردش در می آمد و اکنون نیز با وجود آسیابهای صنعتی، مازاری ها همچنان علاقه مند به ادامه کار به شیوه سنتی هستند.

در کوچه مازاری یزد واحدهایی با قدمت حدود یک قرن فعالیت مازاری وجود دارد و عطر انواع گیاهان و حنای گذر مازاری، جاذبه است که گردشگران را به سوی این گذر تاریخی فرامی خواند. کارگاه های مازاری اغلب فضای تاریکی دارد و نور اندکی از دریچه ای کوچکی از سقف به داخل این کارگاه ها سرک می کشد، سکویی به بلندی حدود نیم متر وجود دارد که سنگ بزرگ گردی بر روی آن قرار گرفته و وسیله چوبی که به آن متصل است، توسط مردان قوی یا برخی چهارپایان می چرخد و آنچه بین سنگ و سکو قرار دارد را آسیاب می کند.

در اطراف سنگ مازاری و دستگاه بزرگ آسیاب قدیمی، اتاق هایی وجود دارد که اغلب از آن برای انبار ادویه و حناهای نسابیده و نکوبیده استفاده و در اتاق دیگری مراحل دوخت کیسه کرباس و بسته بندی حنا انجام می شود. اکنون فقط چند مازاری همچنان به سابیدن حنا مشغولند زیرا بازار آن کم رونق تر از قبل شده و به جای آن به سابیدن ادویه روی آورده اند که فروش محصولات نیز در غرفه ای کوچک در ورودی مازاری انجام می شود. در گذشته بخش قابل توجهی از حنای تولیدی در داخل استان یزد استفاده می شد اما اکنون بیشتر مشتریان مازاری ها، استانهایی نظیر سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان است و مقدار زیادی از حنای یزد نیز به کشورهای همسایه صادر می شود. مازاری ها این روزها کم کم در حال تغییر هویت و گرایش به سمت تهیه ادویه هستند که با رونق بازار حنا و یافتن مشتریان جدید، پیشه حناسابی یا مازاری می تواند به بقاء خود ادامه دهد.

 به گفته جوادیان زاده  مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی ،فضای بیرون گذر فرهنگی مازاری برای تمرکز فعالیت های فرهنگی و هنری اختصاص داده شده است. ایجاد گذر فرهنگ و هنر با ارائه طرحی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همکاری شهرداری یزد آماده بهره برداری شده و هدف از آن احیای شهرسازی فرهنگ مدار است. وی با تبیین کارکردهای فرهنگی و اجتماعی گذرهای فرهنگی، تصریح کرد: خارج شدن از فضای بسته فرهنگی و هنری و رفتن به سمت اجتماعی شدن فرهنگ و هنر از اهداف مهم ایجاد گذرهای فرهنگی است.