شتاب هوشمندسازی حمل‌ونقل کشور
ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی ریاست جمهوری برای هموار کردن راه دانش‌بنیان‌ها، استارتاپ‌ها و شتاب‌دهنده‌ها پا به میدان گذاشت تا با کمک این عناصر پویا و خلاق، راه توسعه صنعت حمل و نقل در کشور را باز کند.
ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای هموار کردن راه دانش‌بنیان‌ها، استارتاپ‌ها و شتاب‌دهنده‌ها پا به میدان گذاشت تا با کمک این عناصر پویا و خلاق، راه توسعه صنعت حمل و نقل در کشور را باز کند.
این ستاد با تشکیل گروه‌های مختلفی مانند هوایی، فضایی، دریایی، خودرو، ژئوماتیک و ریلی در تلاش است تا زیست‌بوم فناوری، نوآوری و کارآفرینی صنعت حمل و نقل را در کشور پایه‌ریزی و اجرایی کند. این‌کار قرار است با هدایت ستاد و توسط استعداد‌های درخشان کشورمان اجرایی شود.
فناوری‌های مکان‌محور شتاب گرفت
یکی از این گروه‌ها که از آغازین روز‌های شکل‌گیری خود اقدام به یارگیری و شناسایی بازیگران و حلقه‌های اتصال خود در دولت و بخش خصوصی کرد، گروه توسعه ژئوماتیک یا مکان‌محور ستاد است.
در ابتدا با تعریف کوتاهی از این فناوری آغاز می‌کنیم؛ در واقع فناوری‌های ژئوماتیک به مجموعه فناوری‌هایی گفته می‌شود که در یک یا چند مرحله شامل تهیه، ذخیره‌سازی، به‌هنگام‌سازی، بازیافت، حفظ و نگهداری، تجزیه و تحلیل، کاربرد و نمایش موثر اطلاعات مکان محور نقش اساسی دارند.
از مهم‌ترین این فناوری‌ها می‌توان به فناوری‌های اطلاعات مکانی (مانند GIS، LIS، سامانه‌های اداره زمین و حدنگار)، فناوری‌های تعیین موقعیت و ناوبری (مانند GPS و Indoor Positioning)، سنجش‌از‌دور (چند طیفی، فراطیفی، راداری و ...)، فتوگرامتری (فضایی، هوایی، بردکوتاه و پهپاد)، فناوری‌های پویشگر‌های لیزری (مانند لیدار)، ژئودزی (ژئودزی فیزیکی و ژئودینامیک)، آبنگاری (هیدروگرافی)، فناوری‌های حاصل از تلفیق موارد فوق (مانند خدمات مکان مبنا (LBS)) اشاره کرد.
با توجه به ضرورت توسعه فناوری نوظهور فناوری‌های ژئوماتیک در کشور، با موافقت مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، گروه توسعه فناوری‌های ژئوماتیک به عنوان یکی از ارکان ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری کار خود را از ۲۵ دی ماه ۹۷ آغاز کرد.
این گروه بر اساس ماموریت‌هایی که برای خود تعیین کرده است اقدام به «راه اندازی شتابدهنده تخصصی ژئوماتیک سپهر»، «راه اندازی مرکز نوآوری ژئوماتیک گیتا»، «تهیه کتابچه شرکت‌های دانش بنیان حوزه ژئوماتیک»، «انعقاد تفاهم نامه همکاری با سازمان نقشه برداری کشور»، «انعقاد تفاهم نامه همکاری با سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح» و «برگزاری پنل تخصصی با عنوان چالش‌ها و راهبرد‌های توسعه ژئوماتیک در کشور» کرده است.
گروه ژئوماتیک ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری همچنین با برگزاری «لیگ برنامه نویسی ژئوماتیک گیتا»، «تعریف و حمایت از طرح فناورانه سامانه هوشمند مکان محور نگهبانی و گشت هوایی و زمینی (سهنگ)» و «تعریف و حمایت از طرح فناورانه سامانه یکپارچه نمایش و تحلیل داده‌های هواشناسی برای بخش پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور» تلاش کرد گام‌های بلندی در این عرصه بردارد.
از دیگر فعالیت‌های این گروه می‌توان به «مشارکت در برگزاری کنفرانس بین المللی ISPRS (اطلاعات جغرافیایی ۲۰۱۹)»، «تهیه پیش نویس قانون جامع ژئوماتیک کشور»، «برگزاری ۶ کارگاه تخصصی در حوزه ژئوماتیک در رویداد‌های مرتبط»، «حمایت از بزرگداشت روز جهانی GIS در دانشگاه فردوسی مشهد» و «برنامه‌های ترویجی در رادیو و تلویزیون» اشاره کرد.
در سال ۹۸ فرهنگ‌سازی این حوزه انجام شد و در سال ۹۹ این فناوری در دستگاه‌های مختلف با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش درخواست کننده پیاده‌سازی می‌شود.
تصویب قانون جامع ژئوماتیک در مجلس شورای اسلامی
البته این گروه در آخرین روز‌های سال ۹۸، از برخی اقدامات خود در سال آینده هم پرده‌برداری کرده و قرار است برخی اقدامات مانند «تصویب قانون جامع ژئوماتیک در مجلس شورای اسلامی»، «تولید محتوای ترویجی در حوزه ژئوماتیک در قالب مستند‌های کوتاه و انیمیشن»، «برگزاری و حمایت از رویداد‌های فناورانه حوزه ژئوماتیک»، «حمایت از طرح‌های فناورانه با همکاری شرکت‌های دانش بنیان حوزه ژئوماتیک»، «استانداردسازی محصولات دانش بنیان حوزه ژئوماتیک»، «تهیه و انتشار نشریه تخصصی و کتاب جامع حوزه ژئوماتیک» و «توسعه تعاملات بین المللی حوزه ژئوماتیک» را در اولویت کاری سال ۹۹ قرار دهد.
صنعت دریایی هوشمند
یکی دیگر از اعضای ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ستادی است که راهش از میان دریا می‌گذرد. ستادی که سامان‌دهی به فعالیت‌های صنعت دریایی را با نگاهی فناورانه به دست گرفته است و در کنار بخش دولتی و خصوصی این مهم را پیگیری می‌کند.
ایران کشوری است که مرز‌های آبی طولانی با دیگر کشور‌ها دارد. بیکرانه‌هایی که ایران را به دیگر کشور‌ها متصل می‌کند و با توسعه تبادلات تجاری، رونق اقتصادی کشور را رقم می‌زند. این مهم یکی از اولویت‌های کاری گروه توسعه دریایی ستاد است که با برنامه‌های مختلفی پیگیری می‌شود.
از جمله اقدامات این گروه می‌توان به «حمایت از برگزاری رویداد چالش فناوری طراحی دستگاه حفاظت خوردگی جریان تزریقی در شناورها»، «عقد تفاهم نامه با سازمان بنادر و دریانوردی در جهت توسعه فناوری‌های دریایی»، «عقد تفاهم نامه با شرکت فروشگاه زنجیره‌ای رفاه در جهت ساخت کشتی هایپر مارکت دریایی»، «حمایت از راه اندازی مرکز نوآوری دریایی نوشهر» و «حمایت از راه اندازی مرکز نوآوری دریایی دانشگاه خلیج فارس بوشهر» اشاره کرد.
این گروه که پیش از این در قالب ستادی مجزا فعالیت می‌کرد در سالی که گذشت با «حمایت از برگزاری رویداد تقاضا محور پیشرانه‌های دریایی»، «حمایت از برگزاری رویداد آموزشی مدل دریایی ROMS»، «حمایت از توسعه یک سیستم اندازه گیری مشاوره و نظارت بر انجام تست دو نوع صندلی شناور تندرو» و «حمایت از توسعه یک سیستم میراگر هوشمند مگنتوریولوژیکال صندلی شناور تندرو» تلاش کرد تا شتابی دو چندان به توسعه این صنعت مهم در کشور بدهد.
سال ۹۸ برای این گروه، با «حمایت از برگزاری رویداد ایده بازار فرا ساحلی»، «تقویت و به روز رسانی پایگاه اطلاعات دریایی ایران (imarine)»، «حضور در اولین دوره نمایشگاه فرصت‌های ساخت داخل و رونق تولید»، «عقد تفاهم نامه همکاری با دانشگاه هامبورگ»، «راه اندازی کارگروه هوشمند سازی در صنایع دریایی» و «برگزاری نشست هم اندیشی با موضوع قوانین جدید در خصوص سوخت شناورها» به پایان رسید.
هوشمند برانیم
حمل‌ونقل جاده‌ای یکی از ارکان اصلی و مهم حمل‌ونقل محسوب می‌شود. بخشی که بیشترین مخاطب را دارد. این بخش، طیف وسیعی از جامعه را دربرمی‌گیرد. این نوع از حمل‌ونقل از کوچه‌های باریک شهری و روستایی تا جاده‌های طولانی داخلی و بین‌المللی را شامل می‌شود.
هوشمندسازی این بخش از حمل‌ونقل یکی از مهم‌ترین اهدافی است که در ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دنبال می‌شود. حمل‌ونقلی که رابطه مستقیمی با افزایش امنیت تردد‌های روزانه و سفر‌های درون و برون شهری کشور دارد.
بر همین اساس در گروه هوشمندسازی حمل‌ونقل جاده‌ای اقدامات مختلفی برای سامان‌دهی به این حوزه پرمخاطب صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان به «برگزاری نخستین نشست توسعه راهکار‌های حمل و نقل هوشمند در کشور با حضور یکصد نفر از فعالان حوزه حمل و نقل هوشمند کشور» و «شناسایی زیست بوم حمل و نقل هوشمند در کشور شامل ۱۲۰ شرکت خصوصی و دانش بنیان و ۹۰ بخش دولتی یا نیمه دولتی» اشاره کرد.
این فعالیت‌ها و اقدامات در سالی که گذشت با «شناسایی ۸۰ مساله و پروژه عملیاتی در حوزه حمل و نقل هوشمند»، «انعقاد ۵ تفاهم نامه همکاری با رویکرد بهره گیری از فناوری‌های هوشمندسازی در حمل و نقل» ادامه داشت.
«انعقاد تفاهم نامه میان ستاد، ماموت و ایرانسل»، «تفاهم نامه میان معاونت و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای»، «تفاهم نامه میان معاونت و معاونت حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی»، «تفاهم نامه میان ستاد و دانشگاه آزاد واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری» و «تفاهم نامه میان معاونت و شهرداری تهران» هم از جمله اقداماتی بود که در سال ۹۸ اتفاق افتاد.
این گروه با هدف توسعه زیست‌بوم فناوری، نوآوری و کارآفرینی در سال ۹۸ اقدام به «تعیین تیم مجری و انعقاد موافقت نامه پروژه تدوین نقشه راه هوشمندسازی حمل و نقل جاده‌ای با مشارکت ذینفعان این حوزه» و «انعقاد موافقت نامه پروژه برگزاری رویداد استارت آپی ۸ ماهه InnoRoad ۲۰۲۰ با مشارکت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای» کرد.
«تعیین تیم مجری و انعقاد موافقت نامه پروژه توسعه فناوری سامانه تماس اضطراری (e call) در راستای کاهش تلفات جاده ای»، «برگزاری پنجمین نمایشگاه بین المللی تخصصی لجستیک، پایانه‌ها، زنجیره تامین و حمل و نقل هوشمند، آبان ماه ۹۸ با حضور ۳۰ شرکت فعال حوزه حمل و نقل هوشمند در نمایشگاه» از دیگر اقدامات قابل ذکر این گروه در سال گذشته بود.
یکی دیگر از اقدامات این گروه، «انعقاد تفاهم نامه‌ای برای پیاده سازی سامانه مدیریت هوشمند ناوگان بود که در این تفاهم نامه مقرر شد بیش از ۴۰۰ هزار نفر از رانندگان ناوگان اتوبوسرانی با برگزاری ۲۰ کارگاه آموزشی تحت آموزش قرار گیرند.
این گروه برای سال ۹۹ هم برنامه‌های مختلفی در نظر گرفته است که از آن جمله می‌توان به «راه اندازی دیتا سنتر ملی از داده‌های کلان (big data) حمل و نقل هوشمند با همکاری سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای»، «راه‌اندازی سامانه تماس اضطراری (e call) با هماهنگی با سازمان‌های مربوطه و در راستای تفاهم نامه سه جانبه میان ستاد و شرکت‌های ایرانسل و ماموت دیزل» و «اجرای پروژه‌های عملیاتی با سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای در جهت افزایش فعالیت شرکت‌های دانش بنیان» اشاره کرد.
این گروه قصد دارد در سال جدید از «راه اندازی انجمن حمل و نقل هوشمند ایران (ITS IRAN)»، حمایت کرده و با «شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی مرتبط با حمل و نقل هوشمند»، «آغاز فعالیت کمیته‌های استانداردسازی محصولات حوزه حمل و نقل هوشمند» و «برگزاری رویداد‌های استارت آپی» به توسعه این زیست‌بوم سرعت دهد.
تولید ماهواره‌بر‌های ارزان
گروه توسعه فناوری‌های فضایی هم در سالی که گذشت با همکاری دستگاه‌های ذینفع این حوزه فعالیت‌هایی داشت. فعالیت‌هایی که در سایه تحریم‌های بین‌المللی کمی کند، اما انجام شد. یکی از این اقدامات سنجش وضعیت فعلی کشور در حوزه فضایی و جایگاه ایران در جهان و منطقه بود که این کار تا پایان سال ۹۸ انجام و نتایج آن در سال ۹۹ اعلام خواهد شد.
از دیگر فعالیت‌های این گروه، می‌توان به ارتقاء قابلیت اطمینان فناوری‌های موجود در کشور اشاره کرد. در اساس نتایج حاصل از این اقدام، مشخص شد که کشور در حوزه ورود به عرصه توسعه فناوری فضایی در منطقه و فعالیت‌های تحقیقاتی پیشتاز است.
این هدف مهم و راهبردی در گروه در قالب قابلیت اطمینان سیستم (مهندسی)، نظام قابلیت اطمینان (مدیریتی)، سطح آمادگی سیستمی (SRL) و فناوری افزایش دهنده قابلیت اطمینان، تحت مدیریت کارگروهی متشکل از نمایندگان همه فعالان حوزه فضایی در حال ارزیابی و ارائه راهکار‌های بهبود قابلیت اطمینان صورت گرفت.
همچنین ایجاد یک مرکز مستقل تصدیق و صحه‌گذاری از راهکار‌های پیشنهادی بود که طراحی الزامات و کارکرد‌های آن و در صورت امکان ایجاد مرکز مذکور از برنامه‌های سال آینده ستاد در این حوزه است. اقداماتی مانند «پایش وضعیت و ترازیابی» که عمدتا منشا گرفته از تکالیف مشخص شده در بخش فضایی سند جامع توسعه هوافضای کشور هم به پیشبرد این اقدامات کمک می‌کند.
توسعه فناوری‌های آینده، با تمرکز بر ایده‌ها و فناوری‌های رو به آینده صنعت فضایی از دیگر طرح‌های این گروه است. صنعت فضایی در دنیا وارد عرصه جدیدی شده است که با توزیع قابلیت‌های یک ماهواره عظیم به تعداد زیادی از ماهواره‌های کوچک مستقر در مدار‌های نزدیک زمین، امکان عرض اندام و رقابت شرکت‌های کوچک استارت‌آپی را در کنار سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ هوافضایی که دارای زیرساخت‌ها عظیم هستند فراهم کرده است.
در این راستا با محوریت توسعه منظومه‌های ماهواره‌های کوچک و ماهواره‌بر ارزان قیمت، پروژه‌هایی توسط ستاد در سال جاری تعریف شده است که با مشارکت مراکز پژوهشی، شرکت‌های دانش بنیان و مراکز صنعتی کشور در حال انجام است.
علاوه بر این، توسعه این فناوری‌ها در قالب فعالیت‌های استارت‌آپی از طریق ایجاد یک شتابدهنده که تمرکز بر توسعه منظومه‌های ماهواره‌ای و کاربری‌های مربوطه دارد و یک مرکز نوآوری که ایده‌های مربوط به توسعه ماهواره بر ارزان قیمت را پوشش می‌دهد، در حال پیگیری است. پیگیری و تکمیل فعالیت‌های مذکور از برنامه‌های سال آینده ستاد است.
شناسایی ظرفیت‌های داخلی صنعت ریلی
این گره اخیرا به مجموعه گروه‌های حاضر در ستاد فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته اضافه شده است؛ اما در همین مدت کوتاه هم اقداماتی در سال گذشته داشته که حائز اهمیت است. در ادامه بخشی از اقدامات این گروه را ارائه کرده‌ایم.
بومی‌سازی فناوری ساخت واگن‌های مترو که طبق ماده ۵۴ قانون برنامه ششم توسعه بر عهده معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صمت قرار داده شده است توسط این گروه آغاز شد. این پروژه یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های معاونت علمی و فناوری است. این طرح با مشارکت واگن سازی تهران، جهاد دانشگاهی و شرکت‌های متعدد دانش بنیان در حال اجرا است.
هوشمندسازی در بخش ریلی برای بالا بردن بهره‌وری لوکوموتیو‌های راه آهن یکی از پروژه‌هایی بود که در ستاد آغاز شد. توسعه و به کارگیری راه آهن در حمل و نقل کشور از دیگر پروژه‌های مهم در سال ۹۸ بود.
توسعه پژوهش‌های ملی هوایی در کشور
گروه توسعه فناوری‌های هوایی ستاد که یکی از قدیمی‌ترین گروه‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری محسوب می‌شود هم در سالی که گذشت با اولویت قرار دادن حمایت از دستیابی به مرجعیت علمی کشور و ایجاد زیرساخت‌های پژوهش ملی در حوزه‌های کلیدی کار خود را ادامه داد و در این زمینه اقداماتی مانند دریافت مستندات اختراعات حوزه هوایی از طریق سامانه مالکیت فکری، ارتباط با مخترع و ارسال فرم مراحل ارسال مدارک به داور برای ارزیابی اختراع، برگزاری جلسه و دعوت از مخترع (در صورت لزوم) و اعلام نتیجه به متقاضی و بارگذاری نتیجه در سامانه را به متقاضیان ارائه داد.
شناسایی استاندارد‌های تجهیزات فرودگاهی با هدف شناسایی آزمایشگاه‌های مرجع برای تست تجهیزات تولیدی، استخراج استاندارد‌ها و آزمایش‌های مورد نیاز برای تولیدات جدید، مشخص ساختن استاندارد‌های مورد نیاز در حوزه تجهیزات فرودگاهی و شبکه‌سازی آزمایشگاه‌های تعیین کیفیت و تایید استاندارد محصولات در حوزه تجهیزات فرودگاهی هم از دیگر فعالیت‌های این گروه در سال ۹۸ بود.
توسعه آزمایشگاه قوای محرکه پیشرفته واقع در پردیش فنی دانشگاه تهران برای تست موتور‌های کششی الکتریکی و نیمه سنگین احتراق داخلی تا توان ۴۴۰ کیلووات هدف دیگری بود که در این گروه پیگیری شد. این کار نیازمند راه‌اندازی تجهیزات جدید خریداری شده و اضافه کردن برخی تجهیزات جدید بود. در پایان اجرای طرح امکان تست موتور‌های ترکشن به همراه مجموعه درایور آن‌ها تا توان ۹۰ کیلووات به صورت دائمی و ۴۰۰ کیلووات به صورت لحظه‌ای به وجود خواهد آمد. همچنین با توجه به قابلیت‌های این مجموعه امکان تست ترمز بازیاب و گشتاور راه‌اندازی نیز وجود دارد. همچنین با توجه به سیستم‌های حفاظتی این مجموعه تست، استفاده از آن جهت توسعه موتور‌های جدید و یا درایو‌های جدید بهترین گزینه است.
پرواز آزاد
در سالی که گذشت این گروه با حمایت از برگزاری جشنواره ملی پرواز آزاد (جمپا) تلاش کرد تا شناسایی، کشف و شکوفایی استعداد دانش آموزان در حوزه هوایی را سامان‌دهی کند. تلفیق کار عملی، تئوری و علمی با استاندارد جهانی، ترویج و گسترش علم هوانوردی و ورزش هوانوردی، ایجاد فضای رقابتی در بین دانش آموزان کل کشور، ایده پردازی و تجاری سازی ایده‌ها در زمینه پرواز آزاد و ایجاد شبکه منسجم درحوزه هوایی از دیگر اهداف این جشنواره عنوان شده است.
در این گروه، توسعه فناوری‌های راهبردی مناسب با نیاز‌های کشور هم به عنوان اولویت تعریف شده است. بر همین اساس هم در سال ۹۸ اقداماتی، چون توسعه فناوری‌های اویونیک هواپیما‌های رده هوانوردی عمومی، توسعه پلتفرم پهپاد مبتنی بر تلفن همراه، توسعه تولید پهپاد خورشیدی، توسعه زیر مجموعه‌های اصلی رادار هواپایه و طراحی تستر شبیه‌ساز سرعت، دما و فشار در فهرست کار‌های این گروه قرار گرفت. همچنین به کارگیری پهپاد در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور از دیگر فعالیت‌های مهم در سال ۹۸ بود.
ارتقای فناوری در صنایع موجود و توسعه کسب‌و‌کار‌های جدید دانش‌بنیان از دیگر اقدامات این ستاد در سال گذشته بود اقدامی که با احصای فناوری ساخت اقلام مصرفی هواپیمای مسافربری، تسهیل در توسعه خدمات هوانوردی عمومی، توسعه محصولات و خدمات پهپاد‌های تجاری و اخذ گواهی انطباق محصولات شرکت‌های دانش بنیان به جلو حرکت کرد.
این گروه تسهیل در توسعه خدمات هوانوردی عمومی را دیگر اولویت کاری خود در سال گذشته انتخاب کرد. این کار هم با هدف افزایش نشست و برخاست در فرودگاه‌های کم تردد کشور، کاهش هزینه نشست و برخاست جهت تسهیل در پرواز‌های آموزشی، اصلاح آئین نامه‌های سازمان هواپیمایی کشوری خاص هوانوردی عمومی، استقلال کمیته فوق سبک و ارتقا به سطح ریاست سازمان، حل مشکل امنیت پرواز در پرواز‌های هوانوردی عمومی جهت توسعه ایرتاکسی و سهولت در واردات و به کارگیری هواپیما‌های رده هوانوردی عمومی پیگیری شد.
توسعه محصولات و خدمات پهپاد‌های تجاری هم در این گروه با اهدافی مانند تدوین قوانین برای کاربری غیر نظامی پهپادها، توسعه محصولات معرفی خدمات جهت پوشش نیاز داخل و برندسازی و توسعه صادرات پهپاد دنبال شد.
توسعه محصولات و خدمات پهپاد‌های تجاری، ایجاد مرکز نوآوری هوانوردی عمومی، اخذ گواهی انطباق محصولات شرکت‌های دانش بنیان، اخذ گواهی انطباق محصولات شرکت‌های دانش بنیان و شبکه سازی صنعت هوایی و هوانوردی ایران از دیگر اهدافی بود که در سال ۹۸ توسط این گروه پیگیری شد و به ثمر نشست.
توسعه صنعت تعمیرات اساسی هواپیما‌های تجاری از پروژه‌هایی بود که با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال ۹۸ پیگیری شد. با توسعه این صنعت می‌توان ادعا کرد که نیازی برای تعمیرات اساسی هواپیما‌های با تعداد بالا به خارج از کشور نیست.
توسعه موتور‌های توربینی هواپیما در بخش‌های مختلف از دیگر فعالیت‌های مهم سالی که گذشت بود. در این طرح محصولات رده سبک به اتمام رسید و محصولات با توان بالا هم در سال آتی به اتمام خواهد رسید.
این ستاد با تشکیل گروه‌های مختلفی مانند هوایی، فضایی، دریایی، خودرو، ژئوماتیک و ریلی در تلاش است تا زیست‌بوم فناوری، نوآوری و کارآفرینی صنعت حمل و نقل را در کشور پایه‌ریزی و اجرایی کند. این‌کار قرار است با هدایت ستاد و توسط استعداد‌های درخشان کشورمان اجرایی شود.
فناوری‌های مکان‌محور شتاب گرفت
یکی از این گروه‌ها که از آغازین روز‌های شکل‌گیری خود اقدام به یارگیری و شناسایی بازیگران و حلقه‌های اتصال خود در دولت و بخش خصوصی کرد، گروه توسعه ژئوماتیک یا مکان‌محور ستاد است.
در ابتدا با تعریف کوتاهی از این فناوری آغاز می‌کنیم؛ در واقع فناوری‌های ژئوماتیک به مجموعه فناوری‌هایی گفته می‌شود که در یک یا چند مرحله شامل تهیه، ذخیره‌سازی، به‌هنگام‌سازی، بازیافت، حفظ و نگهداری، تجزیه و تحلیل، کاربرد و نمایش موثر اطلاعات مکان محور نقش اساسی دارند.
از مهم‌ترین این فناوری‌ها می‌توان به فناوری‌های اطلاعات مکانی (مانند GIS، LIS، سامانه‌های اداره زمین و حدنگار)، فناوری‌های تعیین موقعیت و ناوبری (مانند GPS و Indoor Positioning)، سنجش‌از‌دور (چند طیفی، فراطیفی، راداری و ...)، فتوگرامتری (فضایی، هوایی، بردکوتاه و پهپاد)، فناوری‌های پویشگر‌های لیزری (مانند لیدار)، ژئودزی (ژئودزی فیزیکی و ژئودینامیک)، آبنگاری (هیدروگرافی)، فناوری‌های حاصل از تلفیق موارد فوق (مانند خدمات مکان مبنا (LBS)) اشاره کرد.
با توجه به ضرورت توسعه فناوری نوظهور فناوری‌های ژئوماتیک در کشور، با موافقت مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، گروه توسعه فناوری‌های ژئوماتیک به عنوان یکی از ارکان ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری کار خود را از ۲۵ دی ماه ۹۷ آغاز کرد.
این گروه بر اساس ماموریت‌هایی که برای خود تعیین کرده است اقدام به «راه اندازی شتابدهنده تخصصی ژئوماتیک سپهر»، «راه اندازی مرکز نوآوری ژئوماتیک گیتا»، «تهیه کتابچه شرکت‌های دانش بنیان حوزه ژئوماتیک»، «انعقاد تفاهم نامه همکاری با سازمان نقشه برداری کشور»، «انعقاد تفاهم نامه همکاری با سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح» و «برگزاری پنل تخصصی با عنوان چالش‌ها و راهبرد‌های توسعه ژئوماتیک در کشور» کرده است.
گروه ژئوماتیک ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری همچنین با برگزاری «لیگ برنامه نویسی ژئوماتیک گیتا»، «تعریف و حمایت از طرح فناورانه سامانه هوشمند مکان محور نگهبانی و گشت هوایی و زمینی (سهنگ)» و «تعریف و حمایت از طرح فناورانه سامانه یکپارچه نمایش و تحلیل داده‌های هواشناسی برای بخش پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور» تلاش کرد گام‌های بلندی در این عرصه بردارد.
از دیگر فعالیت‌های این گروه می‌توان به «مشارکت در برگزاری کنفرانس بین المللی ISPRS (اطلاعات جغرافیایی ۲۰۱۹)»، «تهیه پیش نویس قانون جامع ژئوماتیک کشور»، «برگزاری ۶ کارگاه تخصصی در حوزه ژئوماتیک در رویداد‌های مرتبط»، «حمایت از بزرگداشت روز جهانی GIS در دانشگاه فردوسی مشهد» و «برنامه‌های ترویجی در رادیو و تلویزیون» اشاره کرد.
در سال ۹۸ فرهنگ‌سازی این حوزه انجام شد و در سال ۹۹ این فناوری در دستگاه‌های مختلف با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش درخواست کننده پیاده‌سازی می‌شود.
تصویب قانون جامع ژئوماتیک در مجلس شورای اسلامی
البته این گروه در آخرین روز‌های سال ۹۸، از برخی اقدامات خود در سال آینده هم پرده‌برداری کرده و قرار است برخی اقدامات مانند «تصویب قانون جامع ژئوماتیک در مجلس شورای اسلامی»، «تولید محتوای ترویجی در حوزه ژئوماتیک در قالب مستند‌های کوتاه و انیمیشن»، «برگزاری و حمایت از رویداد‌های فناورانه حوزه ژئوماتیک»، «حمایت از طرح‌های فناورانه با همکاری شرکت‌های دانش بنیان حوزه ژئوماتیک»، «استانداردسازی محصولات دانش بنیان حوزه ژئوماتیک»، «تهیه و انتشار نشریه تخصصی و کتاب جامع حوزه ژئوماتیک» و «توسعه تعاملات بین المللی حوزه ژئوماتیک» را در اولویت کاری سال ۹۹ قرار دهد.
صنعت دریایی هوشمند
یکی دیگر از اعضای ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ستادی است که راهش از میان دریا می‌گذرد. ستادی که سامان‌دهی به فعالیت‌های صنعت دریایی را با نگاهی فناورانه به دست گرفته است و در کنار بخش دولتی و خصوصی این مهم را پیگیری می‌کند.
ایران کشوری است که مرز‌های آبی طولانی با دیگر کشور‌ها دارد. بیکرانه‌هایی که ایران را به دیگر کشور‌ها متصل می‌کند و با توسعه تبادلات تجاری، رونق اقتصادی کشور را رقم می‌زند. این مهم یکی از اولویت‌های کاری گروه توسعه دریایی ستاد است که با برنامه‌های مختلفی پیگیری می‌شود.
از جمله اقدامات این گروه می‌توان به «حمایت از برگزاری رویداد چالش فناوری طراحی دستگاه حفاظت خوردگی جریان تزریقی در شناورها»، «عقد تفاهم نامه با سازمان بنادر و دریانوردی در جهت توسعه فناوری‌های دریایی»، «عقد تفاهم نامه با شرکت فروشگاه زنجیره‌ای رفاه در جهت ساخت کشتی هایپر مارکت دریایی»، «حمایت از راه اندازی مرکز نوآوری دریایی نوشهر» و «حمایت از راه اندازی مرکز نوآوری دریایی دانشگاه خلیج فارس بوشهر» اشاره کرد.
این گروه که پیش از این در قالب ستادی مجزا فعالیت می‌کرد در سالی که گذشت با «حمایت از برگزاری رویداد تقاضا محور پیشرانه‌های دریایی»، «حمایت از برگزاری رویداد آموزشی مدل دریایی ROMS»، «حمایت از توسعه یک سیستم اندازه گیری مشاوره و نظارت بر انجام تست دو نوع صندلی شناور تندرو» و «حمایت از توسعه یک سیستم میراگر هوشمند مگنتوریولوژیکال صندلی شناور تندرو» تلاش کرد تا شتابی دو چندان به توسعه این صنعت مهم در کشور بدهد.
سال ۹۸ برای این گروه، با «حمایت از برگزاری رویداد ایده بازار فرا ساحلی»، «تقویت و به روز رسانی پایگاه اطلاعات دریایی ایران (imarine)»، «حضور در اولین دوره نمایشگاه فرصت‌های ساخت داخل و رونق تولید»، «عقد تفاهم نامه همکاری با دانشگاه هامبورگ»، «راه اندازی کارگروه هوشمند سازی در صنایع دریایی» و «برگزاری نشست هم اندیشی با موضوع قوانین جدید در خصوص سوخت شناورها» به پایان رسید.
هوشمند برانیم
حمل‌ونقل جاده‌ای یکی از ارکان اصلی و مهم حمل‌ونقل محسوب می‌شود. بخشی که بیشترین مخاطب را دارد. این بخش، طیف وسیعی از جامعه را دربرمی‌گیرد. این نوع از حمل‌ونقل از کوچه‌های باریک شهری و روستایی تا جاده‌های طولانی داخلی و بین‌المللی را شامل می‌شود.
هوشمندسازی این بخش از حمل‌ونقل یکی از مهم‌ترین اهدافی است که در ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دنبال می‌شود. حمل‌ونقلی که رابطه مستقیمی با افزایش امنیت تردد‌های روزانه و سفر‌های درون و برون شهری کشور دارد.
بر همین اساس در گروه هوشمندسازی حمل‌ونقل جاده‌ای اقدامات مختلفی برای سامان‌دهی به این حوزه پرمخاطب صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان به «برگزاری نخستین نشست توسعه راهکار‌های حمل و نقل هوشمند در کشور با حضور یکصد نفر از فعالان حوزه حمل و نقل هوشمند کشور» و «شناسایی زیست بوم حمل و نقل هوشمند در کشور شامل ۱۲۰ شرکت خصوصی و دانش بنیان و ۹۰ بخش دولتی یا نیمه دولتی» اشاره کرد.
این فعالیت‌ها و اقدامات در سالی که گذشت با «شناسایی ۸۰ مساله و پروژه عملیاتی در حوزه حمل و نقل هوشمند»، «انعقاد ۵ تفاهم نامه همکاری با رویکرد بهره گیری از فناوری‌های هوشمندسازی در حمل و نقل» ادامه داشت.
«انعقاد تفاهم نامه میان ستاد، ماموت و ایرانسل»، «تفاهم نامه میان معاونت و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای»، «تفاهم نامه میان معاونت و معاونت حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی»، «تفاهم نامه میان ستاد و دانشگاه آزاد واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری» و «تفاهم نامه میان معاونت و شهرداری تهران» هم از جمله اقداماتی بود که در سال ۹۸ اتفاق افتاد.
این گروه با هدف توسعه زیست‌بوم فناوری، نوآوری و کارآفرینی در سال ۹۸ اقدام به «تعیین تیم مجری و انعقاد موافقت نامه پروژه تدوین نقشه راه هوشمندسازی حمل و نقل جاده‌ای با مشارکت ذینفعان این حوزه» و «انعقاد موافقت نامه پروژه برگزاری رویداد استارت آپی ۸ ماهه InnoRoad ۲۰۲۰ با مشارکت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای» کرد.
«تعیین تیم مجری و انعقاد موافقت نامه پروژه توسعه فناوری سامانه تماس اضطراری (e call) در راستای کاهش تلفات جاده ای»، «برگزاری پنجمین نمایشگاه بین المللی تخصصی لجستیک، پایانه‌ها، زنجیره تامین و حمل و نقل هوشمند، آبان ماه ۹۸ با حضور ۳۰ شرکت فعال حوزه حمل و نقل هوشمند در نمایشگاه» از دیگر اقدامات قابل ذکر این گروه در سال گذشته بود.
یکی دیگر از اقدامات این گروه، «انعقاد تفاهم نامه‌ای برای پیاده سازی سامانه مدیریت هوشمند ناوگان بود که در این تفاهم نامه مقرر شد بیش از ۴۰۰ هزار نفر از رانندگان ناوگان اتوبوسرانی با برگزاری ۲۰ کارگاه آموزشی تحت آموزش قرار گیرند.
این گروه برای سال ۹۹ هم برنامه‌های مختلفی در نظر گرفته است که از آن جمله می‌توان به «راه اندازی دیتا سنتر ملی از داده‌های کلان (big data) حمل و نقل هوشمند با همکاری سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای»، «راه‌اندازی سامانه تماس اضطراری (e call) با هماهنگی با سازمان‌های مربوطه و در راستای تفاهم نامه سه جانبه میان ستاد و شرکت‌های ایرانسل و ماموت دیزل» و «اجرای پروژه‌های عملیاتی با سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای در جهت افزایش فعالیت شرکت‌های دانش بنیان» اشاره کرد.
این گروه قصد دارد در سال جدید از «راه اندازی انجمن حمل و نقل هوشمند ایران (ITS IRAN)»، حمایت کرده و با «شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی مرتبط با حمل و نقل هوشمند»، «آغاز فعالیت کمیته‌های استانداردسازی محصولات حوزه حمل و نقل هوشمند» و «برگزاری رویداد‌های استارت آپی» به توسعه این زیست‌بوم سرعت دهد.
تولید ماهواره‌بر‌های ارزان
گروه توسعه فناوری‌های فضایی هم در سالی که گذشت با همکاری دستگاه‌های ذینفع این حوزه فعالیت‌هایی داشت. فعالیت‌هایی که در سایه تحریم‌های بین‌المللی کمی کند، اما انجام شد. یکی از این اقدامات سنجش وضعیت فعلی کشور در حوزه فضایی و جایگاه ایران در جهان و منطقه بود که این کار تا پایان سال ۹۸ انجام و نتایج آن در سال ۹۹ اعلام خواهد شد.
از دیگر فعالیت‌های این گروه، می‌توان به ارتقاء قابلیت اطمینان فناوری‌های موجود در کشور اشاره کرد. در اساس نتایج حاصل از این اقدام، مشخص شد که کشور در حوزه ورود به عرصه توسعه فناوری فضایی در منطقه و فعالیت‌های تحقیقاتی پیشتاز است.
این هدف مهم و راهبردی در گروه در قالب قابلیت اطمینان سیستم (مهندسی)، نظام قابلیت اطمینان (مدیریتی)، سطح آمادگی سیستمی (SRL) و فناوری افزایش دهنده قابلیت اطمینان، تحت مدیریت کارگروهی متشکل از نمایندگان همه فعالان حوزه فضایی در حال ارزیابی و ارائه راهکار‌های بهبود قابلیت اطمینان صورت گرفت.
همچنین ایجاد یک مرکز مستقل تصدیق و صحه‌گذاری از راهکار‌های پیشنهادی بود که طراحی الزامات و کارکرد‌های آن و در صورت امکان ایجاد مرکز مذکور از برنامه‌های سال آینده ستاد در این حوزه است. اقداماتی مانند «پایش وضعیت و ترازیابی» که عمدتا منشا گرفته از تکالیف مشخص شده در بخش فضایی سند جامع توسعه هوافضای کشور هم به پیشبرد این اقدامات کمک می‌کند.
توسعه فناوری‌های آینده، با تمرکز بر ایده‌ها و فناوری‌های رو به آینده صنعت فضایی از دیگر طرح‌های این گروه است. صنعت فضایی در دنیا وارد عرصه جدیدی شده است که با توزیع قابلیت‌های یک ماهواره عظیم به تعداد زیادی از ماهواره‌های کوچک مستقر در مدار‌های نزدیک زمین، امکان عرض اندام و رقابت شرکت‌های کوچک استارت‌آپی را در کنار سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ هوافضایی که دارای زیرساخت‌ها عظیم هستند فراهم کرده است.
در این راستا با محوریت توسعه منظومه‌های ماهواره‌های کوچک و ماهواره‌بر ارزان قیمت، پروژه‌هایی توسط ستاد در سال جاری تعریف شده است که با مشارکت مراکز پژوهشی، شرکت‌های دانش بنیان و مراکز صنعتی کشور در حال انجام است.
علاوه بر این، توسعه این فناوری‌ها در قالب فعالیت‌های استارت‌آپی از طریق ایجاد یک شتابدهنده که تمرکز بر توسعه منظومه‌های ماهواره‌ای و کاربری‌های مربوطه دارد و یک مرکز نوآوری که ایده‌های مربوط به توسعه ماهواره بر ارزان قیمت را پوشش می‌دهد، در حال پیگیری است. پیگیری و تکمیل فعالیت‌های مذکور از برنامه‌های سال آینده ستاد است.
شناسایی ظرفیت‌های داخلی صنعت ریلی
این گره اخیرا به مجموعه گروه‌های حاضر در ستاد فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته اضافه شده است؛ اما در همین مدت کوتاه هم اقداماتی در سال گذشته داشته که حائز اهمیت است. در ادامه بخشی از اقدامات این گروه را ارائه کرده‌ایم.
بومی‌سازی فناوری ساخت واگن‌های مترو که طبق ماده ۵۴ قانون برنامه ششم توسعه بر عهده معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صمت قرار داده شده است توسط این گروه آغاز شد. این پروژه یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های معاونت علمی و فناوری است. این طرح با مشارکت واگن سازی تهران، جهاد دانشگاهی و شرکت‌های متعدد دانش بنیان در حال اجرا است.
هوشمندسازی در بخش ریلی برای بالا بردن بهره‌وری لوکوموتیو‌های راه آهن یکی از پروژه‌هایی بود که در ستاد آغاز شد. توسعه و به کارگیری راه آهن در حمل و نقل کشور از دیگر پروژه‌های مهم در سال ۹۸ بود.
توسعه پژوهش‌های ملی هوایی در کشور
گروه توسعه فناوری‌های هوایی ستاد که یکی از قدیمی‌ترین گروه‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری محسوب می‌شود هم در سالی که گذشت با اولویت قرار دادن حمایت از دستیابی به مرجعیت علمی کشور و ایجاد زیرساخت‌های پژوهش ملی در حوزه‌های کلیدی کار خود را ادامه داد و در این زمینه اقداماتی مانند دریافت مستندات اختراعات حوزه هوایی از طریق سامانه مالکیت فکری، ارتباط با مخترع و ارسال فرم مراحل ارسال مدارک به داور برای ارزیابی اختراع، برگزاری جلسه و دعوت از مخترع (در صورت لزوم) و اعلام نتیجه به متقاضی و بارگذاری نتیجه در سامانه را به متقاضیان ارائه داد.
شناسایی استاندارد‌های تجهیزات فرودگاهی با هدف شناسایی آزمایشگاه‌های مرجع برای تست تجهیزات تولیدی، استخراج استاندارد‌ها و آزمایش‌های مورد نیاز برای تولیدات جدید، مشخص ساختن استاندارد‌های مورد نیاز در حوزه تجهیزات فرودگاهی و شبکه‌سازی آزمایشگاه‌های تعیین کیفیت و تایید استاندارد محصولات در حوزه تجهیزات فرودگاهی هم از دیگر فعالیت‌های این گروه در سال ۹۸ بود.
توسعه آزمایشگاه قوای محرکه پیشرفته واقع در پردیش فنی دانشگاه تهران برای تست موتور‌های کششی الکتریکی و نیمه سنگین احتراق داخلی تا توان ۴۴۰ کیلووات هدف دیگری بود که در این گروه پیگیری شد. این کار نیازمند راه‌اندازی تجهیزات جدید خریداری شده و اضافه کردن برخی تجهیزات جدید بود. در پایان اجرای طرح امکان تست موتور‌های ترکشن به همراه مجموعه درایور آن‌ها تا توان ۹۰ کیلووات به صورت دائمی و ۴۰۰ کیلووات به صورت لحظه‌ای به وجود خواهد آمد. همچنین با توجه به قابلیت‌های این مجموعه امکان تست ترمز بازیاب و گشتاور راه‌اندازی نیز وجود دارد. همچنین با توجه به سیستم‌های حفاظتی این مجموعه تست، استفاده از آن جهت توسعه موتور‌های جدید و یا درایو‌های جدید بهترین گزینه است.
پرواز آزاد
در سالی که گذشت این گروه با حمایت از برگزاری جشنواره ملی پرواز آزاد (جمپا) تلاش کرد تا شناسایی، کشف و شکوفایی استعداد دانش آموزان در حوزه هوایی را سامان‌دهی کند. تلفیق کار عملی، تئوری و علمی با استاندارد جهانی، ترویج و گسترش علم هوانوردی و ورزش هوانوردی، ایجاد فضای رقابتی در بین دانش آموزان کل کشور، ایده پردازی و تجاری سازی ایده‌ها در زمینه پرواز آزاد و ایجاد شبکه منسجم درحوزه هوایی از دیگر اهداف این جشنواره عنوان شده است.
در این گروه، توسعه فناوری‌های راهبردی مناسب با نیاز‌های کشور هم به عنوان اولویت تعریف شده است. بر همین اساس هم در سال ۹۸ اقداماتی، چون توسعه فناوری‌های اویونیک هواپیما‌های رده هوانوردی عمومی، توسعه پلتفرم پهپاد مبتنی بر تلفن همراه، توسعه تولید پهپاد خورشیدی، توسعه زیر مجموعه‌های اصلی رادار هواپایه و طراحی تستر شبیه‌ساز سرعت، دما و فشار در فهرست کار‌های این گروه قرار گرفت. همچنین به کارگیری پهپاد در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور از دیگر فعالیت‌های مهم در سال ۹۸ بود.
ارتقای فناوری در صنایع موجود و توسعه کسب‌و‌کار‌های جدید دانش‌بنیان از دیگر اقدامات این ستاد در سال گذشته بود اقدامی که با احصای فناوری ساخت اقلام مصرفی هواپیمای مسافربری، تسهیل در توسعه خدمات هوانوردی عمومی، توسعه محصولات و خدمات پهپاد‌های تجاری و اخذ گواهی انطباق محصولات شرکت‌های دانش بنیان به جلو حرکت کرد.
این گروه تسهیل در توسعه خدمات هوانوردی عمومی را دیگر اولویت کاری خود در سال گذشته انتخاب کرد. این کار هم با هدف افزایش نشست و برخاست در فرودگاه‌های کم تردد کشور، کاهش هزینه نشست و برخاست جهت تسهیل در پرواز‌های آموزشی، اصلاح آئین نامه‌های سازمان هواپیمایی کشوری خاص هوانوردی عمومی، استقلال کمیته فوق سبک و ارتقا به سطح ریاست سازمان، حل مشکل امنیت پرواز در پرواز‌های هوانوردی عمومی جهت توسعه ایرتاکسی و سهولت در واردات و به کارگیری هواپیما‌های رده هوانوردی عمومی پیگیری شد.
توسعه محصولات و خدمات پهپاد‌های تجاری هم در این گروه با اهدافی مانند تدوین قوانین برای کاربری غیر نظامی پهپادها، توسعه محصولات معرفی خدمات جهت پوشش نیاز داخل و برندسازی و توسعه صادرات پهپاد دنبال شد.
توسعه محصولات و خدمات پهپاد‌های تجاری، ایجاد مرکز نوآوری هوانوردی عمومی، اخذ گواهی انطباق محصولات شرکت‌های دانش بنیان، اخذ گواهی انطباق محصولات شرکت‌های دانش بنیان و شبکه سازی صنعت هوایی و هوانوردی ایران از دیگر اهدافی بود که در سال ۹۸ توسط این گروه پیگیری شد و به ثمر نشست.
توسعه صنعت تعمیرات اساسی هواپیما‌های تجاری از پروژه‌هایی بود که با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال ۹۸ پیگیری شد. با توسعه این صنعت می‌توان ادعا کرد که نیازی برای تعمیرات اساسی هواپیما‌های با تعداد بالا به خارج از کشور نیست.
توسعه موتور‌های توربینی هواپیما در بخش‌های مختلف از دیگر فعالیت‌های مهم سالی که گذشت بود. در این طرح محصولات رده سبک به اتمام رسید و محصولات با توان بالا هم در سال آتی به اتمام خواهد رسید.
ارسال نظرات
تازه ها