سراج: شجریان تنها یک خواننده نیست

حسام‌الدین سراج در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: «استاد محمدرضا شجریان تنها یک خواننده نیستند بلکه به دلایلی که خواهم گفت هم هنرمند و هم در مقام انسان، واجد ویژگی‌هایی هستند که به شخصیت ایشان برجستگی خاصی در فرهنگ و هنر ایرانی می‌دهد. ایشان برای خوانندگی ویژگی‌های خاصی قائل هستند که اگرچه برخورداری همزمان از همه آنها دشوار است و در واقع کمتر شاهد تجمیع همه آنها در یک خواننده هستیم اما خودشان بی‌تردید همه آن خصلت‌ها و ویژگی‌های خاص را یکجا دارند. ازجمله این که خواننده باید مناسب‌خوان باشد و بداند چه شعر یا ترانه‌ای را کجا بخواند. همچنین تسلط بر تکنیک خوانندگی داشته باشد. در انتخاب‌ ملودی‌ها هم درست و متناسب عمل کند.

ویژگی مهم دیگری که استاد شجریان دارند و باعث محبوبیت وافر ایشان نزد مردم شده است، توجه خاص ایشان به تحولات اجتماعی است. انتخاب‌های بسیار مناسب استاد در بزنگاه‌هایی که شاهد تحولات اجتماعی بودیم، باعث شد که مردم بیشتر به ایشان احساس نزدیکی کنند و خاطره خوبی از ایشان در ذهن داشته باشند. این، برای هنرمند و موسیقی‌دان یک عصر، مزیت کمی نیست.

دیروز وقتی مردم تنها شایعه‌ای در مورد استاد شجریان شنیدند، به سرعت خود را به بیمارستان جم رساندند و با زمزمه قطعه «مرغ سحر» از خدا خواستند که این مرد و هنرمند بزرگ را به آنها برگرداند. این نشان می‌دهد که این تصنیف مانند بسیاری دیگر از تصانیفی که ایشان خواندند، به حافظه جمعی مردم ایران راه پیدا کرده است. استاد شجریان شاعران ادب کلاسیک فارسی از جمله، حافظ، مولانا، سعدی، خیام و ... را وارد زندگی مردم کرد. این شاعران اگرچه در کتابخانه‌های مردم حضور داشتند اما مردم با آنها زندگی نمی‌کردند. به‌واسطه بخشی از قطعاتی که با صدای استاد شجریان منتشر شد، اشعار بزرگان شعر ایران‌زمین بر زبان مردم جاری شد. خیلی از مردم به برکت صدای استاد شجریان شعرهای این شاعران را حفظ شدند و این دستاورد بسیار بزرگ و مهمی است.

ایشان یک نابغه صدا هم هستند. ممکن است وقتی شما ساز می‌زنید، بتوانید مرکب‌نوازی هم بکنید اما وقتی می‌خوانید بسیار محتمل است که پرده‌ها را گم کنید. استاد شجریان این‌طور نیست و همواره بر همه جوانب کارش در زمان خواندن تسلط دارد. این تسلط به لحاظ فنی ایشان را از سایر خوانندگان متمایز می‌کند. بنابراین، دقت در انتخاب ملودی کلام، تسلط بر همه جوانب فنی خواندن، انتخاب تصانیف متناسب با وضعیت اجتماعی و تبدیل شدن به صدای مردم و خصلت‌های یگانه دیگر از استاد شجریان هنرمند و استاد یگانه‌ای ساخته که نظیرش را در قلمرو فرهنگ و هنر کشور نمی‌بینیم.

من استاد شجریان را نه‌فقط به‌عنوان یک خواننده بلکه به‌عنوان یک هنرمند ملی به جا می‌آورم؛ هنرمندی که به دل، زبان و فرهنگ مردم راه یافته و جایگاه ویژه‌ای در زندگی آنها پیدا کرده است. استاد شجریان در دوره‌های مختلف کار هنری خود، همیشه کنار مردم بوده و هیچ‌وقت این جایگاه مردمی را با چیز دیگری معاوضه نکرده است. به همین دلیل مردم هم همیشه نشان داده‌اند کنار ایشان بوده‌اند و خواهند بود. شاید تنها سخنی که می‌تواند گویای حس یک ملت نسبت به این هنرمند بزرگ و ارجمند باشد، بیتی از مولانا است. با ذکر این بیت، بار دیگر سلامتی ایشان را از خداوند منان می‌خواهم:

ای خدا این وصل را هجران مکن

سرخوشان عشق را نالان مکن»