حبس تعزیری یعنی چه و معنی درجه های آن چیست؟

در پاسخ به سوال حبس تعزیری یعنی چه باید دانست که مجازات‌های تعیین شده در قانون مجازات اسلامی کشور ما به طور کلی به پنج دسته: مجازات حد، قصاص، دیات، تعزیرات و اقدامات تامینی و تربیتی تقسیم می‌گردد. تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد و قصاص یا دیه نیست و شرایط ارتکاب جرم و میزان مجازات آن در شرع مشخص نشده است. از جمله مجازات‌های تعزیری می‌توان به حبس، جزای نقدی محرومیت از حقوق اجتماعی. مانند آن‌ها اشاره کرد.
مجازات‌های تعزیری، شامل حبس و جزای نقدی، در قانون مجازات اسلامی برای راحتی اعمال اصل تناسب و اصل فردی سازی جرم و مجازات، به چند درجه تقسیم می‌شود که میزان مجازات هر درجه در قانون مشخص شده است به این معنی که هر جرم تعزیری با توجه به طول مدت محکومیت آن، در یک درجه از درجات مجازات‌های تعزیری قرار می‌گیرد.
در ادامه این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم که حکم تعزیری چیست و برای چه جرائمی صادر می‌شود؛ سپس معنی حبس تعزیری و شرایط صدور حکم زندان تعزیری را توضیح خواهیم داد و در ادامه به طول مدت حبس هر کدام از درجات حبس تعزیری، مصادیق جرایم مستوجب حبس تعزیری و شرایط تخفیف و تبدیل برخی از این درجات خواهیم پرداخت.

حبس تعزیری چیست؟

در پاسخ به این که حبس تعزیری یعنی چه باید گفت، حکم زندانی است که همانند سایر حبس‌های دیگر از روزی شروع می‌شود که محکوم علیه به موجب حکم قطعی قابل اجرا، محبوس و زندانی می‌گردد که در حبس تعزیری در صورت وجود شرایطی، دادگاه می‌تواند اجرای حکم را به تعویق بیاندازد و یا مجازات‌های دیگری را جایگزین حبس کند. در سال ۱۳۹۹ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در راستای کاهش تعداد محکومین به حبس تعزیری به تصویب مجلس رسید.
مجازات‌های تعزیری در قانون مجازات اسلامی به هشت درجه تقسیم شده است و به عبارت دیگر در صورتی که فردی مرتکب جرم تعزیری شود، به یکی از درجات ۱ تا ۸ مجازات تعزیری محکوم می‌شود به عنوان مثال: مجرمی که جرم توهین را مرتکب شده است به مجازات درجه ۷ محکوم می‌گردد.
مجازات‌های تعزیری باید مادون حدود، یعنی کمتر از مجازات‌های حدی باشند و برخلاف حدود که شارع آن را مشخص کرده است، محدوده میزان مجازات تعزیری در قانون مشخص شده و قاضی باید برای تعیین میزان دقیق مجازات مجرم، با توجه به شرایط ارتکاب جرم، تصمیم گیری کند. به بیان ساده‌تر انگیزه، سوء پیشینه و شخصیت مرتکب جرم برای تعیین میزان دقیق مجازات‌ها و حبس‌های تعزیری مدنظر قاضی قرار می‌گیرد.
با توجه به تبصره ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی " مجازاتی که حداقل آن منطبق بر یکی از درجات فوق و حداکثر آن منطبق با درجه بالاتر باشد، از درجه بالاتر محسوب می‌شود. "

حکم تعزیری چیست

حالا که تا حدودی دانستیم حبس تعزیری یعنی چه. پیش از این که به سوال حکم تعزیری چیست پاسخ دهیم، لازم است ابتدا تعزیر را تعریف کنیم. ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی در تعریف تعزیر می‌گوید: "تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می‌گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می‌شود "
بنابراین جرایم تعزیری شامل جرایمی است که قانون گذار جرم انگاری کرده و در شرع اسلامی نیامده است و احکامی که در این خصوص توسط دادگاه صادر می‌شود، حکم تعزیری است. حدود مجازات‌های تعزیری در قانون مجازات اسلامی مشخص شده است با این حال مقدار و کیفیت تعزیر در دست قاضی است و او می‌تواند بر اساس شرایطی از جمله وضعیت روحی و روانی مجرم حین ارتکاب جرم، شیوه ارتکاب جرم و مسائلی از این قبیل، میزان حکم تعزیری را به طور دقیق، مشخص کند.
حکم تعزیری، رای دادگاه نسبت به ماهیت دعوای کیفری در مورد جرایم تعزیری است که تعیین کننده یک مجازات تعزیری برای آن جرم می‌باشد.

حبس تعزیری درجه ۱ یعنی چه؟

معنی حبس تعزیری درجه ۱، حکم زندان بیش از بیست و پنج سال است؛ یعنی مجرم به جرمی که مجازات آن مستوجب حبس تعزیری درجه ۱، مانند جعل پول رایج ملی، می‌تواند به بیش از بیست و پنج سال زندان تعزیری محکوم شود. حکم حبس تعزیری درجه ۱ را نباید با حکم زندان حدی اشتباه گرفت به طور مثال مجازات جرم اکراه در قتل، حبس ابد است با این حال این نوع حبس، از نوع زندان تعزیری است.

حبس تعزیری یعنی چه

حبس تعزیری درجه ۲

حکم زندان تعزیری درجه ۲ به معنی حبس بین پانزده تا بیست و پنج سال است. طبق ماده ۹ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در صورتی که محکومین به حبس درجه ۲، درجه ۳ و درجه چهار، یک چهارم از مدت حبس خود را گذرانده باشند می‌توانند از دادگاه درخواست کنند تا در محدوده مشخصی با استفاده از جی پی اس و سیستم نظارت الکترونیک آزاد شوند: "مقررات این ماده (ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی) در مورد حبس‌های تعزیری درجه دو، درجه سه و درجه چهار نیز پس از گذراندن یک چهارم مجازات‌های حبس قابل اعمال است "
ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی: "در جرائم تعزیری از درجه پنج تا درجه هشت، دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی، محکوم به حبس را بارضایت وی در محدوده مکانی مشخص تحت نظارت سامانه (سیستم)‌های الکترونیکی قرار دهد. "

حبس تعزیری یعنی چه؟ حبس تعزیری درجه ۳

حبس درجه ۳ عبارت است از حکم زندان بیش از ده تا پانزده سال. از جمله جرایمی که مستوجب مجازات حبس درجه ۳ است می‌توان به جعل مهر یا امضای رهبری یا روسای سه قوه، آدم ربایی و راهزنی اشاره کرد. طبق ماده ۸ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در صورتی که محکومین به حبس درجه ۲، درجه ۳ و درجه ۴ یک چهارم از مدت زمان محکومیت خود را گذرانده باشند و شرایط ماده ۵۷ قانون مجازات اسلامی هم فراهم باشد، می‌توانند حکم نیمه آزادی را از دادگاه دریافت کنند: " مقررات این ماده (ماده ۵۷ قانون مجازات اسلامی) در مورد حبس‌های تعزیری درجه دو، درجه سه و درجه چهار، در صورت گذراندن یک‌چهارم مدت حبس قابل اِعمال است. "
ماده ۵۷ قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است: " در حبس‌های تعزیری درجه پنج تا هفت دادگاه صادر کننده حکم قطعی می‌تواند مشروط به گذشت شاکی و سپردن تامین مناسب و تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، حرفه های، آموزشی، حرفه آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی یا درمان اعتیاد یا بیماری که در فرآیند اصلاح یا جبران خسارت وارد بر بزه دیده موثر است، محکوم را با رضایت خود او، تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد. همچنین محکوم می‌تواند در طول دوره تحمل مجازات در صورت دارا بودن شرایط قانونی، صدور حکم نیمه آزادی را تقاضا نماید و دادگاه موظف به رسیدگی است. "

حبس تعزیری درجه ۴

مجازات جرایم مستوجب حبس درجه ۴، حکم زندان تعزیری بیش از پنج تا ده سال است. از جمله جرایمی که مجازات آن‌ها حبس درجه چهار است می‌توان به سوء قصد به جان رهبر یا مقامات جمهوری اسلامی، خرید و فروش و قلب سکه و بر هم زدن نظم عمومی اشاره کرد. طبق ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات‌های حبس تعزیری در مورد جرایم قابل گذشت، میزان حداقل و حداکثر حبس تعزیری درجه ۴ تا ۸ نصف شده است.
ماده ۱۱: " حداقل و حداکثر مجازات‌های حبس تعزیری درجه چهار تا درجه هشت مقرر در قانون برای جرائم قابل گذشت به نصف تقلیل می‌یابد. "

بیشتر بخوانید: مجازات جرم بغی و افساد فی الارض در قانون مجازات اسلامی چیست ؟

حبس تعزیری درجه ۵

حبس تعزیری درجه ۵ معادل حکم زندان تعزیری بیش از دو تا پنج سال است. دادگاه می‌تواند مرتکبین به جرایمی مانند کیف زنی، جیب بری یا آتش زدن منازل یا اموال دیگران را به حبس درجه ۵ محکوم کند. طبق ماده ۵۷ قانون مجازات اسلامی محکومیت به حبس تعزیری درجه پنج تا هفت در صورت گذشت شاکی و به قید وثیقه می‌توانند از دادگاه در صورت داشتن شرایط یا درخواست از دادگاه حکم نیمه آزادی دریافت کنند.
ماده ۵۷: " در حبس‌های تعزیری درجه پنج تا هفت دادگاه صادر کننده حکم قطعی می‌تواند مشروط به گذشت شاکی و سپردن تامین مناسب و تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، حرفه های، آموزشی، حرفه آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی یا درمان اعتیاد یا بیماری که در فرآیند اصلاح یا جبران خسارت وارد بر بزه دیده موثر است، محکوم را با رضایت خود او، تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد. همچنین محکوم می‌تواند در طول دوره تحمل مجازات در صورت دارا بودن شرایط قانونی، صدور حکم نیمه آزادی را تقاضا نماید و دادگاه موظف به رسیدگی است. "

حبس تعزیری یعنی چه؟ حبس تعزیری درجه ۶

حکم زندان تعزیری درجه ۶ عبارت است از حبس بیش از شش ماه تا دو سال. حکم زندان تعزیری جرامی مانند جعل اسناد غیر رسمی و ورشکستگی به تقصیر از نوع حبس در جه ۶ است. مجازات جرایم غیر عمدی مستوجب حبس تعزیری درجه ۸ تا درجه ۶، قابل تبدیل به مجازات‌های جایگزین حبس است.
ماده ۶۸ قانون مجازات اسلامی: " مرتکبان جرائم غیرعمدی به مجازات جایگزین حبس محکوم می‌گردند مگر اینکه مجازات قانونی جرم ارتکابی بیش از دو سال حبس باشد که در این صورت حکم به مجازات جایگزین حبس، اختیاری است "

حبس تعزیری درجه ۷

مدت حبس درجه ۷ از نود و یک روز تا شش ماه است. همچنین چنانچه مجازات یک جرم مطابق هیچ کدام از درجات مجازات‌های تعزیری نباشد، آن مجازات درجه ۷ محسوب خواهد شد. محکومان به مجازات حبس درجه ۷، در صورتی که سابقه محکومیت کیفری به برخی از جرایم را نداشته باشند، حبس آن‌ها، قابل تبدیل به مجازات‌های جایگزین حبس، یعنی خدمات عمومی، جزای نقدی، محرومیت از حقوق اجتماعی و مانند این‌ها، است.
طبق ماده ۶۶: "مرتکبان جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها نود و یک روز تا شش ماه حبس است به جای حبس به مجازات جایگزین حبس محکوم می‌گردند مگر اینکه به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری به شرح زیر باشند و از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد: الف) بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون (۱۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا شلاق تعزیری ب) یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه"

حبس تعزیری درجه ٨

مجازات حبس درجه ۸ تعزیری برابر با حکم زندان تا سه ماه است. طبق قانون مجازات اسلامی محکومان به حبس درجه ۸، به جای گذراندن محکومیت خود در زندان، به مجازات‌های جایگزین حبس، شامل خدمات عمومی، جزای نقدی و امثالهم، محکوم می‌شوند.
ماده ۶۵ قانون مجازات اسلامی: "مرتکبان جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها سه ماه حبس است به جای حبس به مجازات جایگزین حبس محکوم می‌گردند. "

۷ اردیبهشت ۱۴۰۰

بنابر اعلام دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان کردستان، قانون کاهش مجازات حبس تعزیری که سرقت‌های کمتر از ۲۰ میلیون تومان را مشمول کاهش، تقلیل یا تبدیل مجازات دانسته، با هدف کاهش زندانیان کردستان در این استان اجرا می‌گردد.

منبع «حبس تعزیری یعنی چه»: دینا