سقوط آزاد تلویزیون ملی؛ ما هیچ، ما نگاه!

تابناک جوان - سحر علیزاده؛ اگر بخواهیم بدون تعارف صحبت کنیم، یکی از مواردی که مردم، مسئولین، کارشناسان رسانه و عوامل هنری با یکدیگر هم نظر هستند کاهش بینندگان تلویزیون در سال‌های اخیر است. موضوع دوری مخاطب از تلویزیون را در آمار رسمی و هم به صورت ملموس در اطراف خودمان حس می‌کنیم. «مخاطب» یک سرمایه ارزشمند برای هر رسانه محسوب می‌شود و توجه و برنامه ریزی برای آن از وظایف اصلی مدیران و مسئولان آن رسانه است. حال اگر نگاه کارشناسانه را کنار بگذاریم و از جایگاه روزمرگی به عملکرد صداوسیما نگاه کنیم نتیجه آن است که تلاش صداوسیما بیشتر در جهت بدتر شدن وضعیت و دور شدن بیننده از این قاب شیشه ای است!

نقطه اوج سریال‌های مناسبتی را می‌توان در دهه ۸۰ شمسی در ایران دید. سریال‌های ماه رمضانی با حال و هوای روزه داری و چاشنی طنز یا ماورایی که مخاطبانش را میخکوب تلویزیون میکرد. برخی از این سریال‌ها مانند متهم گریخت و بزنگاه بعد از چندین سال هنوز هم پرمخاطب هستند و هر بار که تکرار آن از تلویزیون پخش می‌شود، علاوه بر طنز آن نوعی حس نوستالژی را به بیننده تزریق می‌کند.

 

در همین دهه شروع ژانری جدید در سریال‌های تلویزیون به نام ژانر ماورایی توانست تنوع و جذابیت محصولات سیما را به رخ مخاطب بکشد. سریال «او یک فرشته بود» یکی از این سریال‌ها است که در ماه رمضان سال ۸۴ پخش شد. جالب است بدانید از سال ۸۳ تا سال ۹۰ تقریبا هر سال در ماه رمضان یک ژانر ماورایی برای تلویزیون آماده می‌شد که استقبال خوب مخاطبان، نشان از موفقیت این آثار داشت.
سریال «احضار» آخرین مجموعه تلویزیونی با ژانر درام و ماورایی است که به تازگی و در ماه رمضان ۱۴۰۰ پخش شد. هر چند این اثر نسبت به سریال‌های دیگر آن زمان تلویزیون که ضعیف‌تر کار شده بود مخاطب بیشتری داشت، اما در پایان مجموعه، بیشتر موضوعاتی که ابتدای فیلم باز شده بود نیمه تمام ماند و علت آن نبودن وقت و کرونا و ... اعلام شد!
متاسفانه درسال‌های اخیر نزدیک ماه رمضان که می‌شود، هر چه سریال دم دستی آماده پخش باشد به آنتن می‌رسد! مثلا سریال «نجلا» که موضوع آن برای ایام ماه صفر بود و اولین قسمت آن در ۱۷ مهر ۹۹ پخش شد اما فصل بعدی این سریال برای نوروز و ماه رمضان ۱۴۰۱ آماده شد.  
سریال «سرباز» یکی دیگر از سریال‌های عجیبی بود که در ماه رمضان ۹۹ و حین افطار پخش شد موضوع آن ظاهرا تشویق جوانان برای سربازی رفتن بود که در همان سال هم با واکنش‌های منفی رو به رو شد.
گرایش صداوسیما به آثار دم دستی در سال‌های اخیر علاوه بر کاهش کیفیت آن، باعث کمرنگ شدن سریال‌های طنز شده است. در این میان نبود جایگاه آثاری که واقعا بتواند مردم را برای دقایقی بخنداند به شدت احساس می شود.

مثال‌های مشابه درباره سریال‌های مناسبتی نامرتبط و کم کیفیت بسیار است که فقط چند نمونه از آن را ذکر کردیم. این موضوع نه فقط برای ماه رمضان بلکه مناسبت‌های دیگر از جمله نوروز را هم شامل می‌شود.

البته در میان آثار مناسبتی دهه نود چند سریال پرمخاطب مانند «زیرخاکی»، «دودکش»، «نون خ» و «پایتخت» درخشیدند. این سریال ها توانستند مخاطب خوبی را به پای تلویزیون بکشانند و برخی از این مجموعه‌ها چند فصلی شدند. فارغ از اینکه در فصل‌های بعدی هم این آثار موفق بودند یا خیر؛ درخشش آثار اینچنینی نشان می‌دهد که بودن یا نبودن مخاطب فقط به سیاستگذاری‌های صداوسیما در تولید محتوای مناسب بستگی دارد.

حذف عادل فردوسی پور و برنامه نود از شبکه سه سیما یک شوک بزرگ به تلویزیون در قرن گذشته بود. دلیل حذف فردوسی پور بعد از ۱۸ سال هنوز هم بدون پاسخ شفاف باقی مانده است. چهره معروف فوتبال ایران که هنوز هم وقتی خبرنگاری از او درباره حضور مجددش در سیما سوال می‌کند، یک لبخند میزند و سعی می‌کند از این موضوع و صحبت درباره آن فرار کند.

 

اما این موضوع در ظاهر فقط حذف این مجری پرطرفدار از تلویزیون بود، ولی با نگاه عمیق‌تر به سیاست‌های سیما می‌بینیم که گویا حذف برنامه ها و چهره های پرمخاطب مانند یک رسم غلط در صداوسیما جاری شده است. حذفی که بدون هیچ پاسخی به افکار عمومی انجام می شود و گویا سلیقه و نگاه مخاطب اصلا در نظر گرفته نمی‌شود.
یکی از مواردی که در روز‌های اخیر مورد بحث قرار گرفت، حذف سروش صحت و برنامه «کتاب باز» بود، مجری و برنامه ای که مخاطب خاص خودش را پیدا کرده است. در همین حین بازپخش سریال ساختمان پزشکان به کارگردانی سروش صحت که قرار بود از شبکه تماشا پخش شود به گفته ایسنا از جدول پخش حذف و سریال دیگری جایگزین شد. ساختمان پزشکان هم یکی از آن سریال‌های طنزی است که طرفداران زیادی دارد.
رئیس رسانه ملی در واکنش به حواشی مرتبط با شائبه منع حضور سروش صحت در برنامه «کتاب باز» با تأکید بر نبود هرگونه «ممنوع‌الکاری» در صداوسیما بیان کرد که از افراد باید در جایگاه خود استفاده شود.

جدا از بحث دلایل حذف ناگهانی برخی از آثار و چهره ها از تلویزیون، نبودن جایگزین مناسب و عدم شفاف سازی، باعث کم شدن اعتماد مخاطب به رسانه می شود.

صداوسیما حتی روی برنامه‌هایی که سال‌های قبل پخش کرده هم حساس است. نمونه آن سریال های طنز مهران مدیری مانند شب‌های برره که دیگر حتی تکرار آن را نمی‌بینیم.
مهران مدیری در گفتگویی در پاسخ به اینکه چرا دیگر کمدی‌هایی مثل «شب‌های برره» و «پاورچین» نمی‌سازد گفت: «گفتید به تدریج شرایط فرق کرده. من می‌گویم به تدریج شرایط‌مون را فرق کردند! فرق کردنمون! همه را می‌دانید. «شب‌های برره»، «پاورچین»، «مرد هزار چهره»، «قهوه تلخ» یک پلانشان دیگر قابل پخش نیست. نه در تلویزیون نه در شبکه خانگی.
خیلی کار‌ها را بخاطر شرایط روز و سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های مختلف و هرچه که هست دیگر نمی‌شود ساخت و آدم محبوره ژانرش را عوض کند. یکجور دیگر نگاه کند به قصه و یکجور دیگر روایت‌ها را بگوید، که بشود. توضیحش خیلی طولانیه. شاید یک روز همه چیز را به جزییات بگویم»

 

رضا عطاران فیلمساز و بازیگری است که هم چنان در کارهایش می‌درخشد. بخشی از آثار خوب و به یادماندنی طنز تلویزیون مدیون فعالیت‌های رضا عطاران در این عرصه است. اما این هنرمند محبوب هم با آثارش از تلویزیون رفت.
غلامرضا نیکخواه در مصاحبه‌ای که اخیرا با همشهری داشته درباره ساخته نشدن برنامه‌هایی شبیه به سریال بزنگاه گفت: «به خاطر ضوابط دست و پا گیر صدا و سیما. نمی‌دانید با «بزنگاه» چه کردند. هر صبح بیدار می‌شدیم روزنامه‌ها نوشته بودند از امشب بزنگاه پخش نمی‌شود. به قدری فشار به کارگردان و سایر عوامل آوردند که عطاران گفت: «مهرم حلال و جانم آزاد!» و برای همیشه از تلویزیون خداحافظی کرد. در صورتی که مردم این سریال‌ها را دوست دارند. همین الان که بزنگاه بازپخش می‌شود مردم به شدت استقبال می‌کنند و می‌گویند: «آقا دیشب بزنگاه را دیدیم و چقدر لذت بردیم. چرا دیگه از این کار‌ها نمی‌سازید؟»

 

شبکه نمایش خانگی در سال‌های اخیر رشد خوبی داشته است و از آن جایی که دست برنامه سازان در این پلتفرم بازتر است، بهتر می‌توانند ایده‌های خود را عملی کنند. کوچ برنامه سازان از تلویزیون به نمایش خانگی را هم می‌توان از عوامل کاهش بیننده تلویزیون دانست. یکی از برنامه‌های نوستالژی و پرطرفدار سیما، برنامه کلاه قرمزی بود که اخیرا با عنوان مهمونی و با عروسک‌های جدید و به کارگردانی ایرج طهماسب در نمایش خانگی پخش می‌شود.

 

سعید آقاخانی هم جزو کارگردانانی بود که نوروز امسال برای نمایش خانگی برنامه ساخت.
احسان علیخانی یکی دیگر از برنامه سازان معروف تلویزیون است که سال گذشته برای اولین بار پا به عرصه نمایش خانگی گذاشت و با ساخت مجموعه جوکر توانست در این میدان هم موفق باشد.

سوال مهمی که در این میان طرح می شود اینکه با رقابتی شدن تولیدات رسانه ای و خارج شدن انحصار از دست صداوسیما، این سازمان برای نگهداشت و جذب مخاطب چه کرده است و یا چه برنامه هایی دارد؟ آیا هنوز در دور رقابت باقی مانده؟ یا وضعیتش نسبت به قبل هم بدتر شده؟

---

از این نویسنده بخوانید: آیا دوربین صداوسیما حواسش نبود؟!

پیمان جبلی رئیس سازمان صداوسیما در دیداری که به تازگی با هنرمندان داشت در ابتدای مراسم ضمن پذیرفتن کاهش مخاطبان صداوسیما گفت: «همه ما، چه شما به عنوان هنرمند، چه ما به عنوان مسئولین صداوسیما، باید از خودمان بپرسیم چرا احساس علاقه‌ای که مخاطب به هنرمندان و آثارشان داشت، کاهش یافته است؟ چرا بعضی آثار که در گذشته با هزینه‌های کم‌تر ساخته می‌شد، ماندگارترند؟ همه ما مقصریم و نمی‌توانیم خودمان را تبرئه کنیم.»
به گفته او، دغدغه برخی سازندگان، صرفا درصد مخاطب بوده و درباره محتوا، دغدغه‌ای نداشته‌اند. جبلی تکرار آثار بدون محتوا را به دادن پی در پی آب شور دریا به فردی تشنه تشبیه کرد.
او همچنین گفت: «برخی گفته‌اند جبلی دستور توقف ساخت سریال‌ها را داده است تا بین ما و هنرمندان اختلاف بیندازند، اما چنین چیزی نیست و من بار‌ها با حضور در پشت صحنه سریال‌ها، بر این نکته تاکید کردم که قصد ما اصلاح محتوا و فرآیند تولید است و نه متوقف کردن آن‌ها.»
او ساخت کار پرهزینه را الزاما دلیل موفقیت یک اثر ندانست و گفت: «چه بسا کار‌های ارزانی که به واسطه محتوا و قصه مناسب، تاثیر بیشتری می‌گذارند.»

 

در آخرین آمار مربوط به میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون که به تازگی منتشر شده است نام برنامه‌ای از شبکه چهارسیما در بین پربازدید‌ها دیده می‌شود. شبکه چهار یکی از شبکه‌هایی است که حتی از سال‌های گذشته معمولا به دیده نشدن معروف است و گاه با آن شوخی‌هایی هم می‌شد. اما این آمار نتیجه ی دیگری به دست ما می دهد. عباس موزون سازنده برنامه «زندگی پس از زندگی» ثابت کرد می‌توان از شبکه ۴ سیما هم یک خروجی خوب گرفت و مخاطب را پای تلویزیون آورد. پس با این شرح، تلویزیون ظرفیت خوب شدن و خوب دیده شدن را دارد، اما نیاز به اصلاح سیاستگذاری‌های غلط دارد تا مردم را به عنوان سرمایه اصلی خود در اولویت قرار دهد و با تولید محتوای خوب بتواند در جهت افزایش رضایت آنان قدم بردارد، چرا که سازمان صداوسیما یک رسانه ملی است و باید در جهت ارائه خدمت به مردم، تلاش کند.

 

* کارشناس ارشد مدیریت رسانه

 

منبع: تابناک جوان