راهکار‌های طب سنتی برای رهایی از بختک

از گذشته‌های دور خیلی‌ها بر این باور بودند که وقتی کسی در حالت خواب و بیداری، قدرت حرکت یا تکان‌دادن اعضای بدنش را از دست بدهد بختک به جانش افتاده است. این وضعیت گاهی با کابوسی وحشتناک همراه با احساس خفقان و سنگینی بدن رخ می‌دهد که فرد سعی دارد دست‌ها و پا‌ها و پلک‌های خود را تکان دهد، اما به‌شدت ناتوان در حرکت و مستاصل و درمانده است و در اثر این وضعیت، ترس و وحشت بسیار شدیدی را تجربه می‌کند. برآورد می‌شود که بین ۵تا۴۰درصد از کل انسان‌ها زمانی در طول‌عمر خود، چنین حالی در خواب را تجربه می‌کنند.هرچند این مشکل به خودی‌خود بیماری خطرناکی محسوب نمی‌شود، اما اگر مکرر اتفاق بیفتد بهتر است به متخصص مراجعه شود. در کشور ما هنوز به این حالت سنگینی و وحشت در خواب «بختک» و به عربی «کابوس» گفته می‌شود. لازم است بدانید تحقیقاتی که در سال‌های اخیر روی این فرآیند پیچیده صورت گرفته نشان می‌دهد که این پدیده در واقع «فلج خواب» است که نوعی اختلال خواب محسوب می‌شود و حدود چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد؛ البته می‌توان با لمس و تکان‌دادن بدن فرد یا با صدازدن، او را از این حالت خارج کرد.
برای آگاهی بیشتر درباره چگونگی مقابله با این حالت‌ها در خواب با دکتر فاطمه نجات‌بخش، پزشک متخصص طب‌سنتی و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران گفتگو کرده‌ایم. در مورد پدیده فلج خواب، باور‌ها و تفسیر‌های مختلفی در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف مطرح شده است. بعضی‌ها از آن به جن‌زدگی تعبیر می‌کنند و این اتفاقات را به گردن دیو‌های بدسرشت و اجنه می‌اندازند.ایرلندی‌ها هم بر این باورند که فلج خواب بر اثر بر زبان راندن دروغی بروز می‌کند که روز قبل گفته شده و آنچه بارز است این که طی قرن‌ها باور عمومی بر این بوده که این مشکل با انواع اجنه و نفرین‌ها مرتبط است، اما باید بدانید در این مورد پای شیاطیندر میان نیست. بختک یا فلج‌خواب در علم‌پزشکی در مرحله‌ای از خواب به نام رِم (REM) یعنی مرحله‌ای که فرد خواب می‌بیند، مغز انتقال پیام‌های عصبی به سوی عضلات اسکلتی به استثنای عضله دیافراگم و عضلات چشم را متوقف می‌کند تا انسان رویا‌های خود را برون‌ریزی نکند یعنی مثلا وقتی خواب دویدن می‌بیند، شروع به دویدن نکند.
موقع بیدارشدن، مغز مجدد کنترل عضلات را به دست می‌گیرد، اما گاهی قبل از اینکه مغز کنترل عضلات اسکلتی را به‌دست بگیرد و عضلات از حالت فلج‌بودن خارج شوند، انسان هوشیاری خود را باز می‌یابد که نتیجه آن احساس ترس‌آور فلج‌بودن بدن خواهد بود.از علائم و نشانه‌های فلج‌خواب می‌توان به ناتوانی در حرکت‌دادن تنه و دست‌ها و پاها، ناتوانی در صحبت‌کردن، فلج تمام یا بخشی از عضلات اسکلتی بدن، احساس خفگی و نزدیک‌بودن زمان مرگ، وحشت‌زدگی و اضطراب، توهمات خواب مانند توهمات شنیداری، دیداری، لمسی مثل احساس حضور یک انسان دیگر در اتاق، احساس فشردگی در قفسه‌سینه، دیدن سایه افراد، دیدن منبع نورانی، شنیدن صدای افراد، شنیدن صدای قدم‌هایی که نزدیک می‌شوند، دیدن شبح، تجربه خروج از بدن، احساس شناور‌شدن در هوا و...اشاره کرد.
علت فلج‌خواب در پزشکی نوین هنوز مشخص نیست، اما به‌نظر می‌رسد نتیجه یک اختلال عصبی باشد که عواملی مانند کمبود خواب، خوابیدن به پشت، تغییر در روال خواب، استرس، مصرف برخی دارو‌های خاص و مواد‌مخدر در ایجاد آن دخیل باشند.بر‌اساس تحقیقی در سال‌۱۳۹۰‌/‌۲۰۱۱ میزان تجربه فلج در خواب افرادی که از اختلالات روحی نظیر دلهره و افسردگی رنج می‌بردند برابر با ۳۱/۹درصد برآورد شده است.

گاهی انسانی که به‌خصوص به سمت پشت خوابیده باشد، احساس می‌کند چیزی سنگین به شکل انسان یا اشکال دیگر روی سینه او قرار گرفته و آن را فشار می‌دهد.در این حالت فرد احساس تنگی‌نفس و خفگی دارد و نمی‌تواند حرف بزند و حرکت کند. در طب‌سنتی به این پدیده کابوس می‌گویند که با کابوس به معنای خواب‌های ترسناک متفاوت است.
علل بختک یا فلج‌خواب در طب‌ایرانی می‌تواند ناشی از تصاعد بخارات غلیظ ناشی از خون یا بلغم یا سودا که ناشی از امتلاء (پری) و سوءمزاج (خارج‌شدن مزاج بدن از حالت تعادل) یا رسیدن سرمای شدید و ناگهانی به سر، مصرف مشروبات الکلی، سوءهاضمه، خوردن زیاد غذا‌های غلیظ، تحرک بدنی پایین و استحمام کم باشد. در مواردی که فلج‌خواب تکرار می‌شود، شایع‌ترین علت، سر مزاج‌های دموی (گرم و تر) و سوداوی (سرد و خشک) و بلغمی (سرد و تر) است.
فلج‌خواب ناشی از امتلاء از اخلاط زاید یا همان سوءمزاج‌های گفته شده، فرد را مستعد صرع، سکته، مانیا و فلج می‌کند. افرادی که ضعف مغز دارند مستعد تاثیرپذیری از عوامل فوق بوده و معمولا دچار فلج‌خواب می‌شوند. فعالیت بدنی و ورزش و به‌خصوص استحمام سبب تحلیل اخلاط زاید می‌شود و انجام ندادن آنها، تجمع اخلاط و تصاعد بخارات را بیشتر می‌کند.

​​​​​​​تقویت مغز با فندق، پسته، بادام، مویز و تخم‌مرغ، ایجاد لینت مزاج، پرهیز از مصرف خوراکی‌هایی نظیر سیر و پیاز خام، تره، شاهی، تربچه، پیازچه، انواع کلم، گردو و خرما، پرهیز از خوردن غذا‌های غلیظ مانند ماکارونی، لازانیا، فست‌فود، پیتزا، آش‌های غلیظ، حلیم، کله‌پاچه و حلوا، اصلاح حبوبات با خیساندن و طبخ آن‌ها با زیره و پرهیز از مصرف حبوبات هنگام شب، درمان سوءمزاج از سوی متخصص طب ایرانی و رعایت آداب خوردن و آشامیدن. مهم‌ترین آداب خوردن و آشامیدن این است که تا گرسنه نشدید غذا نخورید، قبل از سیری کامل دست از غذا بکشید، غذا را خوب بجوید، از پرخوری، درهم‌خوری و بر‌هم‌خوری بپرهیزید، از یک ساعت قبل تا دو ساعت بعد از غذا آب ننوشید مگر سنگ‌کلیه یا سابقه آن را داشته باشید، صبح ناشتا، شب قبل از خواب، وسط خواب، بعد از حمام و میوه، پس از نزدیکی و حین و بلافاصله بعد از ورزش آب ننوشید.

 

منبع : جام جم