دعوای زن و شوهر نمک زندگی است؟

پدیده‌ای که حتی یک کلام خشونت آمیز، گاه می‌تواند اثری از هاله خشونت (یک جرقه برای شروع یک آتش گسترده) را ایجاد و گاه حتی بنیان زندگی را ویران کند. با این تفاسیر حال سوالی که مطرح می‌شود، آیا تفکر قدیمی "دعوای زن و شوهر نمک زندگی است" در علم روانشناسی صحت دارد؟.

فریبرز درتاج، درباره علت بروز خشونت میان زوجین اظهار کرد: رفتار خشونت‌آمیز با تعداد زیادی از عوامل زیستی از جمله تعیین‌­کننده‌های ژنتیکی، عملکرد بد سیستم عصبی مرکزی، سیستم‌های درون‌ریز، صرع، انتقال دهنده‌های عصبی، انحرافات کروموزومی و عناصر ساختاری پیوند داده شده است.

به گفته وی، انتقال دهنده‌­های عصبی زیادی در بسط و ایجاد خشونت شناخته شده­‌اند که می‌­توان به سروتونین، نوراپی نفرین، دوپامین، استیل کولین و اسید آمینوبیوتریک اشاره کرد؛ البته مطابق با تحقیقات به عمل آمده به نظر نمی‌­رسد عوامل زیست شناختی به تنهایی به طور کامل رشد پرخاشگری را توجیه کنند. به نظر می‌رسد پرخاشگری تا حدی از عوامل ژنتیکی ناشی می­‌شود، اما این رابطه از محیطی که شخص در آن تربیت می‌­شود، نیز به شدت تأثیرپذیر است.

معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با بیان اینکه براساس تحقیقات به دست آمده در حوزه روانشناسی اجتماعی، عوامل روانی و محیطی متعددی در به وجود آوردن خشونت‏ تأثیر دارند، یادآور شد: رسانه­‌ها و فیلم­‌های خشن، مصرف الکل، ناکامی در محیط کار، سرد شدن روابط بین زوجین و بسیاری دیگر از مسائل می‌­توانند عامل خشونت بین زوجین باشند.

بنابر اظهارات رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران، اساساً تنش و خصومت و خشونت بین هر انسانی با همنوع خود امری نکوهیده محسوب می‌شود و به هیچ وجه نمی­‌توان آن را امری طبیعی دانست.

درتاج در پاسخ به این سوال که آیا اصطلاح "دعوا نمک زندگی زوجین است" در حوزه روانشناسی عبارت صحیحی است؟ تصریح کرد: به نظر اصل عبارت "دعوا نمک زندگی است" یک قاعده مسموم و مزموم مستعمراتی است تا بنیان خانواده را هدف قرار دهد. شاید در روانشناسی سکولار و منبعث از علوم انسانی غربی این عبارت را ب­توان پذیرفت، اما در روانشناسی اسلامی هرگز؛ چراکه عبارت ذکر شده با ادبیات غنی الهی و دینی ما و تأکیداتی که در قرآن کریم و سنت اهل بیت علیهم السلام در راستای احترام بین زن و شوهر و والدین و فرزندان و بالعکس شده در تناقض است. 

وی تاکید کرد: در زندگی مشترک یک کلام خشونت آمیز، گاه اثری از هاله خشونت (یک جرقه برای شروع یک آتش گسترده) را ایجاد می‌کند و بنیان زندگی را ویران خواهد کرد، بنابراین به هیچ وجه دعوا نمک زندگی نیست، بلکه سم کُشنده‌ای در زندگی مشترک محسوب می‌شود.

معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در ادامه به تشریح تاثیرات خشونت­ و درگیری­ میان والدین بر روح و روان فرزندان پرداخت و گفت: والدین اولین عوامل اجتماعی شدن فرزندان هستند، در واقع والدین الگوهای اجتماعی کلیشه‌­ای را از طرق و رفتار­های مختلف مانند برخورد و رفتار خود با فرزندان، تیپ لباس‌­هایی که به فرزندان خود می‌پوشانند، طراحی دکوراسیون اتاق فرزندان و نوع اسباب­‌بازی‌هایی که در اختیار آنها قرار می‌دهند، تربیت می‌کنند. همانطور که خانواده و والدین به عنوان مهمترین عناصر در اجتماعی شدن فرزندان و نهادینه شدن فرهنگ و آداب و رسوم و نظم شخصی و اجتماعی آنها مطرح هستند؛ به همان نسبت نیز می­‌توانند ناقل بین نسلی خشونت و پرخاشگری باشند، به همین دلیل است که برخی اندیشمندان معتقدند کودک از راه تقلید و به ویژه از طریق رفتار پدر و مادر خشونت و پرخاشگری را می‏‌آموزد.

درتاج یادآور شد: هیچ کودکی پرخاشگر به دنیا نمی‌­آید، بلکه رفتارهای پرخاشگرانه را از طریق تقلید مبتنی بر تجربه­‌های یادگیری مشاهده‌­ای رابطه بین پرخاشگری والدین می‌آموزد و این پرخاشگری نیز در خلال دوران بزرگسالی او تبیین می‌شود.

بنابر اظهارات رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران و براساس مطالعات طولی انجام شده، برخی کودکان رفتارهای پرخاشگری والدینشان را در زندگی آینده خود منعکس می‌­کنند، بنابراین اگر والدین یک کودک با یک یا همه کودکانشان به طور پرخاشگرانه رفتار کنند، احتمال دارد کودک در آینده نیز با همسر یا کودکانش به طور پرخاشگرانه رفتار کند.

وی یکی از پیچیده‌‏ترین و جامع‌‏ترین‏ روش‌­هایی که برای درک پرخاشگری در خانواده به کار رفته را‏ تحقیق جرالد پاترسون و همکارانش در مرکز یادگیری اجتماعی‏ اوگان دانست و گفت: این محققان خانواده را نظامی تلقی می‌‏کنند که اعضای آن‏ با یکدیگر کنش متقابل دارند و نسبت به رفتار یکدیگر واکنش نشان‏ می‏‌دهند. در خانواده‏‌هایی که فرزندان به شدت پرخاشگرند، کنش‌­های متقابل غالباً وضعیتی ایجاد می‌‏کنند که الگوی رفتار پرخاشگرانه را در خانواده افزایش می‏‌دهد.

به گفته معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، اگر یکی از اعضای خانواده رفتار خشونت‌آمیز و پرخاشگری از خود بروز دهد، اعضای دیگر خانواده‏ نیز عکس‌العملی از خود نشان می‌‏دهند که همین عمل باعث‏ تشدید این موضوع می‌­شود، به طور مثال همیشه دیده‌ایم که اگر برادری بر سر خواهر خود داد بزند، خواهر هم بر سر او داد می‌‏زند و ناسزا می‏‌گوید، در این مواقع برادر او را کتک می‌‏زند و او هم برادرش را کتک می‌­زند و... این نوع‏ برخوردها ممکن است بین پدر و مادر نیز به وجود آید، در‏ چنین جوی که رفتارهای پرخاشگرانه وجه بارز تعامل و ارتباط متقابل اعضای خانواده را تشکیل می‌‏دهد، کودکان نیز پرخاشگر تربیت می‌شوند.

درتاج گفت: برای رابطه بین والدین و فرزندان سه نوع رابطه (والدین خودکامه و مستبد، والدین سهل‏گیر، والدین قاطع و اطمینان‏ بخش) مد نظر قرار می‌گیرد که دو نوع آن تشدیدکننده خشونت و پرخاشگری هستند و یک نوع آن از بروز خشم و رفتار پرخاشگرانه جلوگیری می‌‏کند.

رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران با اشاره به رابطه والدین "خودکامه و مستبد" و "والدین سهل‌گیر" تصریح کرد: والدین مستبد دستورات پیاپی به فرزند خود می‏‌دهند و لزومی نمی‏‌بینند که‏ برای دستورات خود دلیلی ارائه دهند و نظر آنان اطاعت بی‏‌چون و چراست، این نوع‏ خانواده‌‏ها قطعاً به خشم فرزند نوجوان دامن می‏‌زنند. همچنین والدین سهل‏گیر فرزندان خود را کاملاً رها می‏‌کنند. آنها اجازه می‏‌دهند فرزندشان هرکاری‏ که می‏‌خواهند انجام دهد. پس در این حالت پرخاشگری تشدید می‌شود، زیرا همانطور که وارد آوردن‏ ضربه‌‏های عاطفی سنگین بر فرزند خشم او را بر می‏‌انگیزد، رها کردن عاطفه و روان او نیز باعث به وجود آوردن فرزندانی پر توقع، لجام‏ گسیخته و پرخاشگر می‏‌شود.

وی ادامه داد: همچنین والدین قاطع و اطمینان ‏بخش‏ هم برای رفتار خود مختارانه و هم برای رفتار منضبط اعتبار قائلند. آنها سعی می‏‌کنند روابط کلامی زیادی با فرزندان‏ خود برقرار کنند. زمانی که از اقتدار خود نسبت به کودک‏ استفاده می‏‌کنند و کودک را از چیزی منع می‌‏کنند یا از او انتظاری دارند برایش دلیل می‌‏آورند. این نوع اقتدار از جانب‏ والدین معمولاً از طرف فرزندان به ویژه نوجوانان پذیرفته می‏‌شود، حال آنکه اقتدارطلبی‌­هایی غیرمنطقی که صرفاً براساس میل‏ بزرگسالان برای تسلط بر نوجوان می‌‏باشد احساس طردشدگی به‏ نوجوان می‌‏دهد و گاهی خشم او را برمی‌‏انگیزد و گاهی هم ممکن است به افسردگی او بیانجامد.

معاون پژوهشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با تاکید بر اینکه دانش‌­آموزان و دانشجویان باید به فراخور سن و سطح تحصیلات در زمینه حل مسأله مورد آموزش قرار گیرند، افزود: اگر بگوییم این مساله باید کامل از دید آنها مخفی باشد آیا در زندگی که خودشان در آینده تشکیل خواهند داد و در معرض اختلاف نظر یا هر عامل و عنصر پدید آورنده خشونت قرار گرفتند توان حل مساله را خواهند داشت؟.

به گفته درتاج، فضای حاکم بر خانواده باید فضایی دموکراتیک و عاطفی باشد و والدین به درجه‌ای از آگاهی برسند که در مورد اختلافات هم در حضور فرزندان صحبت کنند و در همان حضور هم مسأله را حل کنند. این بهترین شیوه آماده کردن فرزند برای ورود به جامعه به معنای عام و زندگی مشترک به معنای خاص است.

منبع ایسنا / کد خبر