روایتی از روزگار خاکستری خبرنگاران

تنها سلاح و دارایی او «قلم» است، قلمی که خداوند برای آن حرمت گذاشته و در کتاب آسمانی‌اش به آن قسم خورده است؛ تشنه کنجکاوی و بیان حقیقت است همیشه باید آماده باشد حال فرقی ندارد روز یا شب باشد گرما و یا سرما، جنگ و صلح و یا سیل و زلزله و ... انگار او را برای شکار این لحظات آفریده‌اند. زبان گویای همه است فقیر، غنی، کارگر و یا مسئول، او باید حقایق را بیان کند، مشکلات را منعکس کند اما کسی از درد و رنجش آگاهی ندارد. آری او «خبرنگار» است باید همه جا حاضر باشد و لحظات تلخ و شیرینی را شکار کند سلاح برنده‌ای به نام قلم دارد که با چرخش آن می‌تواند دنیایی را تغییر دهد تقویم روزگار را ورق که می‌زنی به هفدهم ماه مرداد که می‌رسی آن‌وقت است که خبرنگار را به یادت می‌سپاری.

یادبود شهادت خبرنگار شهید «محمود صارمی» در ۱۷ مرداد را سال‌هاست به نام روز خبرنگار نامیده‌اند روزی که قرار است از همه ارزش‌های والای خبرنگار و بسیاری از فعالان عرصه اطلاع‌رسانی تقدیر شود شاید برای خبرنگاران این روز مانند روزهای عادی دیگر است و بی‌خیال آن به فعالیت حرفه‌ای خود ادامه داده و راحت از خیل پیامک‌ها و تبریک‌های روابط عمومی‌ها هم گذشته و شاید برای آن‌ها بی‌اهمیت باشد ولی راستی چرا؟

روز خبرنگار بعضی ارگان‌ها و روابط عمومی‌ها به تکاپو افتاده تا پیام تبریکی را برای خبرنگاران ارسال کنند و یا در قالب نشستی هدیه‌ای را تقدیم خبرنگار کنند؛ برای خبرنگاران سؤال است نهادی که در طول سال جوابگوی خبرنگار نیست و یا روابط عمومی که خود را ملزم همکاری با اصحاب رسانه نمی‌داند پس چرا در این روز به فکر تقدیر می‌افتد؟

هر لحظه آخرین اخبار در زمینه‌های مختلف بر روی سایت‌های خبری، خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها ظهور پیدا می‌کند؛ خبرنگاران در این زمینه با تحمل مشقات بسیاری به جمع‌آوری مستندات و اطلاعات و اخبار می‌پردازند هرچند خبر جذاب است ولی ناملایماتی هم بر سر فعالیت این سربازان عرصه آگاهی بخشی وجود دارد چرا که انتشار بعضی خبرها برای خبرنگاران دردسرهایی را دارد و این امر می‌طلبد که خبرنگاران جدای از جسارت و شجاعت دارای تیزبینی، صداقت و شهامت گفتن حقایق موجود جامعه هم باشند.
با وجود این که خبرنگاری جزو مشاغل سخت و زیان آور است ولی پشتوانه بیمه‌ای برای آن‌ها تعریف نشده است
خبرنگاران امروز امنیت شغلی ندارند، با وجود این که حرفه آن‌ها جزو مشاغل سخت و زیان آور است ولی پشتوانه بیمه‌ای برای آن‌ها تعریف نشده است در شرایط اقتصادی کنونی تنها عامل عشق و علاقه به حرفه خبرنگاری باعث شده آن‌ها دست به قلم شوند و درد مردم، اجتماع و یا معضلات شهر و استان و جامعه خود را رصد کنند.
در استان قم موقعیت استراتژیک و جایگاه ویژه‌ای که به دلیل بارگاه حضرت معصومه(س) و هم‌چنین وجود مراجع تقلید و حضور هفتگی مسئولان کشوری دارد، مسئولیت خبرنگاران قم را دوچندان کرده است، خبرنگارانی که باید بیش از وسع و ظرفیت خود تولید خبر داشته باشند.
روز خبرنگار بهانه‌ای شد تا به سراغ خبرنگاران رسانه‌های مختلف استان قم رفته و با آن‌ها در مورد وضعیت حرفه خبرنگاری و مشکلات آن در قم گفت‌وگو کنیم.

مهدی بخشی سورکی یکی از خبرنگاران با سابقه استان قم است که فعالیت خبری خود را از سال ۸۸ با خبرگزاری ایسنا شروع و با ۱۹ دی و خبرگزاری مهر ادامه داده است و در کنار خبر هم در حوزه عکاسی خبری فعالیت دارد.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، خبرنگار را مطالبه‌گر و مسئول می‌داند و می‌گوید: خبرنگار باید روحیه مطالبه‌گری و مسئول بودن در قبال کمبودهایی که جامعه ممکن است با آن روبرو باشد داشته باشد و انعکاس رویدادهای خوش‌آیند و مثبت مهم‌ترین شاخصی است که خبرنگار را از دیگران متمایز می‌کند.
وی با اشاره به آسیب‌ها و آفت‌های شغل خبرنگاری بیان می‌کند: امروز خبرنگارانی که بتوانند در قالب‌های مختلف از جمله در حوزه گزارش‌نویسی با تسلط لازم نسبت به معضلات مختلف شهری، اجتماعی و فرهنگی بتوانند در تصمیم‌گیری‌های مسئولان و یا بهبود رفتارهای اجتماعی مردم جریان ساز و تأثیرگذار باشند اندک هستند و این یک آسیب جدی است.
به گفته این عکاس و خبرنگار، از دیگر آسیب‌های موجود نحوه پذیرش یک فرد به‌عنوان خبرنگار است و با توجه به خلأهای قانونی به نظر می‌رسد باید قبل از ورود به کار حرفه‌ای صلاحیت و مهارت‌های لازم را کسب کند، آموزش مستمر خبرنگاران یک امر جدی است و با برگزاری جشنواره‌های مطبوعاتی می‌توان باعث ارتقای کیفیت تولیدات رسانه‌های شد.
وی درباره مشکلات خبرنگاران می‌افزاید: مهم‌ترین مشکل خبرنگاران در استان قم مشکلات معیشتی است چراکه امروز اغلب خبرنگاران حق التحریر بوده و درآمد اغلب آن‌ها به‌مراتب پایین‌تر از حقوق قانون کار است و خبرنگارانی که در این حرفه بدون داشتن بیمه و مزایا ثابت مانده‌اند تنها به دلیل عشق و علاقه است.

از بانوان خبرنگار قمی است و فعالیت رسانه‌ای خود را از سال ۸۹ در رسانه‌های فارس، مهر و همشهری آغاز کرده و اکنون در ۱۹ دی فعالیت دارد؛ دغدغه مهم او امور شهری و معضلات شهری استان قم است و به‌طور حرفه‌ای هم مسئولان شهری را به چالش کشیده است.
زینب آخوندی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر مهم‌ترین مطالبه یک خبرنگار حوزه خود را مسائل شهری می‌داند و می‌گوید: مطالبات شهری در قم و بیان آن‌ها اهمیت دارد در شهری که کانون‌های قدرت فراوان هستند همیشه این خطر وجود دارد که نیازهای مردم فراموش شود.
در شهری که کانون‌های قدرت فراوان هستند همیشه این خطر وجود دارد که نیازهای مردم فراموش شود.

وی اظهار می‌کند: بسیاری از مدیران وقتی به قم می‌آیند چندان دغدغه شهر و مردم را ندارند و بیشتر توجه آن‌ها معطوف قدرت است و این وظیفه خبرنگار است که نگاه‌ها را به سمت مطالبات عمومی و حقوق شهروندان جلب کند.

به گفته این خبرنگار روزنامه ۱۹ دی، خبرنگاران در قم بعضاً دچار روزمرگی، سیاست زدگی و نگاه غیرتخصصی به مسائل هستند که به همه این آفت‌ها باید مسئله «اقتصاد رسانه» را هم اضافه کرد؛ کوچک بودن بخش خصوصی و وابستگی به دولت یا مراکز قدرت برای اداره رسانه در قم، زمینه فساد را افزایش داده و عرصه را برای حرفه‌ای‌ها هر روز تنگ‌تر می‌کند.

وی در تعریف خود از خبرنگار می‌گوید: برای خبرنگار خصوصیات مختلفی بیان‌شده که کم‌وبیش صادق است اما با توجه به شرایط امروز به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که یک خبرنگار باید داشته باشد این است که باور کند یک فعال حوزه عمومی است.

با یکی دیگر از بانوان پیشکسوت حرفه خبرنگاری شهر قم هم سر گفت‌وگو را باز می‌کنیم؛ خبرنگاری که تقدیر مسیر زندگی او را عوض کرد و درحالی‌که پیشه پزشکی را انتخاب کرده بود از سال ۸۲ وارد عرصه خبرنگاری شده است.
زهره مهرنورزوی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، گلایه‌هایی از رسانه، غیر حرفه‌ای‌ها و هم از مسئولان اجرایی دارد و می‌گوید: تخصص در یک رشته، اطلاعات عمومی بالا، دانش رسانه و دانش ارتباطات و همچنین تسلط بر دنیای مجازی از خصوصیات مهم خبرنگار حرفه‌ای است.
وی با بیان اینکه خبرنگاران قم اخلاق مدار و امانت‌دار خوبی هستند ولی همکاری لازم را از سوی مدیران اجرایی ندیده‌اند، گفت: مسیر همکاری و هم‌یاری برای خبرنگاران هموار نیست و خبرنگار برای یک مصاحبه باید هفته‌ها وقت هزینه کند.
این خبرنگار روزنامه شاخه سبز با بیان اینکه آفت و آسیب حرفه خبرنگاری بسیار است که مهم‌ترین آن را بی‌اخلاقی و حرفه‌ای نبودن می‌دانم، می‌افزاید: معتقدم یک خبرنگار مسلمان و صاحب بینش به دنبال سیاه نمایی نیست و قلم فروشی نمی‌کند این شاخصه یک خبرنگار حرفه‌ای است چون تقوای خبرنگار اجازه نمی‌دهد هر چیزی را بنویسد و به خورد مردم بدهد.
وی در ادامه بیان می‌کند: مواردی که خبرنگاران قمی باید آن را از مدیران اجرایی خود مطالبه کنند بسیار است؛ از پیگیری برای حقابه‌ها، آلودگی هوا، پروژه‌های غیر کارشناسی گرفته تا معضلات ترافیکی که باید خبرنگاران از مدیران بخواهند؛ هم‌چنین آینده‌نگری در برنامه‌ها و سندهای چشم‌انداز باید در بحث‌های خبرنگاران باشد.
مهر نوروزی می‌افزاید: مدیران باید خبرنگاران را نمایندگان مردم بدانند و آن‌ها را مقابل خود فرض نکنند چراکه هدف، رسیدن به یک چشم‌انداز مشترک برای مردم و تعامل برای پیشرفت استان قم است.

یکی دیگر از خبرنگاران استان قم نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به ویژگی خاص رسانه و اصحاب رسانه قم می‌گوید: قم به‌واسطه حضور حوزه‌های علمیه و اندیشمندان دینی محلی برای تجمع نویسندگان و اهالی قلم معتقد و انقلابی است که اگر اغراق نباشد باید گفت بسیاری از مطبوعات کشوری از نویسندگان قمی بهره جدی می‌برند.
سعید آقایی که فعالیت خود را در رسانه‌های مختلف از سال ۹۲ آغاز کرده است، می‌افزاید: خبرنگار باید مردمی باشد و برای مردم بنویسد و به دنبال کشف حقایق تازه باشد هم‌چنین داشتن علم و تخصص کافی در حوزه موردبررسی و خلاقیت و تجربه از دیگر آیتم‌هایی است که باید یک خبرنگار داشته باشد.
قم بعد از تهران دومین شهر از نظر تولید محتوا است ولی از نظر کیفی در نقطه ایده آلی نیستیم
این خبرنگار، تولیدات رسانه‌ای در حوزه خبر قم را ازلحاظ کمی بعد از پایتخت می‌داند و می‌گوید: به دلیل حضور علما و مراجع تقلید و همچنین حرم کریمه اهل‌بیت(ع)، قم بعد از تهران دومین شهر از نظر تولید محتوا است ولی از نظر کیفی در نقطه ایده آلی نیستیم که دلیل آن قرارگیری خبرنگاران در روزمرگی و کمبود نیروی متخصص است.
وی با بیان اینکه ورود نگاه تجاری به حوزه مطبوعات از آفت‌های رسانه‌های قم است، گفت: نبود افراد غیرمتخصص، خروج افراد حرفه‌ای و صاحب‌قلم از این حرفه به دلیل نبود امنیت شغلی از دیگر آفت‌های حرفه خبرنگاری است.

یکی از خبرنگاران باسابقه استان قم که فعالیت رسانه‌ای را از سال ۸۱ شروع کرده و اکنون در خبرگزاری برنا فعالیت دارد نیز به خبرنگار مهر می‌گوید: وظیفه امروز خبرنگاران مطالبه‌گری و پیگیری موضوعات مرتبط با مردم است که متأسفانه این روزها مسئولان کم‌تر به آن توجه دارند و به‌قدری این روزها مردم مشکلات دارند که نیازمند اندکی آرامش و امید هستند.
سید مهدی حسینی می‌افزاید: مهم‌ترین آفتی که امروز حرفه خبرنگاری را گرفتار کرده این است که هرکسی به خود اجازه می‌دهد وارد این عرصه شده و اسم خودش را خبرنگار بگذارد؛ متأسفانه مسئول مشخصی در این زمینه هم وجود ندارد و ساماندهی درست‌وحسابی در این بخش نشده است و شاهد هستیم افرادی غیرمتخصص وارد این عرصه شده که حتی الفبای خبر و خبرنگاری را هم نمی‌دانند.
وی با اشاره به حضور برخی خبرنگار نماها در قم بیان می‌کند: افرادی هستند که فقط خبرنگارهای نشست خبری هستند و متأسفانه از دل این نشست‌های خبری هم اغلب چیزی بیرون نمی‌آید و فقط میرزا بنویسی را رواج داده‌اند.
این خبرنگار قمی با بیان اینکه وضعیت قم نسبت به دیگر استان‌ها در زمینه خبر متفاوت است و باید نگاه‌ها هم به خبرنگاران این استان هم بیشتر شود، گفت: قم باید الگویی برای عرصه خبری کشور باشد.

گفت‌وگویی را با مدیرعامل خانه مطبوعات قم انجام داده‌ایم، روزنامه‌نگاری که در راه خبر و خبررسانی مویی سپید کرده و عمر خود را در این حرفه هزینه کرده است؛ وی که از پیشکسوتان و شاید چهره‌های ماندگار عرصه رسانه است دلی پردرد از وضعیت کنونی مطبوعات دارد.
مرتضی داستانی، مهم‌ترین شاخص خبرنگار را داشتن احساس مسئولیت اجتماعی می‌داند و می‌گوید: خبرنگار باید نسبت به جامعه خود دغدغه داشته باشد و تلاش کند باری را از دوش جامعه بردارد ولی وضعیت به‌گونه‌ای شده است که خبرنگاران دردمند کمیاب شده‌اند.
وی در پاسخ به این سؤال که گرانی کاغذ چه تأثیری بر روزنامه‌ها گذاشته است، بیان می‌کند: تحریم و گرانی کاغذ شاید اندکی بر ضعف و روند مطبوعات اثر گذاشته است ولی به نظر من علت تضعیف فعالیت مطبوعات سیاست و نگرش وزارت ارشاد است؛ مجوزهای بی‌حدومرز و متمرکز کردن آگهی‌های دولتی باعث کاهش شدید درآمدهای روزنامه‌های باسابقه و حرفه‌ای شده است. کاهش شدید درآمد از یک‌سو و افزایش هزینه‌ها از سوی دیگر ادامه کار مطبوعات به‌ویژه مطبوعات باسابقه را با مشکلات جدی روبرو کرده است.

رسانه‌هایی که از لحاظ مالی نمی‌توانند خبرنگار را تأمین کنند به ناچار آن‌ها را رها کرده‌اند تا خود گلیمشان را از آب بیرون بکشند
مدیر خانه مطبوعات قم در بخش دیگری از سخنان خود می‌گوید: مطبوعات به دنبال مشکلات مالی ناچار به کم کردن نیروی انسانی ماهر و متخصص خود شده‌اند و به دنبال آن‌هم محتوای خبری مطبوعات هم روزبه‌روز کاهش‌یافته و از گردونه رقابت عقب می‌افتد.

وی مهم‌ترین آفتی که این روزها جامعه خبری را گرفتار کرده را «آلودگی اقتصادی» می‌داند و می‌گوید: یک طیفی از آلودگی اقتصادی رسانه‌ها را درگیر کرده است، رسانه‌هایی که از لحاظ مالی نمی‌توانند خبرنگار را تأمین کنند به‌ناچار آن‌ها را رها کرده‌اند تا خودشان گلیم خود را از آب بیرون بکشند. به خاطر همین می‌بینیم خبرنگاری قلم خود را به کارت هدیه ناقابل می‌فروشد و یا برای گرفتن آن به هر قیمتی به نزاع و جدل می‌افتد درحالی‌که نزاع و جدل او باید برای حق مردم باشد ولی صرف رضایت مدیران می‌شود.

داستانی در رابطه با وضعیت خبری قم می‌گوید: قم در حوزه خبر از وجود خبرنگاران ماهر در رنج است تا جایی که خبرنگاران قم در بخش خبر در بسیاری از جشنواره‌های اخیر نتوانسته‌اند رتبه‌ای بیاورند.
مدیرمسئول روزنامه ۱۹ دی با اشاره به آمار مطبوعات استان اظهار می‌کند: در قم ۳ روزنامه سراسری، ۳ روزنامه محلی و ۸ هفته‌نامه و هم‌چنین بالای ۱۴۰ نشریه مختص حوزه دین فعال وجود دارد.

وی با بیان اینکه با توجه به افزایش آگاهی‌های جامعه انتظارها هم از مطبوعات بالاتر می‌رود، گفت: برای برگرداندن رویکرد مردمی به مطبوعات باید محتوای رسانه‌ها با توجه به نیازهای جامعه ارتقا یافته و متحول شود.

دبیر تحریریه روزنامه همشهری قم نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در مورد شاخص‌ها و ویژگی‌های مورد نیاز برای خبرنگاران می‌گوید: بهترین تعبیری که درباره اهمیت رسانه آموختم، این است که رسانه «محراب پرستش خدا و خدمت به خلق» است. لازمه ایستادن در این محراب، داشتن علم، تجربه، جسارت و مهم‌تر از این‌ها روحیه مسئولیت‌پذیری است. اگر این ویژگی‌ها در خبرنگار جمع شود، کهنگی و روزمرگی در حرفه او بی‌معناست و تازگی و گیرایی در گفتار و نوشتار خبرنگار جریان خواهد داشت.

روح‌الله کریمی افزود:‌ البته بخشی از ویژگی‌های شاخص خبرنگار موفق، در ذات او نهفته است؛ همچون پایبندی به اخلاق، تیزبینی، ضریب هوشی بالا، روحیه پرسشگری و نکته سنجی، کنجکاوی و خلاقیت، اما بخش دیگر، ویژگی‌های حرفه‌ای است که خبرنگار باید مهارت‌ها و توانایی‌های لازم برای اثربخشی در این حرفه را بیاموزد.

وی با ابراز تأسف از این که چالش‌ها و مخاطرات حرفه خبرنگاری بیش از جذابیت‌های آن نمود عینی دارد، می‌افزاید: بخشی از مشکلات خبرنگاران به تغییر نگاه فعالان این عرصه به حرفه‌اشان بر می‌گردد. خبرنگار پیش از آن که کارمند رسانه باشد، یک هنرمند است که صرف نگاه درآمدزایی به این حرفه، آفت‌های جدیدی را پیش روی خبرنگاران نهاده است. اکنون دغدغه درآمدزایی از سطح مدیران رسانه‌ها به خبرنگاران رسیده که این آسیب نه تنها به کاهش کیفیت تولیدات رسانه‌ها منجر شده، بلکه با شأن و منزلت اجتماعی خبرنگار منافات دارد. گران شدن فعالیت در رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های مکتوب و ضعف در حمایت از رسانه‌ها سبب شده مدیران رسانه‌های جمعی توانایی فراهم کردن ثبات شغلی برای خبرنگاران را نداشته باشند. وقتی خبرنگاران دغدغه معیشت داشته باشند، نقش آن‌ها در تحقق مسئولیت اجتماعی کمرنگ می‌شود.
وقتی خبرنگاران دغدغه معیشت داشته باشند، نقش آن‌ها در تحقق مسئولیت اجتماعی کمرنگ می‌شود
عضو هیئت مدیره خانه مطبوعات استان قم با بیان این که هیچ طرح خلاقانه و مؤثر برای تقویت رسانه‌ها و افزایش خودباوری و مسئولیت اجتماعی خبرنگاران توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اجرا نشده است، می‌گوید: اظهار نظر مسئولان ارشاد قم در مورد رسانه‌ها به واسطه گزارش‌های توصیفی است که به آن‌ها ارائه می‌شود. در طول سال‌های اخیر مدیرکل و معاون مطبوعاتی این اداره کل حتی یک بار به دفتر بسیاری از رسانه‌های استان نرفته‌اند که گزارش دقیق و شفاف از نحوه فعالیت، سختی‌ها و چالش‌های رسانه‌ها داشته باشند.
وی نبود همدلی صنفی را یکی دیگر از چالش‌های عرصه خبرنگاری می‌داند و می‌گوید: اختلاف‌سلیقه در انتشار محتوا امری طبیعی است اما گرایش‌های سیاسی در صنف خبرنگاران و مدیران رسانه‌ها مانع از همدلی آن‌ها برای پیگیری مطالبات این صنف می‌شود. دلیل این مسئله تسری‌دادن گرایش‌های سیاسی برخی مسئولان و چهره‌های خارج از عرصه رسانه به درون این صنف است که همدلی و هم‌افزایی عناصر رسانه‌ای در استان را شکننده کرده است.
این فعال شبکه‌های اجتماعی می‌افزاید: البته در دوره جدید خانه مطبوعات استان باوجود عضویت گرایش‌های مختلف در هیئت‌مدیره آن، تمامی فعالیت‌ها به‌صورت شفاف و باهدف ارائه خدمات به فعالان این عرصه و همدل کردن آن‌ها ساماندهی می‌شود اما متأسفانه برخی مسئولان تفسیر درستی از واگذاری امور به بخش خصوصی ندارند و همچنان می‌خواهند بخشی از مأموریت‌های تخصصی این تشکل صنفی را بر عهده داشته باشند.
به گفته کریمی، در حال حاضر نه‌تنها خودباوری خبرنگاران برای فعالیت در این عرصه تقویت نمی‌شود بلکه نسل جدید انگیزه‌ای برای ورود به این عرصه ندارند.
وی با اشاره به معضل کاغذ، توسعه شبکه‌های اجتماعی را از نقاط قوت و ضعف برای خبرنگاران می‌داند و می‌گوید: پیش از توسعه شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌های رسمی منبع مطمئنی برای انتشار اطلاعات بودند اما اکنون بخش قابل‌توجهی از اطلاعات و توصیف رویدادها توسط خودم مردم انتشار داده می‌شود. در این شرایط، کار خبرنگاران توصیف نیست چراکه مردم رویدادها را توصیف می‌کنند. خبرنگارانی که در مراحل بالاتر ازجمله تحلیل، جریان سازی، مطالبات گفتمانی و ذائقه‌سازی فعالیت کنند در شبکه‌های اجتماعی و تحقق مسئولیت اجتماعی موفق خواهند بود، در غیر این صورت روی دیگر سکه که تضعیف جایگاهشان نزد مردم و کاهش اثربخشی است، نصیب آن‌ها می‌شود.
کریمی می‌افزاید: متأسفانه به دلیل آشنا نبودن برخی مردم با سواد رسانه، شبکه‌های اجتماعی به بستری برای انتشار محتوای کذب، تهمت‌ها و تخریب‌ها تبدیل‌شده و حتی در برخی موارد مسائل امنیتی هم رعایت نمی‌شود. در این شرایط، از خبرنگاران حرفه‌ای انتظار می‌رود مردم را به سطحی از فرهیختگی برسانند.

 

منبع : مهر / کد خبر : 4687329