تنها موزه زنده جهان در ایران کجاست؟
اکو موزه روستایی گیلان به عنوان یک تجربه موفق در مواجهه با تغییرات اقلیمی و پیوند میراث ملموس و ناملموس در جهان شناخته می‌شود؛ اتفاقی که بعد از زلزله ویرانگر رودبار و منجیل در سال ۱۳۶۹ رقم خورد و حالا به یک تجربه جهانی بدل شده.
اکو موزه یا موزه زنده روستایی گیلان کاملا بر محور سبک زندگی و معیشت مردم گیلان بنا شده و می‌تواند به عنوان تجربه‌ای ارزشمند در دیگر نقاط کشور برای حفظ میراث ملموس و ناملموس با دیدگاه توسعه پایدار مورد استفاده قرار بگیرد. مقاله‌ای درباره تجربه منحصر به فرد این اکو موزه در کنار ۱۱ مقاله دیگر که درباره تجربه اثرگذار بحران‌های اقلیمی از آسیای مرکزی به یونسکو ارسال شده به زودی منتشر خواهد شد. به همین بهانه از تنها موزه زنده روستایی جهان سراغی می‌گیریم.
زندگی در موزه
زلزله مرگبار رودبار و منجیل ۷۰۰ روستای گیلان را تخریب کرد؛ نه فقط خانه‌ها که تمام خاطرات و میراث ملموس و ناملموس را با خود برد. ایده اولیه راه‌اندازی موزه زنده میراث روستایی گیلان هم چندی بعد به ذهن محمود طالقانی، بنیان‌گذار و سرپرست موزه میراث روستایی گیلان رسید. او در کتاب «میراث روستایی» آورده: «در سال ۱۳۸۱ شرایط مناسبی برای انجام مطالعات مقدماتی آن فراهم آمد و در نهایت در بهار ۱۳۸۴ اولین کارگاه موزه در پارک جنگلی سراوان راه‌اندازی شد.»
آنچه امروز در اکو موزه روستایی گیلان می‌بینید، با هر آنچه درباره موزه دیده و شنیده‌اید، متفاوت است. این اکوموزه که در فضای ۲۶۳ هکتاری دایر شده، جریان زندگی روستایی با تمام جزئیات را در خود دارد. بازدیدکنندگان غیر بومی که انگار وارد روستا شدند؛ از معماری خانه‌ها تا لباس‌ها و غذا‌های محلی روستاییان را در یک روز معمولی تماشا می‌کنند. موسیقی محلی می‌شنوند، زیر و بم تهیه صنایع دستی را می‌بینند و با راه و رسم زندگی روستایی در گیلان آشنا می‌شوند. بازدیدکننده بومی هم با قدم گذاشتن در اکو موزه روستایی، خاطرات گذشته را مرور می‌کند.
هدف این موزه به گفته طالقانی، رفع مشکلات فرهنگی و اجتماعی و آشتی دادن مردمان این سرزمین با گذشته نزدیک‌شان است؛ زیرا از این رهگذر از دانش و فناوری بسیار ارزشمند پدران خود آگاه می‌شوند، در حوزه مسائل فرهنگی با اخلاق، باور‌ها و ارزش‌های آنان آشنا می‌شوند و در نهایت آسیب‌پذیری آنان از تهاجمات فرهنگی به شدت کاسته می‌شود.
خانه‌ها و خاطرات
آتوسا مومنی، نویسنده مقاله «بررسی و تحلیل مطالعات پاسداری از میراث ناملموس در ایران با نگاهی به اکو موزه زنده میراث روستایی گیلان» به همشهری می‌گوید: «اکو موزه روستایی گیلان فقط یک فضای کالبدی نیست. در این موزه منطقه گیلان به ۹ منطقه جغرافیایی تقسیم شده و بعد بر اساس آن خانه‌ها و زیست روستایی جانمایی شد. مطالعه‌های مردم شناسی، میراث نوع معیشت و اقتصاد جامعه محلی، ظرفیت‌های حاصلخیزی و نیاز جامعه برای برداشت محصول، نوع محصول کشت شده و همه این موارد نیز بررسی شد.»
معماری خانه‌های روستایی مناطق مختلف گیلان دقیقا همان‌طور که قبل از زلزله بوده در این موزه به نمایش گذاشته شده است. جزئیات معماری و زیست روستاییان در جلگه غربی، جلگه شرقی، مناطق کوهستانی، مناطق کوهپایه‌ای و مناطق ساحلی گیلان در این موزه واچینی شده‌است. مومنی در توضیح واچینی می‌گوید: «خانه‌های روستایی در هر منطقه با تمام متعلقات اطراف خودش مثل اصطبل یا لانه دام و طیورش از سوی تیم راه‌اندازی موزه خریداری و بعد در محل جانمایی شده موزه واچینی یا دوباره چینی شد.»
مومنی، شاهد مثالی از دوره ساسانیان و اشکانیان نیز می‌آورد که آن زمان وقتی شهری مورد حمله قرار می‌گرفت و از بین می‌رفت، مردم در شهر جدید دقیقا همان خانه خودشان یا همان شماره پلاک را پیدا می‌کردند. از طریق تمام خاطرات مردم زنده می‌ماند؛ مدلی که این روز‌ها برای توسعه پایدار در موجهه با تغییرات اقلیمی کارآمد است.
مومنی می‌گوید: «در اکو موزه روستایی گیلان حیات اجتماعی جریان دارد و به همین دلیل یک الگو و مدل موفق است برای مرجع و الگو‌های جدید ساخت و ساز.»
الگویی برای گلستان
ارزشمندی این موزه به اقدامات احیاگرانه آن است. تعامل انسان و طبیعت در آن حفظ شده. رشت شهر خلاق غذاست و در این اکو موزه خانه‌ها مثل گذشته تنور دارند و غذا‌های محلی طبخ می‌شود.
مومنی تاکید می‌کند: «موزه‌ای به این قامت در جهان نداریم. البته مشابه آن در ابعاد بسیار کوچک در فرانسه هست. برای همین هم اکو موزه میراث روستایی گیلان، مایه شگفتی برای همه جهان است.»
او در پاسخ به این پرسش که از این ظرفیت در چه مناطق دیگری استفاده خواهد شد، می‌گوید: «مطالعات اکو موزه در گلستان و شهر گرگان مصوب شده و در حال انجام است. در اطراف تهران هم این طرح دنبال شد، ولی به نتیجه نرسید.»
بیشتر بخوانید:
در اکو موزه چه می‌گذرد؟
در هر یک از جلگه‌های شرقی و غربی اکو موزه روستایی گیلان ۶ خانه واچینی شده که هر یک برای خودش داستان و تاریخچه‌ای دارد. بخش سوم موزه میراث روستایی به بخش مرکزی جلگه گیلان اختصاص دارد. در این بخش از موزه ۵ خانه، یک مدرسه، قهوه خانه، کارگاه آهنگری، شالیزار، کروج (انبار برنج)، طویله، تلمبار (محل پرورش کرم ابریشم) و لانه مرغ به چشم می‌خورد. خانه‌های روستا‌های این بخش از گیلان اسکلت چوبی دارد.
سقف خانه‌ها هم با کلوش یا ساقه برنج پوشیده شده است. شغل اصلی مردم این منطقه هم عمدتا برنج کاری است. به همین دلیل در کنار یکی از خانه‌ها یک شالیزار سنتی هم وجود دارد که هر سال کشت و برداشت می‌شود. بخش چهارم موزه میراث روستایی گیلان به کوهستان شرقی گیلان اختصاص یافته است و شرق رودخانه سپیدرود را شامل می‌شود. این بخش شامل دو خانه به نام خانه است. خانه‌های بخش پنجم موزه میراث روستایی گیلان هم در مناطق کوهستانی و ییلاقی شناسایی شده است بخش ششم، کوهپایه شرقی گیلان در حاشیه شرقی سپیدرود و منطقه‌ای کوهپایه‌ای و شامل ۳ خانه است.
بخش هفتم کوهپایه غربی گیلان و شامل ۳ خانه است. بخش هشتم ساحل شرقی گیلان و بخش نهم ساحل غربی گیلان هر کدام یک خانه دارند. غرفه‌های صنایع دستی، کارگاه کوزه‌گری و سفال‌سازی، غرفه حصیر، بخش عروسک بافی و بخش گلیم بافی بخش‌های دیگر اکو موزه میراث روستایی است.
مساحت اکو موزه: ۲۶۳ هکتار
مساحت بنا‌های اکو موزه: ۴۵ هکتار
اطلاعات بازدید
ساعت: ۹ تا ۱۶
ورودی: ۲۰ هزار تومان
شماره تماس: ۰۱۳۳۳۶۹۰۹۷۰
نشانی: کیلومتر ١٨ آزادراه رشت- قزوین، قبل از پلیس راه، کیلومتر ۳ جاده سراوان- شفت
منبع: همشهری آنلاین