ایرانی ها چگونه کفش پوشیدند؟
سال‌های دوری از تاسیس اولین کارخانه کفش در تهران می‌گذرد. مرور تاریخچه این صنعت خالی از لطف نیست. کمتر از یک قرن پیش مردم پایتخت با اولین تولید کفش ماشینی به نام گالش آشنا شدند که جای نعلین و ارسی دست‌دوز را گرفت.
در جنوب فرودگاه مهرآباد، بزرگراه فتح کنونی اولین کارخانه کفش تهران با یک لگوی زرد رنگ فیل نشان و خاطره‌انگیز وجود دارد که با وجود گذشت حدود ۷۰ سال از زمان تاسیس آن بخشی از هویت این منطقه است. بعد از گیوه و و چاروق و نعلین، اولین کفش‌های ماشینی که تهرانی‌ها در تاریخ به پا کردند نامش گالوش یا گالش بود.
در دوران قاجار کفش مردان بیشتر شبیه نعلین و دمپایی بود که از چرم ساغری با نوک‌های عقابی شکل به صورت برگشته و دارای پاشنه بسیار بلند و نازک و مخروطی شکل ساخته می‌شد. به عبارتی کفش ساغری در دوره قبل قاجار، یعنی حکومت زندیان نیز بسیار متداول بود. به طور کلی، کفش‌های شاهزاده‌ها به شکل دستک‌دار بود، کفش‌هایی که روی ساق پا را می‌پوشاند.
بعد از سفر‌های متعدد ناصرالدین شاه و ارتباط ایران با اروپا، مُد واردتی کم کم وارد کشور شد. در همین زمان و بعد از آن زمان به بعد بصورت شکل امروزی رواج پیدا کرد. همچنین کفش‌های مدل دار و پاشنه بلند در همین دوران وارد دربار پادشاه شد و به مرور در دوران پهلوی اول به کفش مرسوم تمامی زنان تبدیل شد. اما داستان ورود تکنولوژی تولید کفش را از زبان یک تهران پژوه بشنویم.
افتتاح ۳ کارخانه کفش ایرانی
نصرالله حدادی، تهران شناس، درباره گذشته پاپوش تهرانی‌ها نقل می‌کند: «در دهه ۴۰ شمسی کارخانجات متعدد کفش‌سازی از اروپا و ژاپن به ایران آمدند. تا قبل از ورود کفش‌های کارخانه‌ای کفش به صورت دست‌دوز تهیه می‌شد. تقریبا ۱۳۰ سال قبل در تهران حدود ۱۰ مغازه نعلین‌دوزی در محدوده بازار وجود داشت که جنس آن‌ها از چرم ساده بود و یکسره دوخته می‌شد. شکل و مدل خاصی هم نداشت.»
حدادی می‌افزاید: «با راه‌اندازی سه کارخانه، اول کفش بلا با مدیریت عمیدحضور، دومی کفش وین با مدیریت مصطفی زاده و سومین کارخانه کفش ملی با سرپرستی محمدمتقی ایروانی، بازار تهران یکباره متحول شد. اولین سری کفش‌های ماشینی که به آن شبرو می‌گفتند تختش از پوست گاو و داخلش از میشن بود. نخستین کارخانه‌های خارجی که شامل، دانلوپ انگلستان، اوتافوکو ژاپن که بیشتر دمپایی تولید می‌کرد، تاپ اینترنشنال در زمینه تولید کفش مردانه و پسرانه که بسیار سبک و راحت و خوش پا بود، فعالیت می‌کرد و گابور فرانسه که کفش زنانه از پوشت میش و نوعی پوست بز نواحی هندوکوش مرز ایران و افغانستان تولید می‌کرد. این نوع بز، پوست بسیار لطیفی داشت و با آن انواع چکمه‌های زنانه بسیار شیک و با دوام ساخته می‌شد.»
بیشتر بخوانید:
این تهران‌شناس می‌گوید: «در دهه ۵۰ رحیم متقی با ارتش شاه قراردادی بسته بود که طبق آن پوتین سفید برای نیروی دریایی و انواع پوتین مشکی برای نیروی زمینی تولید می‌کرد. همچنین انواع و اقسام کفش‌های روز اروپایی به بازار می‌آمد. اما خیلی حیف شد که دانش تولید این صنعت دیرینه جایی مثل دانشگاه به نسل‌های بعدی منتقل نشد. در سال‌های بین ۵۰ تا ۵۷ کفش ملی سلطان کفش ایران نام داشت با ده‌ها شعبه فروش در سراسر ایران و بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده کفش درخاورمیانه بود.»
چرا نعلین و اروسی را کنار گذاشتند؟
حدادی ادامه می‌دهد: «استفاده از کفشِ شبرو زیر و رو کاملا چرمی تا دهه ۳۰، مخصوص اعیان و افرادِ "دستِ به دهان برس" بود، و عموم مردم بیشتر از گیوه استفاده می‌کردند و بعضا گالش‌های لاستیکی از خارج وارد می‌شد و افراد کم توانِ مالی از این نوع پاپوش، به‌خصوص در زمستان‌ها استفاده می‌کردند. از ابتدای دهه ۳۰، برخی از تجار بازار، مبادرت به ورود دستگاه‌های تولید گالش از کشور"چکسلواکی"کردند و یکی از اولین تولیدکنندگان این گالش‌ها، دو کارخانه "کفش سه ستاره" در تبریز و "شادانپور"در تهران بود. یکی از عمده‌ترین سهامداران این کارخانه، شادروان حاج محمود مانیان- همرزم شادروان حاج محمدحسن شمشیری بود.»
این تهران‌شناس اظهار می‌کند: «با ازدیاد جمعیت، کارخانه‌های متعدد تولید کفش ماشینی یکی پس از دیگر از راه رسیدند و علاوه برگالش‌های زنانه و مردانه -نوع زنانه آن، با آستری از جنس ماهوتِ کم پُرز، پوشیده شده بود تولید انواع دمپایی به خصوص نوع ابری آن، باب شد و مصرف فراوانی داشت. تا قبل از رواج استفاده از" دمپایی"دو نوع "نعلین" و"اروسی" مردانه و زنانه آن‌ها که از جنس چرم بودند، متداول بود، اما با تولید انبوه این پاپوش، که به آن"راحتی"می‌گفتند، نعلین و اروسی، به کنار رفتند.»
تا قبل از تولید کفشِ "تخت لاستیکی" یکی از مشاغل رایج در تهران "پینه‌دوزی"بود که بر روی "تخت کفش" نعل آهنی کوبیده و چه بسا که هنگام راه رفتن، صدای برخورد نعل با آسفالت شنیده می‌شد، اما رویه (پستایی) شبرو و تخت لاستیکی، به سرعت جای خود را میان مردم باز کرد و امروزه کمتر کسی از کفش تمام چرم (شامل رویه چرم گوسفندی، آسترِ چرم بُز یا همان میشن و تختِ چرمِ گاوی) استفاده می‌کند. یکی از پیشروترین کارخانه‌های تولید انواع و اقسام کفش کارخانه کفش شادانپور بود.
منبع: همشهری آنلاین