ماجرای فدک چیست؟
فدک یعنی چه؟ فدک نام باغی در نزدیک مدینه بود که به حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) تعلق داشته است. یکی از ستم هایی که بعد از رحلت (شهادت) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در حق اهل بیت ایشان روا شد، ماجرای فدک بود. در این مطلب می گوییم فدک کجاست؟ و ماجرای فدک چیست؟ جزییات این واقعه تاریخی را در ادامه می خوانید.
ماجرای فدک چیست؟
فدک منطقه‌ای در حجاز، و در نزدیکی مدینه بود که یهودیان به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تسلیم نمودند و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آنرا به دخترش حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) بخشش نمود. اما بعد از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و با خلافت ابوبکر باغ فدک از ایشان گرفته شد، لذا حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در چند مرتبه فدک را مطالبه کردند، ولی حق ایشان برگرداننده نشد.
ماجرای غصب فدک
وقتی آیه‌ی «و آت ذالقربی حقه...» نازل گردید، پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) فدک را به دختر گرامی خود فاطمه سلام الله علیها بخشید. از ارتحال پیامبر صلی الله علیه و آله ده روز نگذشته بود که به زهرا سلام الله علیها خبر رسید که ماموران ابوبکر، کارگران او را از سرزمین فدک بیرون کرده و رشته کار را به دست گرفته اند. از این جهت فاطمه سلام الله علیها با گروهی از زنان بنی هاشم به قصد باز گرفتن حق خویش، پیش ابوبکر که در آن زمان خلافت می‌کرد رفت و گفتگو‌هایی بین دخت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ابوبکر انجام گرفت.
بهانه های عجیب ابوبکر، علت غصب فدک
دختر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به ابوبکر می‌گوید: چرا مرا از حق خویش باز داشتی و کارگرانم را بیرون کردی؟ خلیفه می‌گوید: من از پدرت شنیده ام که پیامبران از خود چیزی به ارث نمی‌گذارند. فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: فدک را پدرم در حال حیات به من بخشیده بود و من در زمان حیات پدرم مالک فدک بودم. خلیفه گفت: آیا برای این امر گواهانی هم داری؟ فاطمه فرمود: گواهان من عبارت اند از علی، اُم سلمه و به عقیده بعضی امام حسن و امام حسین علیهم السلام. این افراد همه گواهی دادند سپس علی علیه السلام به ابوبکر گفت: هرگاه من مدعی مالی باشم که در دست مسلمانی است از چه کسی شاهد می‌طلبی؟ از من شاهد می‌طلبی که مدعی هستم یا از شخص دیگری که مال در اختیار یا تصرف اوست؟ خلیفه گفت: در این موقع من از تو گواهی می‌طلبم. علی علیه السلام فرمود: مدت هاست که فدک در اختیار و تصرف ماست، اکنون که مسلمان می‌گویند فدک از اموال عمومی است باید آن‌ها شاهد بیاورند.
خلیفه برای اینکه فدک را از تصرف زهرای اطهر (سلام الله علیها) خارج کند به حدیثی متوسل شد که خلاصه ان چنین است: «پیامبران چیزی از خود به ارث نمی‌گذارند و ترکه آنان پس از درگذشت‌شان صدقه می‌باشد.»
طبق روایات شیعه و سنی در این هنگام عمر و عایشه به این سخن ابوبکر شهادت دادند و ابوبکر شهادت آن‌ها را پذیرفت، اما شهادت امام علی (علیه السلام) را به دلیل نسبت او با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و شهادت ام سلمه را به دلیل زن بودنش نپذیرفت. این سوال پیش می‌آید که آیا عایشه زن نبود و یا نسبتی با ابوبکر نداشتند؟
اولا: حدیث ابوبکر جعلی بود
علاوه بر آن، این حدیث را وقتی بر قرآن عرضه کنیم معلوم می‌گردد که درست نیست و از جهت عقل هم صحیح نمی‌باشد که پیامبران برای فرزندان خود ارثی نگذارند همچنان که در سوره مریم «آیه ۵ و ۶» آمده است: «حضرت زکریا در مقام دعا یادآور می‌شود: من از پسر عمو‌ها پس از درگذشت خویش می‌ترسم زن من نازاست، خداوندا مرا فرزندی عطا کن که از من و خاندان یعقوب ارث ببرد. پروردگارا او را پسندیده قرار بده.»
و نیز در سوره نمل آیه ۱۶ خداوند می‌فرماید: «سلیمان از داوود ارث برد.» خلیفه وقت بنا به تحریک اطرافیان می‌خواست دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و شوهرش علی (علیه السلام) از درآمد فدک بی‌نصیب باشند تا نتوانند صدقات را به مردم بی‌نوا و دیگران بدهند و در نتیجه کسانی که به طمع مال دنیا به گرد آن‌ها جمع شده اند پراکنده شوند.
دوما: فدک هدیه بود نه ارثیه
دکتر محمدحسین رجبی دوانی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: اگر منطقه‌ای به‌دست مسلمانان تصرف می‌شد، طبق دستور فرمانروای مسلمین آن منطقه متعلق به همه مسلمانان بود و عواید آن باید در اختیار همه مسلمین قرار می‌گرفت، این در حالی بود که فدک به‌دست مسلمانان تصرف نشد، بلکه یهودیان مستقر در آن نزد پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله آمدند و گفتند حاضر هستند به‌ازای اینکه اجازه دهند آن‌ها بر دین خودشان باقی بمانند و آن‌ها متقابلاً سلطه و سیادت اسلام را بر خود بپذیرند، نیمی از سرزمین خود را در اختیار پیامبر صلّی اللّه علیه و آله قرار دهند.
طبق احکام اسلامی اگر اموالی ــ چه منقول و چه غیرمنقول ــ بدون اینکه مسلمانان در به دست آوردن آن زحمتی کشیده باشند، سپاهی حرکت داده باشند و شمشیر کشیده باشند، به دست دولت اسلامی بیفتد آن مال متعلق به رهبر جامعه اسلامی است، بنابراین، چون مسلمانان تلاشی برای به دست آوردن فدک نکرده بودند و فدک توسط یهودیان به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله واگذار شده بود، این ملک شخصی پیامبر شده بود. آن حضرت بعد‌ها فدک را به دختر گرامی‌شان حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام بخشیدند.
فدک ارثیه حضرت زهرا سلام الله علیها نبود بلکه ملک آن حضرت بود؛ به این معنا که نبی مکرم اسلام صلّی اللّه علیه و آله در زمان حیات خود این باغ را به دختر خود بخشیده بود و در حیات پیامبر از اموال او خارج شده و ملک حضرت زهرا (سلام الله علیها) شده بود، لذا چیزی به‌عنوان ارث نبود که زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هم بخواهند در فدک شریک و سهیم باشند.
فلسفه پافشاری حضرت زهرا سلام الله علیها برای گرفتن فدک
همان‌طور که اشاره شد، چیزی به‌عنوان ارث نبود که زنان پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله هم بخواهند در فدک شریک و سهیم باشند. غاصبان خلافت بعد از ارتحال رسول بزرگوار اسلام صلّی اللّه علیه و آله تمام آنچه را آن حضرت در زمان حیات خود در آن دخل و تصرف داشت به کنترل خود درآوردند و در حقیقت غصب و مصادره کردند.
آن‌ها حتی فدک را به‌اختیار خود گرفتند. حضرت زهرا سلام الله علیها آن را مطالبه کرد، با این که حضرت زهرا سلام الله علیها هیچ دل‌بستگی به دنیا نداشت، چون حضرت فاطمه سلام الله علیها در حالی که فدک را در اختیار داشت سه شبانه‌روز خودش و همسر و فرزندانش فقط با آب افطار کردند و هنگام افطار تنها قرص نانی که داشتند به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.
درواقع تعلق‌خاطر نداشتن نسبت به مسائل مادی که بسیار ارزشمند است از تسلیم شدن در برابر زور و غاصب که کاری مذموم و ناپسند به‌حساب می‌آید موضوعی جدا است، لذا حضرت زهرا سلام الله علیها در برابر غصب و مصادره مال خودش به پا خاست.
ماجرای فدک در اهل سنت
در صحیح بخاری که از نگاه اهل سنت بعد از قرآن معتبرترین کتاب است در صفحه ۱۰۴۰ روایت ۴۲۴۰ و ۴۲۴۱ آمده: دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سراغ ابوبکر فرستاد و ارثیه خود (وجوهات مدینه که به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) داده بودند، فدک و مابقی خمس خیبر) را مطالبه کرد.
مدیر پژوهش مؤسسه تحقیقاتی ولیعصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) تصریح کرد: علاوه بر این، جلال الدین عبدالرحمن سیوطی، از علمای اهل سنت در «تفسیر الدر المنثور»، جلد نهم، صفحه ۳۲۰ در مورد جریان فدک از علمای مختلف از جمله بَزّار و ابن ابی حاتِم نقل می‌کند و همه این افراد نیز از ابوسعید خدری نقل می‌کنند که وقتی آیه ۲۶ سوره مبارکه اسراء نازل شد، رسول خدا صلی الله علیه وآله فدک را تقدیم به حضرت زهرا (سلام الله علیها) کردند.
همچنین در کتاب «فتح القدیر» نوشته شوکانی، در جلد سوم، صفحه ۳۱۱ همین نقل وجود دارد که رسول خدا صلی الله علیه وآله فدک را تقدیم حضرت زهرا (سلام الله علیها) کردند. بنابراین، اصل جریان فدک مورد پذیرش بوده و در مورد آن روایت موجود است. همچنین در دیدگاه تاریخی نیز این مساله قابل اثبات است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر شهادت شخص ابوبکر نیز در این جریان وجود دارد. در کتاب «السیرة الحلبیه» منتشره شده از سوی انتشارات دارالمعرفه، جلد سوم، صفحه ۴۸۸، علی بن برهان الدین حلبی نویسنده کتاب از سبط بن جوزی نقل می‌کند که ابوبکر سندی برای حضرت زهرا (سلام الله علیها) نوشت مبنی بر اینکه فدک ارثیه حضرت فاطمه سلام الله علیها است. اما عُمَر بر او وارد می‌شود و پرسید این چیست که می‌نویسی؟ ابوبکر پاسخ داد: این سند فدک است که برای فاطمه (سلام الله علیها) می‌نویسم مبنی بر اینکه فدک ارث او از پدرش است. عمر گفت: با این حال از کجا می‌خواهی خرج مسلمین را بدهی در حالی که عرب با تو در حال جنگ است؟ سپس عمر سند را از او گرفت و پاره کرد.
خطبه فدکیه چیست؟
دانستیم ماجرای فدک چیست؟ در روایات آمده است هنگامى که خبر غصب فدک به حضرت صدیقه کبری (سلام الله علیها) رسید، لباس به تن کرده و چادر بر سر نهاد، و با گروهى از زنان فامیل و خدمتکاران خود بسوى مسجد روانه شد، در حالیکه راه رفتن او همانند راه رفتن پیامبر خدا بود، به مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در آمد و در آنجا خطبه فدکیه خواندند.
در خطبه فدکیه حضرت به بدعت‌گذاری که پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اتفاق افتاد اشاره کرده و فرمود سینه ما داشت می‌سوخت و هنوز سوز سینه ما خاموش نشده بود که شما آمدید فتنه‌ای را به راه انداختید و مسیر ولایت را به انحراف کشاندید.
بیشتر بخوانید:
الان فدک دست کیست و کجاست؟
امروزه حره فدک را حره هتیم گویند، که در شرق حره خیبر قرار دارد و مرکز سرزمین یدرع در جنوب، حره فدک را اکنون الحویط می‌خوانند. در صدر اسلام نیز فدک به عنوان یکی از قراء تابع خیبر محسوب می‌شد که به دست پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ به صلح رسید. مولف کتاب مدینه شناسی می‌نویسد در جستجوی سرزمین فدک (و موقعیت فعلی آن) تلاش‌های زیادی کردم تا این که پی بردم که امروزه نامی از آن باقی نمانده و به جای آن سرزمین حائط که تابع امارات حائل و در مغرب الحلیفه و جنوب ضرغد دقیقاً در حد مرز شرقی خیبر (محل خیبر) ایجاد شده است.
در آن ایامی که به جستجوی سرزمین فدک مطرح در تاریخ بودم که حائط امروز باشد، تا پایان سال ۱۹۷۵ م آن را منطقه‌ای شامل ۲۱ روستا یافتم که حدود ۱۱۰۰۰ نفر جمعیت داشت در حالی که سکنه مرکز الحائط تا آن سال بیش از ۱۴۰۰ نفر نبودند ـ، اما ـ این سرزمین هم چنان پوشیده از نخلستان‌ها و برخوردار از امکانات کشاورزی و درعین حال مجاور سرزمین‌های خشک حره و تابش آفتاب بوده است.
منطقه حائط (فدک) اکنون موقعیت سابق خود را که در مسیر راه مدینه بود از دست داده و متروک است. با این توصیف به نظر می‌رسد اکنون آن منطقه در تصرف ساکنان آن منطقه بوده که زیر نظر دولت سعودی می‌باشد و در آمد آن نیز در امرار معاش ساکنان مصرف می‌گردد و جای خاص و شخص خاصی مالک آن نیست.
وهابیون منطقه فدک را نیز مثل سایر آثار اسلامی درمعرض نابودی قرارداده ومی خواهند نام آن نیز از زبان‌ها وسپس از افکار واذهان محو وحذف گردد. واین بزرگترین خیانت به تاریخ اسلام واهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) وخدمت به دشمنان اسلام است. که بسیاری از مساجد صدراسلام وآثار دیگر را به نابودی می‌کشانند.
ادامه ظلم به اهل بیت پیامبر و ماجرای شهادت حضرت زهرا
ظلم و ستم ابوبکر و عمر به اهل بیت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بعد از رحلت ایشان فقط ماجرای فدک نبود و شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) و سایر حوادث را نیز رقم زد. منابع شیعه و اهل‌سنت به جزئیاتی از وقایع منتهی به شهادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) اشاره کرده‌اند؛ از جمله هجوم به خانه فاطمه (سلام الله علیها) و امام علی (علیه السلام)، سقط شدن جنین حضرت فاطمه (محسن) و همچنین سیلی‌زدن و تازیانه‌زدن به وی که باعث جراحت و بیماری و شهادت ایشان شد.
گردآوری: تابناک جوان
منابع: تسنیم / فارس / ایسنا / ویکی شیعه / عقیق.