چهارده معصوم چه کسانی هستند؟
لازم است تا هر مسلمانی بداند اهل بیت و چهارده معصوم چه کسانی هستند؟ در این مطلب سعی کردیم تا به صورت خلاصه به معرفی چهارده معصوم (علیهم السلام) اشاره کنیم.
چهارده معصوم چه کسانی هستند؟
چهارده معصوم (علیهم السلام)، عنوانی است برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و دوازده امام شیعه (علیهم السلام) که به اعتقاد شیعیان از هرگونه گناه و خطا معصوم هستند. از نظر شیعه امامیه، چهارده معصوم (علیهم السلام)، از تمام گناهان - چه کبیره چه صغیره - و از هر گونه سهو و خطا معصوم هستند. اعتقاد به عصمت ایشان به استناد به برخی از آیات مانند آیه تطهیر و آیه اولو الامر و احادیثی همچون حدیث ثقلین و سایر روایات معتبر است که بخشی را در ادامه آورده ایم.
اسامی چهارده معصوم
- معصوم اول: ابوالقاسم، محمد بن عبدالله، رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم.
- معصوم دوم: ابوالحسن، علی بن ابیطالب، امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
- معصوم سوم: فاطمه بنت محمد بن عبدالله، الزهراء علیهاالسلام.
- معصوم چهارم: ابومحمّد، حسن بن علی، المجتبی علیه‌السلام.
- معصوم پنجم: ابوعبدالله، حسین بن علی، سیدالشّهدا علیه‌السلام.
- معصوم ششم: ابومحمّد، علی بن حسین، زین‌العابدین علیه‌السلام.
- معصوم هفتم: ابوجعفر، محّمد بن علی، باقرالعلوم علیه‌السلام.
- معصوم هشتم: ابوعبدالله، جعفر بن محمّد، الصّادق علیه‌السلام.
- معصوم نهم: ابوالحسن، موسی بن جعفر، الکاظم علیه‌السلام.
- معصوم دهم: ابوالحسن، علی بن موسی، الرّضا علیه‌السلام.
- معصوم یازدهم: ابوجعفر، محمّد بن علی، التّقی الجواد علیه‌السلام.
- معصوم دوازدهم: ابوالحسن، علی بن محمّد، الهادی علیه‌السلام.
- معصوم سیزدهم: ابومحمّد، حسن بن علی، العسکری علیه‌السلام.
- معصوم چهاردهم: امام مهدی منتظر، حجّة بن الحسن عجل‌الله‌فرجه‌الشریف.
سبقت زمانی خلقت ائمه معصومین (علیهم السّلام)
مسئله مورد توجه در احادیث مربوط به خلقت نوری، زمان خلق شدن نور وجود مقدس حضرت رسول اکرم محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت امیرالمومنین علی بن ابی طالب (علیه السّلام) است که طبق همه احادیث قبل از خلقت حضرت آدم (علیه السّلام) و حتی طبق برخی احادیث قبل از خلقت فرشتگان، آسمانها، زمین، عرش و لوح بوده است.
مدت زمان خلقت نوری حضرت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) چهل هزار سال و چهارده هزار سال قبل از خلقت حضرت آدم (علیه السّلام) نقل شده است و نیز خلقت نوری اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) هفت هزار سال قبل از خلقت دنیا و دو هزار سال قبل از خلقت آدم یاد شده است.
خلقت نور چهارده معصوم (علیهم السلام) قبل از آفرینش
در روایات، اولین مخلوق و نخستین صادر، نور رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و سیزده معصوم دیگر دانسته شده است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «اوّل ما خلق الله، نوری»؛ اولین چیزی که خداوند خلق کرد، نور من بود. بحارالانوار، ج ۱، ص ۹۷، ح ۷.
خدای سبحان در آیه ۱۶۳ سوره انعام به پیغمبرش دستور می‌دهد که: بگو من اولین مسلمانم؛ «وَبِذَٰلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ» و مقصود از این اولیّت، اولیّت رتبی است، نه زمانی؛ زیرا اگر مقصود اولیت زمانی بود، هر پیغمبری نسبت به قوم خویش «اول المسلمین» بود و پیامبران پیشین نیز به طریق اولی می‌توانستند مصداق این روایت باشند. از این که خدای سبحان تنها به پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده بگو: «مأمورم که اول المسلمین باشم»، برای آن است که آن حضرت اوّل صادر، یا اول ظاهر است. ر. ک: تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج ۸، ص ۳۰ و ۳۱.
از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: شما قبل از آن که آسمانها و زمین خلق شوند، کجا بودید؟ حضرت در پاسخ فرمود: «کنّا انواراً حول العرش نسبح الله و نقدسه حتی خلق الله سبحانه الملائکة ...»؛ انواری بودیم حول عرش و مشغول تسبیح و تقدیس خدا بودیم تا این که خدای متعال ملائکه را خلق فرمود. بحارالانوار، ج ۵۷، ص ۱۷۰.
جابر بن عبدالله می‌گوید: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سؤال کردم: اولین چیزی که خداوند خلق نمود، چه بود؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «نور نبیکَ یا جابر»؛ نور پیغمبر تو. به نقل از تفسیر المیزان، ج ۱، ص ۱۲۱.
حدیث امام محمدباقر (علیه السلام) از آفرینش چهارده معصوم (علیهم السلام)
جابر از امام محمدباقر (علیه السلام) نقل می‌کند که ایشان فرمود: «خداوند متعال، چهارده هزار سال قبل از خلقت آدم، چهارده نور از نور عظمتش را خلق فرمود. پس آن چهارده نور ارواح ما بود». جابر می‌گوید: از امام درباره‌ی اسمای آن چهارده نور سؤال کردم، ایشان فرمود: «محمد (صلی الله علیه و آله)، علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها)، حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) و نور فرزند حسین (علیه السلام) که نهمی آنان قائم (علیه السلام) ایشان است». بحارالانوار، ج ۲۵، ص ۴.
امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید: «یا جابر! ان الله اول ما خلق خلق محمداً و عترته الهداة المهتدین، فکانوا اشباح نور بین یدی الله، قلت: و ما الاشباح؟ قال: ظل النور، ابدان نوریة بلا ارواح، و کان مؤیداً بروح واحد و هی روح القدس ...». ای جابر! اول مخلوقی که خداوند خلق فرمود، محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) و عترت هدایت شده آن حضرت بودند. پس آنان اشباح نور در برابر خداوند بودند. جابر می‌گوید: به حضرت عرض کردم اشباح چیست؟ فرمود: سایه نور، بدن‌های نوری بدون روح که مؤید به یک روح یگانه و واحد بودند و آن روح القدس بود.
حقیقت چهارده معصوم (علیهم السلام) یکی است
روایت بالا، نشانگر این حقیقت است که «مخلوق اول» در عین این که یک حقیقت و موجود واحد است، حقیقت همه چهارده معصوم (علیهم السلام) است؛ یعنی، هم حقیقت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است و هم حقیقت تک تک عترت آن حضرت. آنان در عین یکی بودن، متعدد هم هستند و همه‌ی آنان، ظهورات روح واحد و حقیقت واحد می‌باشند. این روایت با صراحت کامل می‌فرماید که: آنان ابدان نوری بودند که ارواح متعدد نداشتند؛ بلکه مؤید به یک روح بودند و آن عبارت است از «روح القدس» و به روشنی به این نکته اشاره دارد که حقیقت روح و جان همه، یکی بود و ظهورات (ابدان نوری و یا اشباح نوری) متعدد بود.
روایت سلمان فارسی (رحمه الله) به نقل از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)
در کتاب مقتضب از سلمان فارسی (رحمه الله) نقل شده است که گفت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:ای سلمان خدا مرا از نور خالص و برگزیده خویش آفرید و پس مرا خواند و من او را اطاعت کردم و از نور من علی (علیه السّلام) را خلق کرد او را خواند پس او خداوند را فرمانبرداری نمود و از نور من و نور علی فاطمه را خلق کرد و او را خواند پس او خدای را اطاعت نمود و از نور من و علی و فاطمه، حسن و حسین را آفرید و آن دو را به خود فرا خواند پس ایشان از خدا فرمانبرداری و اطاعت نمودند. سپس از نور حسین (علیه السلام) نه امام را آفرید و آنان را فرا خواند پس آنان او را اطاعت و فرمانبرداری نمودند قبل از اینکه آسمان بنا نهاده شود یا زمین گسترده شود یا هوا یا آب یا فرشتگان یا انسان آفریده شود و ما به علم الهی انواری بودیم که او را تسبیح می‌گفتیم و از او می‌شنیدیم.
منزلت و جایگاه نور معصومین (علیهم السّلام) در نظام خلقت
با بررسی آیات و روایات جایگاه والا و منزلت بی نظیر ائمه اطهار (علیهم السّلام) مشخص می‌گردد. طبق احادیث و روایات خلقت نوری معصومین (علیهم السّلام) نه تنها قبل از آفرینش جهان بوده است بلکه سبب آفرینش جهانیان شده است. به این موضوع در حدیث کساء نیز اشاره شده است:
«فَقالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یا مَلاَّئِکَتى وَ یا سُکّانَ سَم و اتى اِنّى ما خَلَقْتُ سَماَّءً مَبْنِیَّةً وَلا اَرْضاً مَدْحِیَّةً وَلا قَمَراً مُنیراً وَلا شَمْساً مُضِیَّئَةً وَلا فَلَکاً یَدُورُ وَلا بَحْراً یَجْرى وَلا فُلْکاً یَسْرى اِلاّ فى مَحَبَّةِ هؤُلاَّءِ الْخَمْسَةِ الَّذینَ هُمْ تَحْتَ الْکِساَّءِ فَقالَ الامینُ جِبْراَّئیلُ یا رَبِّ وَمَنْ تَحْتَ الْکِساَّءِ فَقالَ عَزَّوَجَلَّ هُمْ اَهْلُ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَمَعْدِنُ الرِّسالَةِ هُمْ فاطِمَةُ وَ اَبُوها وَبَعْلُها وَبَنُوها:
پس خداى عزّ و جلّ فرمود: اى فرشتگان من و اى ساکنان آسمان‌های من به راستى که من نیافریدم آسمان بنا شده و نه زمین گسترده و نه ماه تابان و نه مهر درخشان و نه فلک چرخان و نه دریاى روان و نه کشتى در جریان را مگر به خاطر دوستى این پنج تن اینان که در زیر کسا هستند پس جبرئیل امین عرض کرد: پروردگارا چه کسانی در زیر کساء هستند؟ خداى عزوجل فرمود: آنان خاندان نبوت و کان رسالت هستند؛ آنان فاطمه و پدرش و شوهر و دو فرزندش هستند.»
بیشتر بخوانید:
آیاتی از قرآن کریم در شان معصومین علیهم السلام
آیات مربوط به ائمه اطهار (علیهم السّلام) را با شأن نزول آنها را خلاصه وار ذکر کرده ایم تا علاقمندان برای کسب اطلاعات بیشتر به آیه و تفسیر آن مراجعه نمایند. در مجموع این آیات را به چند دسته میتوان تقسیم کرد.
- ۱- آیاتی که در مورد حضرت علی (علیه السلام) است.
- ۲- آیاتی که مربوط به حضرت زهرا (سلام الله علیها) است.
- ۳- آیاتی که دربارة «خمسه طیبه» است.
- ۴- آیاتی که مربوط به امامان دوازدهگانه (علیهم السلام) است.
- ۵- آیاتی که در مورد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.
۱- آیات مربوط به حضرت علی برخی از آیات نازله درباره علی (علیه الاسلام) عبارتند از:
الف) علی (علیه السلام) محور رسالت_ مائده/۶۷
ب) اکمال دین در ولایت حضرت علی (علیه السلام) _ مائده/۳
ج) علی (علیه السلام) منادی برائت از مشرکان_ توبه/۳-۱
د) علی (علیه السلام) هدایتگر جوامع_ رعد/۷
ه) علی (علیه السلام) خیر البریّه_ بینه/۸-۷
و) علی (علیه السلام) در بستر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) «لیلة المبیت» _سوره بقره/۲۰۷
ز) علی (علیه السلام) مظهر حکمت_ سوره بقره/۲۶۹
ح) علی (علیه السلام) سقایة الحاج_ توبه/۱۹
ط) علی (علیه السلام) نمونة کامل صالح المؤمنین_ تحریم/۴
ی) علی (علیه السلام) وزیر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) _ طه/۳۲-۲۹
ک) تنها صدقه دهنده برای ملاقات با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) _ مجادله /۱۲و۱۳
ل) پیشتاز درایمان_ واقعه/۱۴-۱۰
م) انفاق کننده در نهان و آشکار_ سوره بقره/۲۷۴
ن) جهاد کننده در راه خدا_ مائده/۵۴
۲- آیات مربوط به حضرت زهرا (سلام الله علیها)
در خصوص حضرت زهرا (سلام الله علیها) آیات متعددی نازل شده از جمله:
الف) آیات سورة کوثر که از حضرت به عنوان خیر کثیر یاد شده است.
ب) آیة فدک_ اسراء/۲۶ و روم/۳۸،
۳- آیات در مورد پنج تن آل عبا: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، علی (علیه السلام)، فاطمه (سلام الله علیها)، حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام)
الف) آیة مباهله: «فمن حاجک فیه من بعد ما جائک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت اللّه علی الکذبین»؛ هرگاه بعد از علم و دانشی که (دربارة مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود، آنگاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم (آلعمران/۶۱).
مفسران نوشته اند که همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مباهله غیر از حضرت علی (علیه السلام)، حضرت زهرا (سلام الله علیها) و حسنین (علیهم السّلام) کس دیگری نبود.
آیات دیگری که درباره پنج تن آل عبا (علیهم السلام)، نازل شده عبارتست از:
ب) مودت آنان، مزد رسالت _شوری/۲۳
ج) اخلاص و انفاق آنان_ دهر/۲۲-۶
د) در آیة ۲۷ سورة حدید گفته شده است، مراد از «کفلین»، امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) است و مراد از «نور» حضرت علی (علیه السلام).
هـ) در تأویل آیة «مرج البحرین» (رحمان/۲۲-۱۹) گفته شده است، مراد از «مرج البحرین یلتقیان» حضرت علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) و منظور از «یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان»، امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) است.
و) در آیات ۳۶تا۳۸ سورة نور که دربارة خانه های پیامبران میباشد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خانة علی و فاطمه هم از این بیوت است».
ز) اهل البیت (علیهم السلام) وسیلة پذیرش توبة آدم _سوره بقره/۳۷،
۴- امامان دوازده گانه
برخی از آیاتی که دربارة امامان دوازده گانه (علیهم السلام) است عبارتند از:
الف) خداوند در قرآن مجید می‌فرماید: «یا ای‌ها الذین آمنوا اطیعوا اللّه و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم فان تنازعتم فی شئ فردّوه الی اللّه و الرسول ان کنتم تؤمنون بالله و الیوم الآخر ذلک خیر و احسن تأویلاً»؛
ای کسانی که ایمان آورده اید! اطاعت کنید خدا را! اطاعت کنید پیامبر خدا و اولوالامر [اوصیای پیامبر] را! و هرگاه در چیزی نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر باز گردانید و از آنها داوری بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیر ایمان دارید! این (کار) برای شما بهتر و عاقبت و پایانش نیکوتر است (نساء/۵۹).
جابر ابن عبد اللّه می‌گوید: در مورد این آیه از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسیدم: یا رسول اللّه، خدا و رسولش را شناختیم، اولی الامر که خداوند طاعتشان را به طاعت تو مقرون نموده کیانند؟ آن حضرت فرمود: آنان خلفای من هستند،ای جابر! و امامان مسلمین پس از من می‌باشند، اوّل آنها علی بن ابیطالب، سپس حسن، سپس حسین، سپس علی ابن الحسین، سپس محمد بن علی که در تورات به باقر معروف است، تو‌ای جابر او را درک خواهی کرد، پس هرگاه او را ملاقات کردی، سلام مرا به او برسان، سپس صادق، جعفر بن محمد، سپس موسی بن جعفر، سپس علی بن موسی، سپس محمد بن علی، سپس علی بن محمد، سپس حسن بن علی، سپس همنام و هم کنیه ام حجت خدا در زمین.
ب) وسیلة الهی_ مائده/۵
ج) اهل ذکر_ نحل/۴۴-۴۳ و انبیاء/۷
د) دانش ائمه_ نساء/۸۳
ه) راسخان در علم_ آل عمران/۷
و) همراهی صادقان_ توبه/۱۱۹،
۵- آیات در مورد حضرت مهدی (عجل الله تعالی)
برخی از آیات مربوط به حضرت مهدی (علیه السلام)
الف) خداوند می‌فرماید: «ولقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر أن الارض یرث‌ها عبادی الصالحون»؛ در «زبور» بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: و بندگان شایستهام وارث (حکومت) زمین خواهند شد (انبیاء/۱۰۵).
از جمله در تفسیر معروف «مجمع البیان» در ذیل آیه فوق از امام باقر (علیه السلام) نقل است: «هم اصحاب المهدى فى آخر الزّمان»:
این‌ها همان یاران مهدى (علیه السلام) در آخر زمان خواهند بود؛ همان مردان و زنان خود ساخته اى که وارث همه میراثهاى زمین خواهند شد؛ و شایستگى این رسالت بزرگ را خواهند داشت.
ب) استخلاف رویزمین ازسوی حضرت مهدی (علیه السلام) _نور/۵۵
ج) حکومت جهانی و غلبه بر تمام ادیان_ توبه/۳۳
گردآوری: تابناک جوان
منابع: ویکی شیعه / ویکی فقه / وبسایت رسمی امام حسین (علیه السلام) / مهر / حوزه نیوز / وبسایت آیت الله مکارم شیرازی.
*برای دریافت منابع بیشتر و پی نوشت ها به سایت های ذکر شده مراجعه نمایید (برای خلاصه نویسی در این مطلب ذکر نشد).