آیا پس لرزه نماز آیات دارد؟ + احکام

سوالاتی درباره نماز آیات امروز و وقوع چند پس لرزه در یکی از استان ها پرسیده می شود. در این مطلب قصد داریم به جزییات نماز آیات زلزله و پس لرزه ها و احکام آن بپردازیم.

آیا پس لرزه نماز آیات دارد؟

سوال: در وقوع چند پس لرزه آیا یک نماز آیات کافی است یا باید به تعداد پس لرزه‌ها نماز آیات بخوانیم؟

پاسخ: حجت الاسلام فلاح زاده گفت: با هر پس لرزه ای، نماز آیات واجب است و برای هر پس لرزه یا زلزله که احساس شده باشد نماز آیات به طور جداگانه باید خوانده شود. البته این را باید بدانید که گاهی پس از زلزله، افراد نمی‌توانند همان موقع نماز را بخوانند که در این صورت هم خواندن آن با تاخیر مانعی ندارد.

شرایط واجب شدن نماز آیات زلزله

حجت‌الاسلام علی اکبر میرزایی استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به این پرسش که «آیا با هر پس‌لرزه نیاز به خواندن نماز آیات است؟» اظهار کرد: پس لرزه حکم خود زلزله را دارد و خواندن نماز آیات با هر بار پس لرزه نیز واجب است، به شرطی که اولا: زلزله مستقل و جداگانه باشد و ثانیا بر اساس احساس انسانی باشد، نه اینکه با دستگاه‌های مربوط به تشخیص زلزله احساس شود.

اگر پس لرزه ها زیاد باشد چه؟

وی در پاسخ به این سوال که تکلیف ما با این همه پس لرزه از نظر شرعی چیست؟ نیز عنوان کرد: ابتدا باید گفت با هر پس لرزه ای، نماز آیات واجب است، اما چنانچه پس لرزه‌ها زیاد باشد که یا قابل شمارش نیست و یا خواندن نماز به ازای هر کدام از آن پس لرزه ها، عسر و حرج لازم آمده و باعث زحمت و افتادن در سختی می‌شود، به اندازه‌ای که توان وجود دارد و به عسر و حرج و زحمت نرسد، نماز آیات به جا آورده شود.

در نماز آیات پس لرزه یا زلزله مکان شخص مهم است

این استاد حوزه و دانشگاه همچنین در پاسخ به این سوال که اگر موقع وقوع زلزله در شهر خود نبوده ایم، تکلیف ما چیست؟ نیز گفت: برای ادای نماز آیات، حضور در منطقه‌ای که زلزله آمده، شرط است و فرقی ندارد که مکانی که موقع زلزله در آنجا بوده، شهر خودش بوده یا خیر.

۲ روش خواندن نماز آیات

طبق فتاوای مراجع، نماز آیات را می‌توان به دو روش خواند. یک شیوه آن است که نمازگزار قبل از هر رکوع، یک حمد و سوره را بخواند و شیوه دیگر آن است که بعد از خواندن حمد، یک سوره را به پنج قسمت تقسیم کرده و بعد از خواندن هر قسمت به رکوع رود.

روش اول نماز آیات

در روش اول نمازگزار بعد از نیت، تکبیر می‌گوید و یک حمد و یک سوره می‌خواند و سپس به رکوع رفته و پس از رکوع دوباره یک حمد و یک سوره می‌خواند تا پنج مرتبه و در رکعت دوم نیز همانند رکعت اول نماز را ادامه می‌دهد و پس از رکوع آخر، قنوت می‌خواند.

روش دوم خواندن نماز آیات

نحوه دیگر اقامه نماز آیات به این ترتیب است که می‌توان پس از تلاوت سوره حمد، یک سوره را به پنج قسمت تقسیم نموده و بعد از هر بخش به رکوع رفت و رکعت دوم را همانند رکعت اول انجام داد.

• آیت الله خامنه‌ای در اجوبه الاستفتائات درباره خواندن نماز آیات به این شیوه می‌فرماید: بعد از نیت و تکبیرة الاحرام، حمد و یک آیه (البته احتساب بسم‌الله به عنوان یک آیه خلاف احتیاط است) از سوره‏‌ای را قرائت و رکوع کند. سپس سر از رکوع بردارد و آیه دیگری از آن سوره را بخواند و به رکوع رود و بعد، سر از رکوع برداشته و آیه دیگری از همان سوره را قرائت نماید و همین طور تا رکوع پنجم ادامه دهد تا سوره‏‌ای که پیش از هر رکوع، یک آیه از آن را قرائت کرده، قبل از رکوع آخر تمام شود.
• آیت الله العظمی سیستانی می‌فرماید: در نماز آیات ممکن است انسان بعد از نیّت و تکبیر و خواندن حمد، آیه ‏های یک سوره را پنج قسمت کند و یک آیه یا بیشتر از آن را بخواند بلکه کمتر از یک آیه را نیز می ‏تواند بخواند، ولی باید (بنابر احتیاط) جمله تامه باشد و از اول سوره شروع کند و به گفتن بسم الله اکتفا نکند و سپس به رکوع رود و سر بردارد و بدون اینکه حمد بخواند، قسمت دوم از همان سوره را بخواند و به رکوع رود و همین طور تا پیش از رکوع پنجم سوره را تمام نماید.

این مرجع تقلید در ادامه می‌فرماید: مثلاً در سوره فلق، اول، بسم الله الرحمن الرحیم قل اعوذ برب الفلق بگوید و به رکوع رود، بعد بایستد و بگوید من شر ما خلق، دوباره به رکوع رود و بعد از رکوع بایستد و بگوید ومن شر غاسق اذا وقب باز به رکوع رود و بایستد و بگوید و من شر النفاثات فی العقد و به رکوع رود و دوباره سر بردارد و بگوید و من شر حاسد اذا حسد و بعد از آن به رکوع پنجم رود. (مساله ۱۴۸۸)

همان چیز‌هایی که در نماز‌های پنج گانه (یومیه) واجب و مستحب است، در نماز آیات نیز واجب و مستحب است، ولی در نماز آیات، مستحب است به جای اذان و اقامه، سه مرتبه به قصد امید ثواب بگویند الصلاة.

مستحب است بعد از رکوع پنجم و دهم بگوید سمع الله لمن حمده و نیز پیش از رکوع و بعد از آن تکبیر بگوید، ولی بعد از رکوع پنجم و دهم، گفتن تکبیر مستحب نیست.

بیشتر بخوانید: 

• قضای نماز آیات بانوان هنگام عذر شرعی چگونه است؟
• نماز غفیله چگونه است؟

نظر ۵ مرجع تقلید درباره سوالات رایج از نماز آیات پس لرزه

روزنامه خراسان نوشت: سوالات شش‌گانه خود را در تماس با دفاتر حضرات آیات خامنه‌ای، سیستانی، مکارم شیرازی و نوری همدانی در مشهد و نیز دفتر حضرت آیت‌ا... صافی گلپایگانی در قم، مطرح کردیم و آنچه در پی می‌آید، در وهله اول، سوالات ما و سپس پاسخ‌های دفاتر مراجع عظام تقلید به این سوالات به ترتیب شماره است.

سوالات 

۱- اگر در یک روز چند بار زلزله اتفاق بیفتد، چند نماز آیات بر مکلف واجب می‌شود؟

۲- در صورت وقوع آن‌چه اصطلاحاً «پس‌لرزه» نامیده می‌شود، آیا اقامه نماز آیات واجب است؟

۳- در صورتی که بر مکلف، به دلیل وقوع چند زلزله، بیش از یک نماز آیات واجب شده باشد، آیا می‌تواند همه نماز‌ها را با یک نیت اقامه کند؟

۴- آیا بر افرادی که از زلزله نترسیده یا هنگام وقوع زلزله در خواب بوده‌اند، نماز آیات واجب می‌شود؟

۵- آیا به جا آوردن قضای نماز آیات برای مردی که در زمان حیاتش آن را به جا نیاورده، بر پسر بزرگ‌تر واجب است؟

۶- حکم بانوانی که هنگام وقوع زلزله، عذر شرعی دارند برای اقامه نماز آیات چیست؟

دفتر حضرت آیت‌ا... العظمی خامنه‌ای

۱- به تعداد زلزله‌هایی که با فاصله واقع شده باشد، نماز آیات واجب می‌شود.
۲- اگر «پس‌لرزه» با زلزله فاصله زمانی داشته باشد، نماز آیات واجب می‌شود.
۳- برای هر نماز، نیت جداگانه لازم است.
۴- در واجب شدن نماز آیات برای زلزله، ترس شرط نیست و لازم نیست مردم ترسیده باشند. به محض وقوع و احساس زلزله نماز آیات واجب می‌شود. کسانی که هنگام زلزله خواب بوده‌اند و پس از بیداری، از وقوع زلزله آگاه شده‌اند هم، باید نماز آیات بخوانند.
۵- واجب است.
۶- واجب نیست.

دفتر حضرت آیت‌ا... العظمی سیستانی

۱- برای هر بار وقوع زلزله، یک نماز آیات واجب می‌شود. مگر آن‌که فاصله بین دو زلزله آن‌قدر کم باشد که نتوان نماز آیات اقامه کرد.
۲- فرقی نمی‌کند؛ هربار که فرد احساس کرد زمین‌لرزه رخ داده است، نماز آیات واجب می‌شود.
۳- برای هر نماز، نیت جداگانه لازم است.
۴- در واجب شدن نماز آیات به دلیل زلزله، ترسیدن شرط نیست و هر بار که زلزله رخ داد، نماز آیات واجب می‌شود. افرادی که هنگام وقوع زلزله خواب هستند و بعد از گذشتن وقت نماز آیات بیدار می‌شوند، اقامه نماز مستحب است. لازم است یادآوری شود که نماز آیات، واجب فوری است، یعنی فرد مکلف باید بلافاصله پس از وقوع زلزله، نماز آیات را به جا بیاورد.
۵- با توجه به فرض سوال، به جا آوردن نماز آیات بر پسر بزرگ‌تر واجب نیست.
۶- واجب نیست.

دفتر حضرت آیت‌ا... العظمی صافی گلپایگانی

۱- اگر زلزله‌ها متصل به هم باشد، یک نماز کافی است؛ در غیر این صورت به تعداد زلزله‌ها، نماز آیات واجب می‌شود.
۲- اگر متصل به زلزله باشد، نماز آیات واجب نیست، اما اگر منفصل و بین این دو، فاصله زمانی باشد، نماز آیات جداگانه واجب می‌شود.
۳- برای هر نماز، نیت جداگانه لازم است.
۴- به جا آوردن نماز آیات در زلزله‌های محسوس واجب است و ترسیدن یا نترسیدن ملاک عمل نیست. در صورتی که مکلف در زمان وقوع زلزله خواب باشد، باید پس از بیداری نماز آیات را به جا آورد.
۵- بله؛ بر پسر بزرگ‌تر واجب است.
۶- واجب نیست.

دفتر حضرت آیت‌ا... العظمی مکارم شیرازی

۱- زلزله‌ای که محسوس نیست، نماز آیات ندارد، اما در مواردی که وقوع زلزله توسط اکثر مردم احساس می‌شود، اقامه نماز آیات واجب است و باید برای هر زلزله‌ای که روی می‌دهد، یک نماز آیات اقامه شود.
۲- پس لرزه‌هایی که برای اکثریت مردم محسوس بوده‌اند، نماز آیات دارد.
۳- برای هر نماز یک نیت لازم است.
۴- در نماز آیات به دلیل وقوع زلزله، ترسیدن شرط نیست. در صورتی که مکلف هنگام وقوع زلزله خواب باشد، باید پس از بیداری نماز آیات را به جا آورد.
۵- بله؛ باید به جا بیاورد.
۶- بر این افراد نماز آیات واجب نیست.

دفتر حضرت آیت‌ا... العظمی نوری همدانی

۱- اگر هرکدام، مستقلاً، یک زلزله بود، یعنی پیوستگی نداشت، برای هرکدام باید یک نماز آیات خوانده شود.
۲- پس‌لرزه‌هایی که مستقلاً زلزله محسوب نشود، نماز ندارد، در غیر این صورت، اقامه نماز آیات واجب است.
۳- برای هر نماز، نیت جداگانه لازم است.
۴- ترس شرط نیست و باید نماز را به جا آورد. بعد از بیدار شدن از خواب، باید نماز را اقامه کرد.
۵- بر پسر بزرگ‌تر واجب می‌شود.
۶- واجب نیست.

آیا نماز آیات قضا دارد؟

سوال: اگر نماز آیات به واسطه (خسوف، کسوف، زلزله و...) بر عهده فردی بوده، ولی بجا نیاورده است، آیا با نیّت ادا بخواند یا قضا؟

امام خمینی:

در خسوف و کسوف: باید نیّت قضا نماید.

در زلزله: هر وقت بخواند ادا است.

آیت الله خامنه‌ای:

در فرض سوال اگر سبب وجوب نماز آیات خسوف و یا کسوف بوده واجب است بعد از آن به نیّت قضاء بخواند و، امّا در سایر آیات باید نماز آیات را به نیّت اداء بجا آورد.

آیت الله سیستانی:

در خسوف و کسوف: نماز قضا می‌شود.

در زلزله و رعد و برق و مانند اینها: نماز آیات واجب نیست، ولی اگر خواست نماز بخواند، بنابر احتیاط مستحب بدون نیت ادا و قضا بخواند.

آیت الله شبیری زنجانی:

در خسوف و کسوف: نماز قضا می‌شود.

در زلزله و رعد و برق و مانند اینها: بنابر احتیاط در وقت خواندن، نیت ادا و قضا نکند.

آیت الله صافی گلپایگانی:

در خسوف و کسوف: باید نیت قضا نماید.

در زلزله و رعد و برق و مانند این‌ها هر وقت بخواند ادا است.

آیت الله مکارم شیرازی:

در زلزله و صاعقه و مانند آن احتیاط مستحب آن است که تا آخر عمر هر وقت توانست بخواند.

نماز آیات قنوت دارد؟

سوال: آیا در نماز آیات نیز قنوت مستحب است؟

پاسخ آیت الله مکارم شیرازی: مستحب است قبل از رکوع دهم قنوت بخواند البته در نماز آیات مستحب است در هر قیام دوم (رکوع‌هایی که شماره آن زوج است) بعد از قرائت سوره یا بخشی از آن و قبل از رکوع، قنوتی بخوانند که در مجموع دو رکعت، پنج قنوت می‌شود و برای سهولت امر می‌توانند فقط یک قنوت قبل از رکوع دهم بجا آورند.

زمان نماز آیات زلزله

سوال: اگر زمین لرزه رخ دهد. برای خواندن نماز آیات چقدر فرصت (زمان) است؟ آیا باید همان جا که هستم بایستم و نماز آیات بخوانم؟ آیا همین حکم در صورتی که زمین لرزه کوچک رخ دهد، وجود دارد؟ در باره علائم دیگر چه؟ مانند کسوف، رعد و برق، توفان و سیل که آیا باید سریعاً نماز بخوانم؟

پاسخ از توضیح المسائل امام خمینی:

نماز آیات واجب فوری است و باید در اولین فرصت ممکن به جا آورده شود البته مقدمات آن مانند وضو و مانند آن هم لحاظ می‌شود. اولین فرصت یعنی آن چه که عرفاً به آن تأخیر نگویند.

در زمین لرزه و رعد و برق نماز آیات را همیشه با نیّت ادا می‌خوانیم و بعد از زمین لرزه در اولین فرصت واجب می‌شود و باید به جا آورده شود و اگر به جا نیاورد واجب است در فرصت دوم به جای آورد و همین طور تا زمانی که به جا آورد، اما در نماز‌های دیگر مثل خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی هنگام وجوب از موقعی است که شروع به باز شدن و آزاد شدن می‌کند و با تمام شدن کسوف و خسوف وقت آن هم تمام می‌شود و اگر بعد از آن بخواند باید به نیّت قضاء به جا آورد نه ادا.

در حوادثی که نماز آیات واجب است بعضی مثل زلزله و کسوف و خسوف و لو کم و ناچیز رخ دهد نماز آیات واجب می‌شود، ولی بعضی از آن حوادث مانند رعد و برق و باد‌های سیاه سرخ و زرد غیر عادی باید به گونه‌ای باشد که بیشتر مردم ترسیده باشند تا نماز واجب شود. البته منظور از اینکه گفتیم در اولین فرصتی که می‌توانید مقدمات نماز مانند وضوء و طهارت را کسب کنید و... در صورتی است که وظیفه‌ای واجب‌تر از نماز نداشته باشید مانند نجات کسی از زیر آوار.

اگر زلزله را احساس نکنیم نماز آیات واجب است؟

پاسخ آیت الله خامنه‌ای: اگر هنگام وقوع زلزله و یا در زمان متصل به آن، خودتان آن را احساس نکنید، نماز آیات بر شما واجب نیست.

نماز آیات به جماعت می شود؟

سوال: آیا نماز آیات را می‌توان به جماعت خواند؟ مراجع در اینباره نظرات مختلفی دارند که باید به نظر مرجع خود مراجعه کنید.

• آیت الله خامنه‌ای: اشکالی ندارد.
• آیت الله مکارم شیرازی: نماز آیات را می‌توان به جماعت خواند، که در این صورت حمد و سوره‌ها را تنها امام جماعت می‌خواند.
• آیت الله سیستانی: خواندن نماز آیات خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی به جماعت، جایز است؛ ولی بنابر احتیاط واجب نماز آیات در غیر خورشید و ماه گرفتگی - به جماعت - صحیح نمی‌باشد.

گردآوری: تابناک جوان

منابع: فارس / باشگاه خبرنگاران / تبیان / پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی / میزان / وبسایت آیت الله سیستانی / حوزه / مهر.