ماجرای قره باغ و جنگ هایش + وضعیت فعلی
موضوع جنگ قره باغ بین ارمنستان و آذربایجان در مرز ایران یکی از بحث هایی است که با هر بار بالا گرفتن تنش ها بین دو کشور باز هم بر سر زبان ها می افتد. قره باغ منطقه ای است که در طول تاریخ جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر آن اختلاف داشته اند و گاه این اختلاف ها به جنگ و کشتار مردمان بیگناه غیرنظامی منجر شده است. در این مطلب ماجرای قره باغ و جنگ قره باغ را بیشتر شرح می دهیم.
قره باغ کجاست؟
جمهوری آرتساخ یا آرتساخ که بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۷ به‌طور رسمی با نام جمهوری قره‌باغ کوهستانی شناخته می‌شد، یک کشور مستقل غیررسمی با اکثریت ارمنی، در جنوب قفقاز است که تنها توسط سه کشور دیگر غیر عضو سازمان ملل، به رسمیت شناخته شده‌است. منطقه قره‌باغ سال‌ها است که محل مناقشه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان است. این جمهوری، بیشتر اراضی ناحیه خودمختار قره‌باغ کوهستانی سابق و بخشی از ناحیه پیرامون آن را تحت کنترل دارد و با جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ایران هم‌مرز است. پس از پایان جنگ ناگورنو قره باغ در ۲۰۲۰ و امضای توافقنامه آتش‌بس ناگورنو قره‌باغ ارتباط این جمهوری با ایران و ارمنستان قطع شد و تنها راه ارتباطی آن با ارمنستان از گذرگاه لاچین است.
ماجرای جنگ های قره باغ
تاکنون ارمنستان و جمهوری آذربایجان دو جنگ بر سر منطقه قره باغ داشته اند. کارشناسان از شروع جنگ سوم احساس نگرانی میکنند.
جنگ اول قره باغ
جنگ اول قره‌باغ جنگی بود که از فوریه ۱۹۸۸ تا مارس ۱۹۹۴ در ناحیه قره‌باغ، واقع در جنوب غربی جمهوری آذربایجان، بین جمهوری آذربایجان و اکثریت ارمنی ساکن با پشتیبانی ارمنستان رخ داد. با بالا گرفتن درگیری، هرکدام از طرفین سعی در پاکسازی قومی مناطق تحت تصرف خود از قومیّت دیگر کردند.
در نتیجه جنگ قره‌باغ بیش از ۳۵ هزار نفر کشته شدند و بیش از ۸۰۰ هزار نفر در نواحی مورد مناقشه، آواره و مجبور به جلای وطن شدند. برای برقراری صلح دائمی و فراگیر در منطقه کوشش‌های متعددی به عمل آمد و طرح‌های صلح مختلفی ارائه گردیده‌است، ولی هیچ‌یک به نتیجه عینی و مورد انتظار نرسید و وضعیت حاکم بر منطقه همچنان نه جنگ و نه صلح است.
جنگ دوم قره باغ
جنگ دوم قره‌باغ بخشی از مناقشه قره‌باغ است که از ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ میان جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان آغاز شده‌است. هر دو طرف تلفاتی را گزارش کردند. سپس ارمنستان و قره باغ اعلام حکومت نظامی و بسیج عمومی کردند. جمهوری آذربایجان نیز اعلام حکومت نظامی کرد.
کشور‌های مختلف و سازمان ملل این درگیری‌ها را محکوم کرده و خواستار کاهش تنش‌ها شده‌اند. در تاریخ ۱۰ اکتبر، با پیگیری روسیه و همکاری صلیب سرخ، بین دو کشور توافق آتش‌بس برقرار شد.
قره باغ مال کدام کشور است؟
در قلب این درگیری که سابقه‌اش به چندین دهه برمی‌گردد، منطقه قره‌باغ یا قره‌باغ کوهستانی یا ناگورنو قره‌باغ قرار دارد. این منطقه به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان شناخته می‌شود، اما تحت کنترل ارمنستان است. جمهوری‌های ارمنستان و آذربایجان در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰ جنگ خونینی بر سر این منطقه داشتند و اگرچه بعد از مدتی آتش‌بس اعلام کردند، اما هرگز موفق به توافق در مورد پیمان صلح نشده‌اند.
چرا تکلیف ماجرای قره باغ روشن نمی‌شود؟
مرز‌های بین جمهوری‌های تشکیل دهنده اتحاد شوروی، مرز‌های بین المللی نبـودند، بنابرایـن ایـن مـرز‌ها تـحدیـد حـدود نـشده و معاهده‌ای بین المللی بین ایـن جـمهوری‌ها امضاء نشده بـود. به همیـن سبب تعیین حدود بین جمهوری‌ها بیشتر براساس تقسیمات اداری داخلی اتحاد شوروی و بر آورده کردن برنامه‌های مناطق اقتصادی هیجده گانه‌ای بود که قفقاز جنوبی یکی از آن‌ها بود.
وجود بوم بسته‌های (enclave) یک جمهوری در نواحی مجاور جمهوری دیگر خود گویای این واقعیت است. با در نظر گرفتن این واقعیات می‌توان درگیری بین دو جمهوری ارمنستان و آذربایجان بر سر مسأله قره باغ را در این چارچوب ارزیابی کرد. به همین سبب، سازمان ملل متحد و شورای امنیت، این مسائل را زیاد جدی نگرفته اند، هر چند درمورد فلسطین اشتغالی نیز پس از گذشت چندین دهه از صدور قطعنامه‌های متعدد، هنوز اقدام عملی از سوی اسرائیل انجام نشده است؛ بنابراین نباید انتظار داشت که مساله قره باغ در چارچوب‌ها و نرم‌های متعارف بین المللی حل و فصل گردد؛ لذا بحران می‌تواند سال‌ها ادامه داشته باشد.
چرا آذربایجان قره باغ را پس نمیگیرد یا چرا قره باغ به ارمنستان واگذار نمی شود؟
آنچه مردم دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان از آن رنج می‌برند، نه تصرف و کنترل استان قره باغ کوهستانی و نه نواحی پیرامونی آن است، بلکه دستاویز قرار دادن وجود این بحران به عنوان مستمسکی برای ادامه حکومت هیأت‌های حاکمه‌ای است که توانایی حل مشکلات اقتصادی مردم از جمله رفع بیکاری، مبازه با مافیای اقتصادی، رشوه، فساد و اداری ندارد.
اکنون بحران قره باغ برای هر دو هیات حاکمه و طرف سوم یعنی قره باغی‌ها به مسأله‌ای حیثیتی تبدیل شده است. اگر نهاد‌های بین المللی آن را به نفع آذربایجان تمام کنند، هیات حاکمه ارمنستان به مردم خود که سال‌ها از بحران اقتصادی و کمبود‌ها و بیکاری و فقر و فساد و رشوه به بهانه وجود جنگ رنج برده اند، چه پاسخی می‌تواند بدهد. آیا آن‌ها نخواهند پرسید اگر تصمیم بر این بود که قره باغ دوباره در ترکیب جمهوری آذربایجان قرار بگیرد، چرا سال اول مناقشه این کار نشد؟ چرا جوانان ما در جبهه شهید شدند و ده‌ها سوال دیگر. همین طور اگر تصمیم براین باشد که قره باغ مستقل یا به ارمنستان داده شود، چرا در آغاز مناقشه این کار انجام نشده بود؟ پاسخ به خانواده هزار‌ها شهید و صد‌ها هزار آواره جنگی را چه کسی عهده دار خواهد بود؟
بیشتر بخوانید:
در جنگ ارمنستان و آذربایجان ایران طرف کدام کشور است؟
در آبان ۱۳۹۹ رهبری در فرازی صریح از سخنانشان، تاکید کرده اند که می‌بایست تمامی اراضی اشغالی را تخلیه شده و تحویل جمهوری آذربایجان شود. این بخش، حاوی واقعیتی غیرقابل انکار و نکته اساسی در هر ابتکار صلحی است که قرار است به بحران خاتمه دهد.
ایروان باید این موضوع را درک کند که ادامه اشغالگری به نفعش نیست، چرا که هر نوع مصداق اشغالگری هم محکوم است و هم بی اعتبار ساز و دیریا زود نیز مجبور خواهد شد به پشت مرز‌های بین المللی بازگردد، گرچه با هزینه‌های بالاتر!
از طرفی، ادامه بحران قره باغ که ناشی از تداوم اشغال اراضی جمهوری آذربایجان است، می‌تواند پای تروریست‌ها و نیابتی‌ها را از هر سو به قفقاز باز کند و بهانه‌ای خواهد بود برای بسط و گسترش نفوذ صهیونیست‌ها در منطقه که این مساله قابل پذیرش نیست و رهبر معظم انقلاب اسلامی در بخش دیگر بیاناتشان بر آن تاکید ورزیدند؛ بنابراین ادامه این وضعیت که به ناامنی و بی ثباتی در منطقه کمک خواهد کرد، از نگاه جمهوری اسلامی ایران دور نخواهد بود و به تبع آن هر طرفی که به ادامه این وضعیت کمک کند، باید مسئولیت هزینه‌های آن را بپذیرد.
پیام دیگری که در سخنان رهبری دریافت می‌شود، تاکید ایشان بر تامین امنیت اهالی ارمنی قره باغ بود که این نکته نیز هم به لحاظ انسانی و هم دینی و شرعی از الزامات صلح پایدار می‌باشد.
وضعیت فعلی قره باغ چگونه است؟
ماجرای قره باغ را دانستیم و حالا می خواهیم درباره وضعیت فعلی قره باغ بگوییم. تنش در منطقه قره‌باغ کوهستانی، از دسامبر گذشته همزمان با مسدود شدن کریدور راهبری لاچین که این منطقه را به ارمنستان متصل می‌کند بار دیگر در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت.
گلوله باران بخش‌هایی از قره‌باغ در روز سه‌شنبه گذشته که باکو آن را «عملیات ضد تروریستی» می‌نامد، ساعاتی پس از آن آغاز شد که جمهوری آذربایجان اعلام کرد چهار سرباز و دو غیرنظامی بر اثر مین‌هایی که توسط «خرابکاران ارمنی» کار گذاشته شده بود، کشته شدند.
توماس دی‌وال، کارشناس مسائل منطقه‌ای در بنیاد کارنگی اروپا در این میان از احتمال وقوع سومین جنگ تمام عیار میان آذربایجان و ارمنستان سخن می‌گوید و آنرا وحشتناک توصیف می‌کند.
به اعتقاد کارشناس بنیاد کارنگی، این جنگ همان چیزی است که مردم منطقه از آن می‌ترسیدند، اما امیدوار بودند که طی هفته‌ها و ماه‌های گذشته از طریق دیپلماسی جلوی وقوع آن گرفته شود.
گفته می‌شود، هزاران نفر از ارامنه قره باغ تحت محاصره و در زیر زمین خانه‌های خود بدون آب و غذا و سوخت زندگی میکنند. ارتش جمهوری آذربایجان از ۹ ماه پیش قره باغ را تحت محاصره قرار داده و چند روز پیش به این منطقه حمله کرد.
واکنش ایران به جنگ آذربایجان و ارمنستان در ۱۴۰۲
در شهریورماه ۱۴۰۲، رئیسی در جریان تماس تلفنی با نخست‌وزیر ارمنستان بر موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عدم تغییر مرز‌های جغرافیایی تاکید کرد. محمد جمشیدی معاون سیاسی رئیس جمهور در خصوص جزئیات این تماس تلفنی گفت: رئیسی بر سه مسئله کلیدی تاکید کردند؛ ۱. هرگونه تغییر ژئوپلیتیک و مرز‌های منطقه خط قرمز ماست ۲. غیر از فرمت ۳+۳، همکاری با هر بیگانه، اجرای رزمایش با آن‌ها و سفر‌های مشکوک فقط اوضاع را پیچیده می‌کند ۳. ایران آماده هرگونه کمک به دو طرف برای حل و فصل موضوع است.
امیر محمدرضا آشتیانی وزیر دفاع دولت سیزدهم در حاشیه جلسه هیأت دولت در پاسخ به سوالی در خصوص افزایش تنش‌ها در منطقه قفقاز جنوبی گفت: «موضع جمهوری اسلامی کاملاً مشخص است. آخرین ملاقاتی که از ستاد کل نیرو‌های مسلح در این زمینه برگزار شد، مواضع ما را کاملاً روشن کرد. به هیچ‌وجه تغییری در ژئوپلیتیک منطقه نمی‌پذیریم و این برای همه روشن است.»
امیر عبداللهیان وزیر امورخارجه کشورمان نیز در جریان دیدار با هاکان فیدان وزیرخارجه ترکیه در تهران به صورت علنی اعلام کرد که ایران هرگونه تغییر ژئوپلیتیک منطقه و محدود کردن مسیر‌های تاریخی و ترانزیتی موجود در منطقه را هرگز تحمل نخواهد کرد. تاکید مقامات بلندپایه ایرانی بر عدم تغییر مرز ایران- ارمنستان میزان حساسیت تهران به این موضوع را نشان می‌دهد. موضوعی که مقامات آذری باید در تصمیمات آتی خود به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند.
در ماجرای قره باغ پای اسرائیل درمیان است؟
آغاز تبادل آتش میان نیرو‌های جمهوری آذربایجان و ارمنستان در منطقه قره‌باغ کوهستانی ممکن است مقدمه برنامه اصلی باکو برای حمله به استان سیونیک ارمنستان و کسب حاکمیت کریدور زنگزور در آستانه مرز‌های ایران باشد.
برخی کارشناسان معتقدند آنکارا- باکو با حمایت تل‌آویو برای تکمیل مسیر «کریدور میانی» مصمم هستند و طی سال‌های اخیر سعی کردند مقدمات سیاسی- امنیتی آن طرح را آماده کنند. در سوی مقابل جمهوری اسلامی ایران ضمن رد هرگونه ماجراجویی منطقه‌ای، بر شکل‌گیری سازوکار گفتگو منطقه‌ای برای حل‌وفصل نهایی مسئله قره‌باغ و ایجاد مسیر‌های ترانزیتی مشترک در قفقاز جنوبی تاکید دارد. کنار گذاشتن گزینه دیپلماسی و آغاز تجاوز نظامی به مرز مشترک ایران- ارمنستان بر خلاف سیاست حسن همجواری و احترام به مرز‌های بین‌المللی است و می‌تواند پیامد‌های جدی برای باکو به همراه داشته باشد.
گردآوری: تابناک جوان
منابع: ویکی پدیا / بی بی سی / یورونیوز / عصرایران / پرتال جامع علوم انسانی / مهر / ایرنا.
واقعا!!! پس قضیه کشتار خوجالی چی بوده؟ رفتین صفحه ویکی پدیا رو که توسط ارامنه تهیه شده کاملا عامدانه کپی کردین اینجا فکر کردین الان با این شاهکارتون میتونید تاریخ و مرزها رو عوض کنید؟ ما تورکها یه ضرب المثل داریم میگه کاروان بدون توجه به پارس سگ عبور میکنه.