اول تئاتر شهر، حالا تالار وحدت!

به گزارش ایسنا، بیش از هفت سال یا دقیق‌تر ۹۰ ماه می‌گذرد از زمانی که «تالار وحدت» از بین پرونده‌های مختلف معرفی‌شده در چهارمین همایش شورای سیاستگذاری ثبت آثار تاریخی، حتی «برج میلاد» را هم به خاطر آن‌همه ویژگی‌ها و شاخص‌های مختلف و متنوعی که در کنار قدمتش داشت، کنار زد و قرعه‌ ثبت ملی به نام آن خورد، تا تاریخِ ثبتِ این بنای تاریخی و ارزشمند برای روز هفتم دی سال ۹۰ ثبت شود.

در زمان تهیه پرونده‌ ثبتی این اثر از مهمترین ویژگی‌های آن را مواردی چون «منحصر به فرد بودن اثر»، «اثر معمار برجسته یوگینا آفتاندلیانس»، «نمونه‌ای از بنای بی‌نظیر اپرا هال وین» و «ارزش فرهنگی اثر» عنوان کرده‌اند و در کنار آن‌ها هرچه از فنون و اصول ساخت صحنه‌ اجرا در این تالار انجام شده در پرونده‌ ثبتی نیز ثبت شده است، یعنی این بخش‌ها نیز در کنار جداره‌ها، تالارها، صندلی‌ها، پرده‌ سن و حتی رنگ دیوارها و موکت‌های تالار در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.

بر اساس دسته‌بندی انجام‌شده در پرونده‌ ثبتی این اثر تاریخی، صحنه تالار وحدت در بخش‌های مختلف این‌گونه معرفی شده است:

"آوانسن" یا صحنه‌ پیش‌آمده، که سن ارکستر جایگاه استقرار ارکسترهای بزرگ برای اجرای اُپرا و موسیقی و نمایش موسیقیایی است که به ارتفاع ۲/۳۰ متر به عمق زمین منتقل شود. این ویژگی موجب می‌شود تا در صورت ضرورت ارکستر و سازهای نوازندگان در حین اجرای برنامه‌ها دیده نشوند. سن ارکستر به وسیله سیستم‌های مکانیکی و (چرخ‌دنده‌ها و الکتروموتورهای قدرتمند) و از طریق سیستم‌های الکترونیکی (ساخت آلمان) و توسط نیروهای متخصص گروه فنی ماشینری (تأسیسات صحنه) کنترل و هدایت می‌شود.

"صحنه اصلی"یا سن اصلی تالار وحدت: با عرض ۱۲ متر و عمق ۱۰ متر دارای سه سیستم سن متحرک است که با نام‌های پودِیُم یک (P۱) و پودِیُم دو (P۲) و پودِیُم سه (P۳) شناخته می‌شوند که هر سه پودِیُم می‌توانند به اندازه‌ ۱/۶۵ متر به عمق زمین و ۴/۶۰ متر به سمت بالا در چهار سرعت مختلف با هم و نیز به‌طور جداگانه حرکت کنند. P۱ و P۲ می‌توانند به‌ صورت جداگانه و یا با هم به سمت تماشاگران، تا ۳۰ درجه سطح شیب‌دار بسازند. استفاده از این ویژگی (سطح شیب‌دار) تنها یک بار و به‌صورت دستی (هندلی) و پیش از آغاز مونتاژ صحنه می‌تواند اتفاق افتد. و در این صورت امکان اجرای هیچ‌یک از عملیات ماشینری وجود نخواهد داشت.

"صحنه گردان": که سیستم آن در پشت سن اصلی، ۱۲ متر عرض و ۱۰/۳۰ متر عمق قرار دارد که سن گردان با قطر ۱۰ متر در مرکز این سن است. سن گردان می‌تواند با سرعت‌های متفاوت به چپ و راست بچرخد. صحنه اصلی سن گردان می‌تواند در مکان اصلی خود (پشت صحنه اصلی) و یا به‌جای سن اصلی قرار گیرد. صحنه گردان می‌تواند هم‌زمان با حرکت به جای صحنه اصلی حول محور خود بچرخد. سن گردان می‌تواند تا ابتدای P۲ یا ابتدای P۱ به جلو رانده شود.

اطراف سن گردان نیز به اندازه ۲ متر جایگاه شال‌بندی والان‌های عمودی و اختفای رفت و آمدهای بازیگران و عوامل دیگر است. در اطراف صحنه اصلی و صحنه گردان در سمت راست ۴ در و سمت چپ ۳ در قرار دارد که به اتاق‌های چهره‌پردازی و تعویض لباس‌ها و در سمت چپ به اتاق‌های فنی مرتبط می‌شود. در صورت نیاز می‌توان سن متحرک زیر سن گردان را بالا آورد تا فضای زیر سن پایین‌تر از کف صحنه نباشد. در قطر سن گردان می‌توان از دکورهای دوطرفه (دورویه) استفاده کرد. هم‌زمان با اجرای تئاتر یا هر برنامه دیگر بر روی واگن‌های چپ است که می‌تواند در زمانی کمتر از دو دقیقه اتفاق بیفتد.

"سن جانبی (واگن‌ها) ": در سمت چپ از نگاه تماشاگران دو سیستم واگن جانبی به‌صورت ریلی غلتنده و به ابعاد ۴ متر عرض، ۱۲ متر طول و ۳۳ سانتی‌متر ارتفاع وجود دارد. واگن‌ها می‌توانند دکورهای بزرگی با وزن بیش از دو تن را تحمل کنند و به داخل صحنه اصلی و به‌جای P۱ و P۲ منتقل کنند. در صورت جایگزینی با صحنه اصلی با انتقال به ۳۳- سانتی‌متر همکف، هم‌سطح سن اصلی خواهند شد. واگن‌های سن جانبی قادر هستند جداگانه یا با هم و با هر اندازه طول وارد صحنه اصلی شوند. اسکلت اصلی واگن‌ها فلزی و رویه آن چوب است.

"کارگاه مونتاژ و تعمیرات": در کنار سن‌های جانبی، کارگاه مونتاژ و تعمیرات قرار دارد که از طریق در آهنی کشویی به ابعاد ۴ در ۵ متر و به‌صورت ریلی با فضای بیرونی جهت تخلیه و بارگیری دکورها ارتباط می‌یابد. دستگاه‌های برش عمودی و افقی و سیستم‌های چندکاره و نیز محل استقرار حداقل چند دکور نمایش در این قسمت وجود دارد. سکوها و پوِدس‌هایی با ابعاد متفاوت و ارتفاع‌های ۱۶، ۳۳، ۶۰، ۸۰ و ۱۲۰ سانتی‌متر و به رنگ سیاه مات و پلکان‌های متحرک با ارتفاع ۱۶ سانتی‌متر و اندازه‌های متفاوت ساخته شده است. این سازه‌ها در مونتاژ و ایجاد اختلاف سطوح دکورها بسیار کارآمد خواهد بود.

"سیستم‌های بالابرنده‌ها در ماشینری": تالار دو پرده اصلی نمایش دارد که با فاصله یک متر و نیم از هم که در قاب‌های جانبی صحنه کاملاً پنهان می‌شود. تالار وحدت دو سیستم پرده آهنی ضدحریق و کاملاً اکوستیک دارد. پرده آهنی اصلی سالن تماشاگران را از دهانه صحنه (پرتال) از تمام صحنه جدا می‌کند و مانع نفوذ آتش از دو بخش جداشده می‌شود. پرده‌های آهنی از لایه‌های مختلف اکوستیک و ایزولاسیون تشکیل شده و اجازه عبور هر نوع فرکانس صوتی را از دو سوی پرده آهنی سلب می‌کند. در تعویض دکورهای سنگین امکان نفوذ صوت از پشت صحنه به تماشاگران وجود دارد. روی پرده آهنی نقش سیمرغ و زال طراحی و نقاشی شده است. اندازه پرده‌ آهنی ۱۰ در ۱۳ متر بوده و به‌وسیله‌ الکتروموتورهای قوی و وزنه‌ تعادلی حرکت می‌کند.

پرده آهنی دوم در سمت چپ از نگاه تماشاگران بین واگن‌های جانبی، کارگاه دکور و صحنه‌اصلی تعبیه شده است. این پرده نیز تمامی کارایی پرده آهنی اصلی را دارد. سیستم ماشینری تالار وحدت نسبت به سال ساخت یکی از بهترین و مجهزترین سیستم‌ها در خاورمیانه و آسیاست.

"سیستم نورپردازی": سیستم نور تالار وحدت ساخت شرکت ADB بلژیک و تحت لیسانس آلمان است. دارای ۱۲۰ مدار ۵ کیلووات و ۱۲۰ مدار 2/5 کیلووات است که در قسمت‌های مختلف سالن تماشاگران و صحنه به‌وسیله کوبلینگ‌های مخصوص فلزی تقسیم شده است. "کوپل (Kuppel)"، "کابین (Kabine)"، "رینه راست و چپ (Rine R&L)"، "بروکه (Brüeke)"، "تورم‌ها (Turm)"، "فرزاتس (Versatz)"، "فرزاتس گالری Versatz Galery))"، "فرزاتس گالری عقب چپ و راست"، "پل‌های نوری" و " گالری عقب (پروژکسیون) " از قسمت‌های این بخش معرفی شده‌اند.

از سوی دیگر امکانات صوتی در این تالار به عنوان یکی از بهترین و پیشرفته‌ترین سیستم‌های صوتی دنیا و امکانات تصویری‌اش و سیستم‌های خبردهنده در مواقع حریق نیز در این پرونده جایی را به خود اختصاص داده‌اند.

حالا برخی برنامه‌ها و اجراهای انجام‌شده در این ساختمانِ تاریخی که سال‌هاست به عنوان یکی از مکان‌های تاریخی و فرهنگی تهران شناخته می‌شود، در طولِ سال‌های گذشته، بعضاً نگرانی‌هایی را برای دوستداران و کارشناسان میراث‌ فرهنگی به وجود آورده است؛ برنامه‌هایی که ابعاد فرهنگی، تاریخی و حتی شأن فرهنگی این بنای تاریخی را از بین برده‌اند.

نگرانی‌ها دستِ‌کم به دنبال پاسخ به این سوال‌اند که این برنامه‌ریزی‌ها و اجرای برخی نمایش‌ها و بعضاً کنسرت‌ها چقدر می‌تواند به این فضای تاریخی و سیستم‌های فنی و اصولی که حتی در پرونده‌ ثبتی این عمارت نیز از آن‌ها یادشده و به عنوان بخشی از معیارهای ثبت در نظر گرفته شده‌اند، آسیب وارد کند.

از یک طرف، قرار دادن یک ماشین روی سن یا پُر کردن بخشی از دکور با حدود چهار تُن آب در دکورهای نمایشی مانند «می‌سی‌سی‌پی نشسته می‌میرد» یا «خاطرات و کابوس‌های یک جامه‌دار از زندگی و قتل میرزا تقی‌خان فراهانی» بعضاً باعث ایجاد این نگرانی‌ها شده بودند که آیا این اقدامات موجب آسیب به سن و تجهیزات آن‌ها نمی‌شوند.

از سوی دیگر اخبار مختلف منتشرشده در رسانه‌ها گواهِ دیگری برای اجرای برخی برنامه‌ها، بدون درنظر گرفتن شانیت تاریخی و فرهنگی این بنای تاریخی است که فقط نظاره‌گر است. به نظر می‌رسد گاهی اوقات مدیریت‌ِ این مجموعه در دوره‌های مختلف اجازه اجرای برنامه‌هایی را در این مکان فرهنگی می‌دهد که به لحاظ شأن و تناسبِ آن‌ها با فضایی تاریخی مانند تالار وحدت همراه نیست و چه بسا انتقادهایی را نیز به همراه دارد؛ مانند رونمایی از یک خودرو خاص روی سن تالار وحدت یا برگزاری همایشی از لوازم آرایشی و بهداشتی!

و سرانجام داستانِ تالار وحدت به اجرای نمایشی روی سن تالار رسیده که به تائید غیررسمی مدیران هنرهای نمایشی، باعث آسیبِ تجهیزات صحنه‌گردانِ سن تالارِ وحدت شده است، هر چند متولیان بنیاد رودکی آن را جزئی خوانده‌اند.

با اجرای نمایش «جنایات و مکافات» به کارگردانی رضا ثروتی روی سن تالار وحدت، سن‌گردانِ صحنه دچار مشکل شد، چون دکور وزنِ سنگینی داشت.

در اخبار منتشرشده در اواخر خرداد اعلام شد که «اجرای نمایش «جنایات و مکافات» به کارگردانی رضا ثروتی در تالار وحدت بعد از اولین اجرا متوقف شد. دلیل آن از سوی بنیاد فرهنگی هنری رودکی مشکلات در همسان‌سازی دکور نمایش عنوان شد. همچنین این بنیاد اعلام کرد که پس از رفع نواقص و تأیید مراحل فنی دکور در بخش فنی تالار وحدت، این تالار پذیرای تماشاگران و هنردوستان خواهد بود. بعد از گذشت چند روز اجرای نمایش «جنایات و مکافات» در تالار وحدت از سر گرفته شد ولی گویا نه تنها مشکلات برطرف نشده بلکه سن‌گردان تالار وحدت با مشکل اساسی مواجه و دچار خرابی مجدد شده است. دلایل مطرح‌شده درباره خرابی سن‌گردان تالار وحدت، وزن بالای دکور نمایش «جنایات و مکافات» بود.

حتی مشخص شد که علاوه بر آسیب‌دیدگی و خرابی سن‌گردان، بخشی از ماشینری تالار وحدت نیز آسیب‌ دیده‌ است. تا این‌که بعد از انتشار این خبر، بنیاد رودکی در جوابیه‌ای اعلام کرد: «نمایش «جنایات و مکافات» کار آقای رضا ثروتی با توجه به ویژگی‌های داستانی دارای دکوری ویژه بود که بر مبنای قابلیت‌های خاص تالار وحدت پیش‌بینی و ساخته شد. این دکور پس از ساخت و با وجود پیش‌بینی اولیه، در اجرا با موضوع عدم تناسب از نظر حجم و وزن مواجه شد که طراحی نهایی با ظرفیت سن گردان تالار مناسب نبود. بر همین مبنا و به دلیل مشکل همسان‌سازی، امکان استفاده از سن گردان به منظور جلوگیری از ایراد و اشکال و یا بروز خسارت در تالار وحدت فراهم نشد؛ موضوعی که به یک نوبت توقف کار نیز منجر شد.

در نهایت و با هماهنگی انجام‌شده و توافق با کارگردان، چرخش سن گردان فعلاً منتفی است و تا برطرف شدن مشکلات فنی، تمهیدات لازم دیگری به جای چرخش دکور جایگزین و اجرا از سر گرفته شد. در فرآیند آماده‌سازی و اجرای اول، به یکی از قطعات چهار موتور گردان تالار که کار انتقال نیرو به سن را انجام می‌دهد، آسیبی وارد شد که به فوریت از محل انبار قطعات تالار، قطعه‌ای که از ابتدای فعالیت تالار وحدت در انبار بوده است جایگزین شد اما متأسفانه به دلیل مدت زمان زیاد نگهداری در انبار، کیفیت خود را از دست داده و نتوانست کار انتقال قدرت را به صحنه‌گردان انجام دهد. به همین دلیل برای تأمین قطعه مورد نظر در داخل کشور سفارش ساخت داده شده و به زودی در محل خود نصب می‌شود. قطعه‌ای که در عکس پیوست قابل مشاهده است و هزینه بسیار بسیار جزئی هم دارد.»

هر چند متولیان تالار وحدت به عنوان مسوولانی که سال‌هاست در این فضا فعالیت دارند نیز موظف به اظهارنظر در این زمینه‌اند، اما مشخص نیست در این میان، کدام نهاد و کدام کارشناس یا کدام دستگاه موظف به نظارت روی عملکرد و انتخاب نمایش‌ها و برنامه‌هایی است که مجوز اجرا در تالار وحدت را می‌گیرند و آیا اصلاً میراث‌ فرهنگی به عنوان یکی از اعضای نظارتی در چگونگی رفتار با این فضای تاریخی تا کنون بخشنامه یا قوانین مشخصی را به متولیانِ این فضاهای تاریخی اعلام کرده است؟

خبرنگار ایسنا برای پیگیری وضعیت تالار وحدت و این بخش از بنای تاریخی این مجموعه تلاش کرد تا زمان ارسال این گزارش با پرهام جانفشان - مدیر کل میراث‌ فرهنگی استان تهران - ارتباط برقرار کند، اما امکان این ارتباط فراهم نشد.