چرا حرم امام جواد (علیه السلام) دو گنبد دارد؟

اگر به عتبات عالیات مشرف شده باشید و به زیارت حرم های کاظمین رفته باشید و یا حتی عکس این حرم های مقدس را دیده باشید احتمالا می پرسید چرا حرم امام جواد (علیه السلام) دو گنبد دارد؟ پاسخ این سوال به همراه نکاتی درباره معماری تاریخی این مکان نورانی را در ادامه بخوانید.

کاظمین کجاست؟

کاظِمَیْن (به عربی الکاظمیة) منطقه‌ای در شمال بغداد و غرب رودخانه دجله در کشور عراق است که به‌خاطر وجود مرقد مطهر امام کاظم علیه السلام و امام جواد علیه السلام از اماکن مقدس شیعیان جهان به شمار می‌آید. اهمیت این منطقه برای شیعیان سبب شده است که برخی آن را شهری مستقل به حساب آورند. کاظمین میزبان زائرانی است که از سرتاسر جهان به عشق زیارت دو امام معصوم (علیهم السلام) به این مکان می آیند.

چرا حرم امام جواد علیه السلام دو گنبد دارد؟

چون پیکر مطهر دو امام معصوم امام کاظم علیه السلام و امام جواد علیه السلام در آنجا دفن است. برای امام هفتم (علیهم السلام) و امام نهم (علیهم السلام) دو گنبد نصب شده است. از این رو به آنجا کاظمین و جوادین (علیهم السلام) نیز میگویند. هر یک از دو گنبد طلای حرم کاظمین بر روی محل دفن یکی از دو امام هفتم و نهم شیعیان (علیهم السلام) قرار گرفته است.

تاریخچه کاظمین بغداد

ایرنا نوشت: اگر بازار‌های قدیمی و سنتی کاظمین را قلم بگیریم، کاظمین در ردیف محلات متوسط به بالای بغداد قرار می‌گیرد. این محله در غرب رود دجله و شمال شهر بغداد واقع شده و، چون بارگاه امام موسی کاظم (علیه السلام) و امام محمد تقی معروف به محمد جواد (علیه السلام) آنجاست، به کاظمین یا کاظمیه معروف شده است. طغیان رودخانه دجله دست کم دو بار خسارت جدی به حرمین جوادین (علیهم السلام) زده و خرابی‌های زیادی در کاظمین به بار آورده است.
حمله لشکریان مغول به بغداد در قرن ششم شمسی هم به غارت و آتش زدن حرمین جوادین (علیه السلام) ختم شد در حالی که پیشتر وعده داده بودند، اماکن مقدس شیعه از غارت و تخریب در امان هستند.
پس از هر یک از این خرابی ها، شاهان حکومت‌های وقت و دوستدار ائمه شیعه (علیهم السلام) برای بازسازی بارگاه دست بکار شدند.

ساخت و ساز حرم های کاظمین در تاریخ

گرچه پایه گذار حرم کاظمین خلفای عباسی بودند، اما پس آتش سوزی بزرگی که در آن رخ داد، سلجوقیان و در دوره بعد حکومت آل بویه ساخت و ساز‌هایی کردند، اما طغیان مجدد دجله در قرن هشتم همه چیز را به هم ریخت تا اینکه صفویان روی کار آمدند.

بزرگترین توسعه و بازسازی در کاظمین در قرن نهم در دوره صفویه انجام شد؛ جایی که شاه اسماعیل صفوی با تخریب همه بنا‌های حرم، بارگاهی زیبا و باشکوه با رواق، صحن، حرم و دو گنبد جدید کاشی کاری شده ساخت. حرم کنونی یادگار آن دوران و البته تجهیز و توسعه دوره قاجار است.
دولت صفوی در تمام مدت حاکمیت خود حتی در دورانی که عراق در تسلط آنان نبود، نقش مهمی در اصلاح و بازسازی عتبات داشت به طوری که بنای اصلی و امروزی بیشتر اماکن مقدس در چهار شهر سامراء، کاظمین، کربلا و نجف در عصر صفوی ایجاد شد و در نتیجه آن، معماری عراق عرب از سبک معماری ایرانی تاثیر زیادی گرفت.

اکنون از هر یک از در‌های بارگاه امامین جوادین (علیهم السلام) که وارد حرم شوی، معماری زیبای ایرانی - اسلامی چشم نوازی می‌کند؛ از کاشی‌کاری‌های معرق نفیس تا آینه‌کاری‌های بدیع و ایوان‌های زیبا که این حرم مطهر را به موزه نماد‌های هنر معماری ایرانی- اسلامی تبدیل کرده است.

یکی از شاهکار‌های هنری عصر صفوی، کتیبه قرآنی کم‌نظیری است که روی دیوار اطراف ضریح حرم قرار دارد و بالاتر از این کاشی‌کاری دلربا، یک آئینه‌کاری منحصر به فرد هم نگاه‌ها را می‌رباید.

صفویان و برخی شاهان قاجار خدمات بزرگی در ساخت، توسعه، تجهیز زیباسازی حرم‌های ائمه در نجف و کربلا هم داشته اند، اما صدام در دوران حکومتش کوشید که اسم و آثار این حکومت‌ها را از روی در و دیوار حرم‌ها پاک کند، اما این اتفاق به طور کامل در حرم کاظمین نیفتاد و هنوز اسامی شاهان ایرانی بر دیوار حرم وجود دارد.
پس از رهایی عراق از چنگال صدام، دلباختگان ایرانی ائمه شیعه تلاش زیادی برای ترمیم، توسعه و زیباسازی حرم‌ها از جمله کاظمین کرده اند؛ همین سال گذشته ۲ صحن توسعه‌ای حرم مطهر امامین جوادین (علیهم السلام) گشایش یافت.

معماری ایرانی اسلامی در حرم مطهر امامین جوادین علیه السلام

تلاش ستاد بازسازی عتبات عالیات البته این بوده که طراحی صحن‌ها با بنای تاریخی حرم همگون و مکمل معماری اصیل ایرانی و اسلامی باشد. با توجه به نزدیکی دجله به حرم، آب زیرسطحی در شهر کاظمین، مانند کربلا و سامرا بالاست و در عمق سه متری زمین می‌توان به آب رسید.

دانشمندان ایرانی مدفون در کاظمین

حرم کاظمین در کنار هنر جذاب و نوازشگر ایرانی- اسلامی، شخصیت‌های ایرانی معروفی را هم در خود جای داده است؛ دانشمندان و فقیه‌هایی که ذوب در ولایت و امامت بوده و آرزویشان آرام گرفتن در جوار ایشان بوده است.
خواجه نصیرالدین طوسی، شاعر، فیلسوف، فقیه، ستاره‌شناس، ریاضیدان، پزشک و معمار بزرگ ایرانی قرن هفتم قمری از جمله آنهاست. پیکر او در پایین پای دو امام به خاک سپرده شده و بنابر وصیتش بر روی سنگ مزارش این آیه قرآن از سوره کهف را نگاشته اند: «وَ کَلْبُهُمْ باسِطٌ ذِراعَیْهِ بِالْوَصید» (و سگشان (به حالت پاسبانی) دو دست خویش بر درگاه (غار) گشاده بود.)
دیگر بزرگمرد ایرانی مدفون در کاظمین، شیخ کلینی صاحب کتاب الکافی (یکی از کتب اربعه) و مشهورترین فقیه و محدث شیعه است.

بیشتر بخوانید: 

• ماجرای عنایت امام کاظم (ع) به یک عالم دینی
• مداحی ویژه شهادت امام جواد (ع) با نوای میثم مطیعی

نکاتی از حرم امام موسی کاظم علیه السلام

ایسنا نوشت: بزرگترین توسعه و بازسازی در کاظمین در قرن نهم در دوره صفویه انجام شد؛ جایی که شاه اسماعیل صفوی با تخریب همه بنا‌های حرم، بارگاهی زیبا و باشکوه با رواق، صحن، حرم و دو گنبد جدید کاشی‌کاری شده ساخت. حرم کنونی بازمانده از آن دوران و البته تجهیز و توسعه دوره قاجار است.
اکنون از هر یک از در‌های بارگاه این حرم که وارد شوید، معماری ایرانی - اسلامی چشم‌نوازی می‌کند؛ از کاشی‌کاری‌های معرق نفیس تا آینه‌کاری‌های بدیع و ایوان‌های زیبا که این حرم را به موزه نماد‌های هنر معماری ایرانی- اسلامی تبدیل کرده است.

کتیبه قرآنی تاریخی در دیوار حرم

یکی از شاهکار‌های هنری عصر صفوی، کتیبه قرآنی کم‌نظیری است که روی دیوار اطراف ضریح حرم قرار دارد و بالاتر از این کاشی‌کاری، یک آئینه‌کاری منحصر به فرد هم نگاه‌ها را می‌رباید.
اگرچه عرض ارادتِ دیرینه تاریخی ایرانیان به حرم امامین جوادین (علیهم السلام) در زمان رژیم بعث متوقف شد، اما با سرنگونی دیکتاتوری عراق، دوباره امکان تشرف زائران مهیا و بازسازی و مرمت و توسعه حرم آغاز شد.

بازسازی مسجد صفویه و مکان های دیگر

مسجد تاریخی صفویه در زمان رژیم بعث و قبل از مرمت و بازسازی به انباری تبدیل شده بود که با تلاش مهندسان و هنرمندان ایرانی مرمت شد. همچنین برای رفع خطر رطوبت، یک هزار و ۱۰۰ متر کانال به ارتفاع یک متر و عرض ۸۰ سانتی‌متر ایجاد و حدود ۲۲۰ متر نیز آجرچینی انجام شد.
برای مرمت و بازسازی مسجد صفویه از بهترین سنگ‌های ایرانی یعنی پرتقالی استفاده شد و دیوار‌ها و کف نیز با مرمر کرمی‌رنگ ترمیم شد. همچنین برای تردد راحت زائران از مسجد صفویه به حرم امامین جوادین (علیهم السلام) در‌های مختلفی پیش‌بینی و نصب شد، به طوری که سه در برای قسمت شرقی، سه در برای قسمت غربی و سه ورودی از صحن امام محمد باقر  (علیه السلام) و شش ورودی به خود رواق ایجاد شد.
در این سال‌ها حدود شش‌هزار مترمربع سنگ کف و پله در صحن امام علی (علیه السلام)  حرم امامین جوادین (علیه السلام)  کار شده است. قسمتی از حرم به نام مسجد امام رضا (علیه السلام) نیز سنگ‌کاری و آینه‌کاری شد. پس از آن دیوار و کف ایوان‌ها که تخریب شده بود، ترمیم و بازسازی شد.
ایوان باب‌المراد که در دوره ناصرالدین شاه قاجار بازسازی‌هایی در آن صورت گرفته بود، دوباره طلاکاری شد. ورودی ایوان قریش نیز آینه‌کاری و از نو مقرنس‌کاری و درنهایت کل ایوان طلاکاری شد.

مناره های حرم

این حرم چهار مناره بزرگ دارد که تمام این مناره‌ها طلاکاری شدند. البته طلاکاری یکی از مناره‌ها به دلیل اجرای پروژه مقاوم سازی انحنای ۸۰ سانتی‌متری، هنوز باقی مانده است که در آینده نصب طلاکاری آغاز خواهد شد.

درباره گلدسته حرم

گلدسته شمال شرقی (باب‌المراد) حرم امامان کاظمین به ارتفاع ۴۰ متر با ملات گچ و ساروج قرن‌ها پیش ساخته شده بود که به دلیل وجود آب زیرسطحی و سایر عوامل فرسایشی، از قسمت سقف به سمت گنبد، ۸۴ سانتی‌متر انحنا پیدا کرده بود.
بیم آن می‌رفت با ریزش و سقوط این گلدسته، دو گنبد حرم مطهر نیز آسیب ببیند، تولیت این حرم از ستاد بازسازی عتبات عالیات درخواست کرد تا برای رفع این خطر در حرم کاظمین وارد عمل شود. متخصصان ستاد بازسازی عتبات عالیات پس از چند سال کار دقیق مهندسی موفق به تثبیت گلدسته و رفع خطر سقوط آن شدند.
هم‌اکنون احداث ۲۴۰ چشمه سرویس بهداشتی در ورودی صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، یعنی قسمت غربی حرم کاظمین در حال انجام است. علاوه بر این‌ها، دو طرف مسجد صفویه که صحن روباز شرقی و غربی حرم به شمار می‌رود، عملیات مسقف‌سازی‌شان انجام شد.
هم‌اکنون طرح توسعه زیرسطحی به نام صحن امام باقر (علیه السلام) در این مکان مقدس با همت ستاد بازسازی عتبات عالیات در حال اجراست که ساخت دو صحن دیگر به نام‌های صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و امام رضا (علیه السلام) نیز در دستور کار قرار دارد

گردآوری: تابناک جوان