ایوان مدائن در کدام کشور است؟ تصاویر دیده نشده طاق کسری

اگر نام ایوان مدائن یا کاخ کسری را شنیده باشید احتمالا سوال می کنید که ایوان مدائن در کدام کشور است؟ و چرا کاخ کسری برای ما ایرانی ها مهم است. ایوان مدائن تاریخ بلند و بالایی دارد که به بخشی از آن در این مطلب تابناک جوان می پردازیم.

کاخ کسری یک شاهکار جهانی

طاق کسری، اثری به جای‌مانده از ساسانیان است، که بلندترین طاق خشتی ساخته‌شده به دست انسان محسوب می‌شود و زمانی‌که به دستور «شاپور اول» در فاصله سال‌های ۲۴۱ تا ۲۷۲ پس از میلاد ساخته شد و تا امروز به عنوان یکی از شاهکار‌های معماری دنیای باستان مطرح است و حتی آن را بزرگ‌ترین طاقِ ضربی شناخته‌شده جهان می‌دانند.

آرایه برجسته سیمرغ، یافته‌شده در کاوش‌های باستان‌شناسی در طاق کسری، مأخذ: موزه متروپُلیتن نیویورک

ایوان مدائن در کدام کشور است؟

ایوان مدائن در عراق قرار دارد. طاق کسری، طاق خسرو یا ایوان مداین... فرقی ندارد کاخ باشکوه پادشاهان ساسانی را چه بنامید. هر چه باشد، این طاق آنقدر زیبا و شگفت انگیز است که بتوان ساعت‌ها درباره جاذبه‌های تاریخی و اهمیت تاریخی آن صحبت کرد. کاخی که سال هاست در ۳۵ کیلومتری جنوب بغداد و در ساحل شرقی رود دجله جا خوش کرده و در فهرست مهم‌ترین سازه‌های دوران ساسانیان قرار دارد.
طاق کسری اگرچه یک میراث مسلم ایرانی است، اما بعد از تقسیمات ارضی پی در پی که در دنیا اتفاق افتاد، بالاخره نصیب خاک عراق شد.

طاق کسری، ۱۹۷۶ میلادی

چرا طاق کسری برای ایرانی‌ها مهم است؟

پاسخش البته خیلی ساده است. چون این بنای تاریخی، ایرانی است.

اثر باستانی و نماد تمدن ساسانیان در عراق فعلی

طاق کسری که به آن ایوان مدائن یا ایوان خسرو هم گفته می‌شود، تنها بنای قابل مشاهده از شهر باستانی تیسفون در عراق است که حدود دو هزار سال قدمت دارد؛ یک اثر باستانی که نماد تمدن ساسانیان در عراق فعلی است.
این طاق بلندای ۳۷ متری، دهانه ۲۵ متری و عمقی ۴۸ متری دارد این حجم از بنایی که با خشت ساخته شده قطعاً در زمان خودش یک شگفتی به حساب می‌آمده است، چون امکانات امروزه برای ساخت آن وجود نداشت. همچنان که بنای سنگی تخت جمشید و بسیاری از بنا‌های دیگر در زمان خودشان شگفتی محسوب می‌شوند و هنوز هم باشکوه هستند. این طاق زمانی ساخته شده که ایران از جیحون تا فرات را در اختیار داشت.

طاق کسری در جنگ عراق

نامگذاری طاق کسری

«ایوان مدائن» یا «طاق کسری» از دو واژه تشکیل شده است. از آنجا که واژه «طاق» معرب تاک پهلوی است، بنابراین نگارش «تاق» نادرست است.
اعراب به پادشاهان ایران «کسری» می‌گفتند که معرّب «هوسُرو» (هو=نیک و سُرو=سروده) یا همان «خسرو» در زبان فارسی است. دو خسرو در سلسله ساسانیان به پادشاهی رسیدند؛ خسرو یکم (انوشیروان) و خسرو دوم (خسرو پرویز). تاریخ‌نویسان در اینکه ایوان مدائن در هنگام کدام خسرو ساخته شده است، نظر یکسانی ندارند. اما به دلیل اینکه به دستور خسرو ساخته شده، به ایوان خسرو هم مشهور است.
«مدائن» جمع مدینه به معنی شهرهاست. مدائن دربردارنده چند شهر بر کرانه‌های دجله («تیگرَه» در پارسی باستان) است.

طاق کسری پس از حملهٔ آمریکا به عراق

ماجرای ریزش‌های ایوان مدائن و تلاش برای بازسازی

ریزش‌های پی در پی بنای تاریخی طاق کسری از زمستان سال ۱۳۹۹ خبرساز شد و واکنش‌هایی از ایران و عراق را به دنبال داشت. تعدادی از هنرمندان و فعالان فرهنگی در نامه‌ای سرگشاده از دولت‌های ایران و عراق درخواست کرده بودند با مرمت و ایجاد پایگاه حفاظت و پژوهش طاق کسری و ثبت منظر فرهنگی این بنای تاریخی در فهرست میراث جهانی یونسکو طاق کسری را نجات دهند.

نجات طاق کسری به بنیاد الیف سپرده شد

با وجود همه پیگیری‌ها و درخواست‌ها از سوی ایران، وزارت فرهنگ عراق در اکتبر ۲۰۲۰ از «بنیاد الیف (ALIPH)» برای نجات طاق کسری درخواست کمک کرد. بنیاد «الیف» در ژنو راه را برای مرمت طاق کسری باز کرد و در نخستین قدم اعلام کرد که ۷۰۰ هزار دلار برای مطالعه و نجات این بنای تاریخی هزینه می‌کند.
این بنیاد، سال ۲۰۱۷ و در پاسخ به تخریب عظیمی که در سال‌های اخیر به میراث فرهنگی وارد شده، با هدف حمایت از میراث ملموس و ناملموس تاسیس شده است.

درخواست ایران برای مرمت

درحالی که ایران منتظر دعوت رسمی دولت عراق برای مرمت طاق کسری بود، بنیاد الیف در نوامبر ۲۰۲۰ ماموریت ارزیابی حفظِ طاق کسری را با همکاری دانشگاه پنسیلوانیا انجام داد تا اقدامات فوری برای این بنای تاریخی را تعریف کند و در نهایت با کمک مستندنگاریِ سه‌بعدی، اسکن‌های با رزولوشن بالا از بنا انجام و سنسور‌هایی برای بررسی ترک‌های ایجادشده روی بنا نصب شود.
هرچند مقامات عراق گفته بودند «نمی‌توانند از تجارب ایرانی در این خصوص صرف نظر کنند» و معاون پیشین میراث فرهنگی هم حدود یک سال پیش، از دعوت عراق برای همکاری در مرمت این سازه ساسانی خبر داده بود، اما در نهایت، کار به بنیاد الیف سپرده شد و از همکاری ایران و عراق در مرمت و حفاظت طاق کسری خبری نشد.

طاق کسری، سال ۱۳۱۱ شمسی، مأخذ: کتابخانه کنگره ایالات متحده

گزارش ضرغامی از طاق کسری در عراق (آذر ۱۴۰۱)

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که برای شرکت در مجمع تمدن‌های کهن به عراق سفر کرده است، ویدئویی از «طاق کسری» در اینستاگرام، منتشر کرد و درباره آن توضیح داد: در ششمین نشست وزرای عضو مجمع کشور‌های دارای تمدن کهن، به بغداد رفتم. در فرصت ایجاد شده از شهر مدائن و طاق کسری که در ۴۰ کیلومتری بغداد است، بازدید کردم.
او یادآور شد: این اثر تاریخی، شاهکار هنر و معماری است. عکس‌ها نمی‌توانند حق مطلب را ادا کند؛ وقتی پایین سازه می‌ایستید عظمت آن کار بزرگ را احساس می‌کنید. این بنا از خشت و مصالح معمول آن زمان، بدون قالب‌بندی ایجاد شده است. پادشاه ساسانی، همه کارشناسان و صاحبان تجربه و دانش را دعوت کرده و پس از بررسی طرح‌های آن‌ها این طرح را می‌پسندد و دستور اجرا می‌دهد. اجرای آن هم هفت سال طول می‌کشد.

بازدید ضرغامی از ایوان مدائن در عراق

ضرغامی ادامه داد: ارتفاع نمای این عمارت ۳۷ متر با پهنایی حدود ۴۳ متر است که طرح‌های معماری زیبا و مشابه در اطراف آن، حاکی از دست بالای اجرا و نظارت بر پروژه است.
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همچنین گفت: این بنا یادگار ایرانیان است و باید از سوی طرف عراقی برای مرمت، پایداری و حفاظت از آن اعتبارات مشخصی در نظر بگیرند. گزارش مختصری به من دادند. آماده‌ایم که در صورت تامین اعتبار، به آنان (عراق) کمک کنیم.
او ادامه داد: این سازه عظیم غیر از نماد تمدنی، درس عبرت‌آموزی از تاریخ هم هست. خاقانی در کنار همین طاق کسری با یادآوری عظمت پادشاهان گذشته که امروز خبری از آنان نیست، چنین سروده است: «هان‌ای دل عبرت بین از دیده نظر کن هان/ ایوان مدائن را آیینه عبرت دان!»
ضرغامی همچنین به مسافران مدائن پیشنهاد کرد از زیارت مرقد مطهر سلمان فارسی صحابه بزرگ پیامبر هم بهره معنوی ببرند.
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در این ویدئو همچنین می‌گوید: از کاخ چیزی نمانده است، اما ورودی آن نمایی ویژه و زیبا دارد که هنوز عظمت خود را حفظ کرده است. این طاق الهام‌بخش بسیاری از بنا‌ها بوده، از جمله موزه ملی ایران که آندره گدار فرانسوی آن را طراحی کرده است.

بازسازی تصویر ایوان مدائن

صفحه‌ای در اینستاگرام وجود دارد که متعلق به یک کاربر پرتغالی است. او در این صفحه، نما‌هایی از بنا‌های مشهور جهان را به اشتراک می‌گذارد که بیانگر تصویر فعلی و شکل قدیمی آن است.

یکی از بنا‌هایی که این صفحه به‌صورت رایانه‌ای بازسازی کرده، «طاق کسری» در عراق است. بنایی که در زمان پادشاهی در تیسفون در عراق کنونی ساخته شد.

بازسازی تصویر ایوان مدائن توسط یک کاربر پرتغالی

بنا‌هایی در ایران با الهام از کاخ مدائن

معماری خاص کاخ کسری همواره مورد الهام معماران بوده است.

دانشگاه تربیت مدرس

طرح نماد سردر دانشگاه تربیت مدرس درسال ۱۳۸۶ در فراخوانی از سوی این دانشگاه به مسابقه گذاشته شد و پس از ارائه طرح‌های گوناگون و داوری هیات داوران، طرح مهندس "رضا عبادی رجلی" و "سارا مجدی" به عنوان نماد برگزیده، انتخاب شد.

الگوبرداری معماری دانشگاه تربیت مدرس از کاخ کسری

این سردر نماد مشخصی از ورودی کاخ مداین تیسفون است که به علت ویژگی زیبای قوس این کاخ، سال‌های متوالی است که مورد توجه معماران ایرانی و خارجی قرار گرفته است. این طرح برگرفته از معماری ایرانی اسلامی است و فضای علم و دانش‌اندوزی را تداعی می‌کند. به این ترتیب که از سمبل علم که کتاب است، گرفته شده و مانند یک کتاب طراحی شده است. از سوی دیگر به کارگیری نمای آجری و طاق سهمی در ورودی بنا، برگرفته از معماری ایرانی است. از سوی دیگر طاق و طرفین آن با کاربندی و کاشی کاری‌ها و همچنین نقوش اسلامی مزین شده است.
ساخت این بنا به گفته مدیر این پروژه یک میلیارد تومان هزینه در برداشته است و ارتفاع آن در کنار‌ها ۱۲.۳۰ متر و در مرکز ۱۱.۸۰ متر و از ۴ پوسته تشکیل شده است. همچنین طول بنا ۲۳ متر و عرض آن در بیشترین نقطه ۸.۹۰ متر است که در کمترین نقطه (مرکز بنا) به پنج متر می‌رسد.
این سازه در بهمن ماه سال ۱۳۸۸ رونمایی شد.

بیشتر بخوانید: 

• بخش‌هایی از «ایوان مداین» فرو ریخت/ فیلم
• آثار باستانی ایرانی را چطور دزدیدند؟

موزه ایران باستان

معماران این ساختمان آندره گدار به همراه ماکسیم سیرو معماران فرانسوی بوده‌است که در طراحی آن کاخ کسری در شهر تیسفون در دوران ساسانی را در ذهن داشته‌است. آغاز ساخت آن سال ۱۳۱۴ خورشیدی است که در مدت دو سال عملیات ساختمانی آن به وسیله حاج عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی تکمیل و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی رسماً گشایش یافت.

موزه ایران باستان که بیش از ۸ دهه قبل توسط آندره گدار (معمار فرانسوی) با الهام از طاق کسری طراحی شد

لوگو دانشگاه تهران

محسن مقدم، استاد دانشگاه تهران و باستان شناس و معماری که با ایده گرفتن از این طاق، یک نشان گچی و ساسانی، آرم دانشگاه تهران را طراحی کرد و ساخت.

لوگوی دانشگاه تهران، مُلهم از گچبری تیسفون

آدرس ایوان مدائن برای بازدید

کاخ کسری در ۳۷ کیلومتری جنوب شهر بغداد در کنارهٔ خاوری رود دجله کشور عراق واقع شده‌است. ایوان کسری در کنار شهر سلمان پاک قرار دارد. طاق کسری همچنین نزدیک به آرامگاه سلمان فارسی از یاران ایرانی پیامبر اکرم (ص) است.

گردآوری: تابناک جوان

منبع: ایسنا / مهر / فارس / بیتوته / ویکی پدیا