روش شناسایی سنگ های قیمتی در طبیعت ایران

افراد بسیاری علاقمند روش شناسایی سنگ های قیمتی در طبیعت ایران هستند. شما وقتی در کوه یا رودخانه هستید، از تماشای انبوه سنگ ها لذت می برید. برخی افراد با پیدا کردن سنگ های قیمتی آن را به یادگار برمیدارند. این سنگ ها در زیورآلاتی مانند تاج، گل سینه، دستبند، انگشتر، گردنبند و گوشواره و یا به صورت خام و تراش نخورده در دکوراسیون منزل یا برای تزیین تابلوها، ساخت مجسمه ها و ظروف و حتی تسبیح به کار برده می شوند. در این مطلب به معروف ترین مکان هایی که سنگ قیمتی پیدا می شود اشاره کردیم و در ادامه راه های تشخیص سنگ های قیمتی در طبیعت ایران را آورده ایم.

محل یافتن سنگ‌های قیمتی در طبیعت ایران

ایران کشوری غنی در داشتن منابع طبیعی و به ویژه معادن است به طوری که ۷ درصد از منابع معدنی در جهان در این کشور قرار دارد که در این میان شاید بتوان سنگ‌های قیمتی یا نیمه قیمتی یا گوهر و یا گوهر سنگ‌ها Gemstone را جزو سوغات معروف ایران به شمار آورد.

فیروزه ایرانی

فیروزه یا ترکویس Turquoise که جزو کانی‌های رده فسفات است، به علت مس و آهن موجود در آن در طیف رنگی آبی روشن تا سبز دیده شده است. فیروزه یکی از جواهرات ۷ هزار ساله ایرانی ست که به دو شکل شجری یا رگه دار و عجمی یا صاف وجود دارد که نوع عجمی آن در ایران پرطرفدارتر است.

از جمله معروف‌ترین معادن آن می‌توان از معدن فیروزه نیشابور که یکی از بزرگترین معادن فیروزه جهان است و در روستای معدن در شمال غربی شهر نیشابور قرار گرفته یاد کرد. به جز نیشابور، فیروزه در روستای نیگنان در مشهد، باغو در ۱۰۰ کیلومتری جنوب دامغان (مشخصه: رگه‌های طلا) و شهر بابک کرمان نیز یافت می‌شود.

مواد شیمیایی، اسید و چربی‌ها به این سنگ آسیب وارد می‌کند. علاوه بر زیورآلات از فیروزه ایران در صنایع دستی، چون فیروزه کوبی استفاده می‌شود. اصفهان مرکز این هنر به شمار می‌آید. هر چقدر فاصله فیروزه‌هایی که بر روی ظروف فلزی به صورت موزاییکی چسبانده می‌شود، کمتر باشد و فیروزه‌های به کار رفته در آن منظم، یکدست و پر به کار رفته باشد از ارزش هنری بالاتری برخوردار است.

ظروفی مانند قندان، گلدان، شیرینی خوری و گلاب پاش یا حتی تابلو‌های فیروزه کوبی شده را به عنوان سوغات ایران می‌توان با خود همراه کرد. این سنگ با عنوان سنگ ماه تولد متولدین آذر در نظر گرفته شده است.

سنگ عقیق ایرانی

سنگ عقیق یا آگات Agate سنگی سیلیسی و از نوع دُر کوهی و در رنگ‌های طیف سفید تا خاکستری، نارنجی تا قرمز، سیاه، کبود و آبی روشن قرار دارد که در این میان عقیق سفید، زرد و قرمز جزو بهترین سنگ‌های عقیق در نظر گرفته می‌شود. این سنگ در دشت بمرود در شرق شهر قائن در خراسان جنوبی، در گسل جنوب شاهرود- سمنان و در کرمان شناسایی شده است. برای این سنگ خواص بسیاری ذکر شده است. همچنین به آن سنگ حقیقت گویی می‌گفتند و معتقد بودند زبان صاحب خود را به حقیقت باز می‌کند. در زمان‌های گذشته از سنگ عقیق برای دفع چشم زخم نیز استفاده می‌کردند.

سنگ جاسپر یا ژاسپر

سنگ جاسپر jasper که در زمان‌های گذشته معتقد بودند دارای خواص شفا بخشی و قدرت بخشی ست از خانواده کلسدون ترکیبی از کلسدون، اوپال و کوارتز است و در ایران در استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایرانشهر، در خواف، تربت جام و کودکان در مشهد یافت می‌شود. این سنگ متخلخل یا سنگ لکه دار از سیلیکات و توف (خاکستر آتشفشانی) تشکیل شده است. مصریان باستان این سنگ را به منظور ایجاد گذرگاهی امن با مومیاییان همراه می‌کردند.

سنگ قیمتی گارنت

گارنت که در رنگ‌های مختلفی از انواع رنگ سبز، نارنجی، سرخ، سیاه، آبی و صورتی قرار گرفته جزو کانی‌ها به شمار می‌آید. نوع سبز رنگ آن بسیار کمیاب و ارزشمند می‌باشد و به گارنت دمانتویید Demantoid مشهور است که به دلیل وجود کرومیوم و آهن فریک به این رنگ در آمده است. در ایران سنگ‌های کوه‌های گبری در شهر رفسنجان و جنوب سیرجان در استان کرمان شهرتی جهانی دارند، در منطقه خلج در طرقبه مشهد، شمال غربی ارومیه در تکاب و در جنوب استان آذربایجان غربی در شاهین دژ، تفت در استان یزد، در قسمت شمالی دره مراد بیگ و دره شاهسون در ملایر در همدان، در منطقه زند از شهرستان اهر در آذربایجان شرقی نیز‌ای سنگ وجود دارد. در زمان‌های قدیم سنگ گارنت به سنگ مسافران معروف بود.

جواهر آمیتیست

آمیتیست Amethyst که یک جواهر است جزو کانی‌های سیلیکاتی و ماگمایی (مواد مذاب) و از نوع کوارتز‌ها به شمار می‌آید. این سنگ به دلیل وجود عناصری، چون تیتان، آهن و منگنز به رنگ بنفش، بنفش تیره و ارغوانی در آمده است. تیره‌ترین رنگ‌ها با قیمت‌های بالاتری به فروش می‌رسد. این سنگ در ایران در گسل ترود شاهرود در سمنان، در ۲۵ کیلومتری رفسنجان در قسمت شرق در کوه‌های گبری و در شهر فردوس در استان خراسان جنوبی یافت می‌شود. گفته می شود آمیتیست سنگ متولدین بهمن ماه در نظر گرفته شده است.

سنگ قیمتی توپاز

کانی توپاز Topaz که در برخی از رگه‌های پگماتیتی (سنگ آذرین درونی) گرانیت مجموعه پلوتونیک کوه الوند دیده شده و آثار آن در جزیره هرمز ایران نیز یافت می‌شود یکی از کانی‌های سلیکاتی از خانواده سیلیس‌ها ست. کانی‌های سیلیکات از مهم‌ترین کانی کره زمین است که از ترکیب اکسیژن، سیلیسیم و چند فلز به وجود می‌آید.

این کانی را در صورت تراش خوردن می‌توان جزو جواهرات به حساب آورد. این سنگ که از آن به عنوان نماد ماه تولد متولدین آبان یاد می‌کنند در رنگ‌های سبز و آبی روشن، صورتی مایل به قرمز، زرد مایل به قهوه‌ای و بی رنگ با سختی ۸ (سخت‌ترین کانی طبیعت) یافت می‌شود. این سنگ نزد مصری‌ها سمبل خورشید است.

سنگ بریل

سنگ‌های بریل Beryl که جزو کانی‌های سیلیکات به شمار می‌آید در پگماتیت‌های همدان و در کانی‌های میکاشیست‌های کوه سنگی مشهد در ایران یافت می‌شود. خانواده بریل، زمرد (رنگ سبز به دلیل وجود کرومیوم در ترکیبات شیمیایی آن) و آکوآمارین (رنگ آبی با هاله‌ای از رنگ سبز به دلیل وجود آهن در ترکیبات آن) و مورگانیت و سایر انواع را شامل می‌شود.

سنگ تورمالین زیبا

کانی تورمالین Tourmaline که مانند کانی توپاز در رگه‌های پگماتیتی گرانیت مجموعه پلوتونیک کوه الوند در روستای ترکان همدان در برخی از نقاط مانند روستای منگاوی و اطراف جاده همدان- تویسرکان و در مناطق دیگر ایران مانند خاش در سیستان و بلوچستان، جنوب غربی شهرستان نهبندان در خراسان جنوبی و در قسمت شمال و شمال شرقی شهر ازنا و در شمال غرب الیگودرز در استان لرستان یافت می‌شود. تورمالین که به دلیل وجود عناصر رنگ زا مانند مس، کروم، آهن و وانادیوم در رنگ‌های متنوع در رنگ‌های صورتی، قرمز، بنفش، ارغوانی، زرد، نارنجی، سبز، آبی، سیاه و بی رنگ است. این سنگ‌ها در دسته بندی‌های مختلفی بر اساس اختلاف در ترکیبات مواد شیمیایی قرار می‌گیرند.

به عنوان مثال به ترکیب آن با آهن، شورل Schorl می‌گویند که این تورمالین سیاه به وفور در ایران یافت می‌شود، اما به عنوان جواهر ارزشمند نیست، ولی از آن به عنوان یک محافظ روانی استفاده می‌کنند که می‌تواند انرژی‌های مخرب را دفع کرده و به پاکسازی بدن از این انرژی‌های منفی کمک کند.

فلوریت ایرانی

فلوریت Fluorite در کانسار (تشکیل کانی توسط پدیده‌های زمین شناسی در آن منطقه) پاچی مینا در سوادکوه استان مازندران و کانسار کمر مهدی در شهر طبس و کانسار سرب در انگوران، کوه لعل کان در شهر ماهنشان زنجان، روستای قهرآباد در شهرستان سقز استان کردستان در ایران یافت شده است. به همراه داشتن این سنگ باعث می‌شود تا عقل بر احساس فائق بیاید- به آن سنگ نابغه هم می‌گویند- و بدن آرامش پیدا کند. این سنگ درخشان تنوع بالایی در رنگ دارد از جمله آبی، بنفش، قرمز، زرد، سبز و سفید.

کانی زیرکن یا زرگون

کانی زیرکن Zircon یا زرگون که طیف رنگی آن شامل سبز تیره تا نارنجی و بی رنگ می‌شود جزو کانی‌های سیلیکات به شمار می‌آید. ممکن است زیرکن بی رنگ با الماس اشتباه گرفته شود چرا که ضریب انکسار بالایی در نور دارد و اگر با تراش برلیانی تراش خورده باشد ممکن است آن را با الماس اشتباه بگیرید. این کانی در برخی از آپلیت‌های Aplite‎ (سنگ گرانیتی ریز بلور) توده گرانیتی کوه الوند که دره عباس آباد یا دره تبنابر را در همدان قطع می‌کند، وجود دارد. گرانیت‌های حاوی دانه زیرکن در شهر بزمان استان سیستان و بلوچستان و در توده‌های گرانیتی در روستای زریگان استان یزد دیده شده است.

روش شناسایی سنگ های قیمتی در طبیعت ایران

آیا راهی برای تشخیص سنگ های قیمتی وجود دارد. تشخیص سنگ های ارزشمند در طبیعت نیاز به مهارت و دانش خاصی دارد.

روش اول:

از سالیان دور، روش‌هایی برای تشخیص چشمی سنگ‌ها ارائه می‌شده، اما نکته‌ی قابل توجه این است که ابتدا باید مطمئن شویم سنگی که در دست داریم یک تکه سنگ قیمتی است و با سنگ‌های معدنی و شیشه‌ها تفاوت دارد.
اگر این سنگ، سخت و شنی باشد نباید آن را یک سنگ قیمتی بشمار آوریم. همچنین اگر نرمی سنگ تا حدی باشد که بتوان شکل و فرم آن را با ابزاری ساده مانند چکش و انبر تغییر داد، مطمئناً این تکه سنگ نیز نمی‌تواند قیمتی باشد. سنگ‌های قیمتی معمولا به خاطر شکل کریستالی خود معروف اند و تنها به وسیله‌ی ساینده‌ها و دستگاه‌های برش می‌توان شکل آن‌ها را تغییر داد.
حتی مروارید که در صنعت جواهر سازی کاربرد بسیاری دارد، سنگ قیمتی به حساب نمی‌آید. حتی تنه‌ی درخت فسیل شده هم نمی‌تواند با وجود درخشش، رنگ و خطوط زیبایی که روی سطح آن وجود دارد در شمار سنگ‌های قیمتی قرار بگیرد.

روش دوم:

دومین راه و البته مهم‌ترین راه شناسایی سنگ‌های قیمتی توجه به میزان سختی آن هاست. شاید تشخیص میزان سختی یک سنگ به تشخیص دقیق نوع آن سنگ منجر نشود، اما در هر صورت کمک بسیار زیادی می‌کند تا بتوان سنگ مورد نظر را در لیست سنگ‌های احتمالی قرار داد. برای تخمین صحیح سختی سنگ‌ها باید از وسایل مخصوصی استفاده شود که از الماس بهره می‌برند.
احتمال باقی ماندن آثار خراشیدگی روی سنگ بعد از تست سبب می‌شود، شیشه‌های مخصوصی به جای الماس مورد استفاده قرار بگیرند و همین امر از دقت دستگاه شما می‌کاهد و برای اطمینان می‌بایست این تست سختی، برای چندین بار تکرار شود.

روش سوم:

مرحله‌ی بعد توجه به این نکته است که آیا بلور‌های سنگ کریستالی شما به راحتی در هر زاویه‌ای ازآن جدا می‌شوند. سنگ ها‌ی متفاوت در این ویژگی نیز از یکدیگر متمایزاند و نمی‌توان به راحتی بلور‌های سنگ را از آن جدا کرد. سنگ‌هایی نظیر کوارتز و میکا به راحتی با همین روش قابل شناسایی هستند، اما اگر شما نگران آسیب رسیدن به سنگ قیمتی خود هستید می‌توانید از این مرحله صرف نظر کنید.

بیشتر بخوانید:

• کدام گیاه طلا دارد؟ + روش استخراج و پرورش
• خواص سنگ ها؛ سنگ ماه تولد شما چیست؟
• سنگی که کیلویی ۵ میلیون دلار می‌ارزد!
• نحوه جداسازی سنگ‌های قیمتی در معدن + فیلم

روش چهارم:

یکی دیگر از روش‌های جالب تشخیص سنگ‌های قیمتی، ایجاد خراشی رنگی روی یک سطح سرامیکی است که رنگ حاصل از این خراش نمایانگر نوع سنگ ما خواهد بود. با مراجعه به جداول علمی و مقایسه‌ی خطوط رنگی سنگ ها‌ی مختلف می‌توانید سنگ خود را از سنگ‌های دیگر تمیز دهید.

روش پنجم:

شکل کریستالی سنگ‌ها نیز می‌تواند نشانه‌ی چشمی مناسبی برای تشخیص سنگ به شمار آید. استفاده از تجربه و دانش روز دنیا، در این بخش از آزمایش شما بسیار مهم است. شکل اتم‌ها و مولکول‌های هر سنگ سبب شده تا سنگ‌ها اشکالی منحصر به فرد و مخصوص به خود داشته باشند و همین اشکال آن‌ها را از دیگر سنگ‌ها متفاوت می‌سازد.

روش ششم:

رنگ هر سنگ، از اولین نشانه‌های تشخیص چشمی هر سنگ به حساب می‌آید، اما باید توجه داشته باشیم که رنگ نمی‌تواند معیاری قابل اعتماد برای تشخیص باشد. مثلا یاقوت می‌تواند در طیف‌های متنوع رنگی یافت شود و همین تنوع رنگ سبب می‌شود تا یاقوت صورتی، سبز و یا زرد با سنگ‌های قیمتی دیگر اشتباه گرفته شوند.
حتی سنگ‌های کریستالی بی رنگی نیز موجودند که شباهت زیادی به الماس دارند و ممکن است ما را در تشخیص دچار اشتباه نمایند.

روش هفتم:

امروزه از اساسی‌ترین روش‌های تشخیص سنگ، استفاده از وسایل حرفه‌ای تست سنگ می‌باشد. کشف کانی‌های متنوع و تشابه ظاهری بعضی از سنگ‌ها بعد از تراش، مشکلات متنوع را در زمینه ارزیابی سنگ‌های قیمت بوجود می‌آورد، پیشرفت علم و فناوری در زمینه رشد کریستال‌های کاملا مشابه به کانی طبیعی و ابداع روش‌های مختلف بهسازی گوهر‌های طبیعی، به این مشکلات دامن زده است.

سخت بودن تشخیص سنگ واقعی از مصنوعی

چینی‌ها به شدت در حال کریستال سازی و شبیه سازی هستند و مهمترین بخش تشخیص یعنی تشخیص چشمی را کاملا مورد حمله قرار دادند. ایجاد ناخالصی‌های غیرهمگن و رنگ‌های مخلوط شده و پراکنده، حاکی از آن است که بزودی تشخیص بسیار سخت‌تر خواهد شد.
اما از طرف دیگر باید این آرامش خاطر را داشته باشیم که تکنولوژی ساخت سنگ‌های مصنوعی هرگز نمی‌توانند نتایج آزمایشات دقیق را تحت تاثیر خود قرار دهند. از سوی دیگر، وسایل آزمایشگاهی نیز روز به روز دقیق‌تر می‌شوند.

تشخیص سنگ قیمتی با چراغ قوه

یکی از راه‌های نسبتا آسان تشخیص و مشاهده مواد معدنی تابش نور چراغ قوه‌های UV بر روی سنگ‌های معدنی است. با تاباندن نور ماوراء بنفش، سنگ‌های معدنی مقداری نور را جذب می‌کنند و در یک لحظه مقدار کمی نور را با طول موج‌های مختلف آزاد سازی می‌کنند. این اتفاق با چشم قابل مشاهده است.

روش شناسایی سنگ قیمتی مروارید در طبیعت

شاید تابه‌حال با شیوه‌های قدیمی شناسایی مروارید اصل اطلاعاتی را کسب کرده باشید. اما در خصوص اصل بودن آن‌ها باید متذکر شویم که مروارید‌های اصلی حسی همچون شن و یا ریگ دارند؛ زیرا در حقیقت از همین جنس به‌دست‌آمده‌اند.
اگر مروارید شما نرم‌تر باشد شما مدل تقلبی آن را خریداری کرده‌اید که با شیوه‌ی تشخیصی آسان مانند کشیدن ناخن بر روی سطح آن می‌توانید این ارزیابی را انجام دهید.
در پی سطوح ساینده و یا خشن باشید؛ زیرا به‌این‌ترتیب می‌توانید در خصوص اصل و یا تقلبی بودن آن بازشناسی دقیق‌تری را انجام دهید. دمای مروارید شیوه دیگر در راستای سنگ‌های قیمتی را چگونه بشناسیم است که می‌توان به شما معرفی کرد. البته پیش از آزمایش دمای مروارید باید به این موضوع دقت بسیار داشته باشید که این گوهر قیمتی را شخص دیگری لمس نکرده باشد.
با قرار دادن مروارید در دست حسی که در پوست شما ایجاد می‌شود را درک کنید، به این صورت که مروارید‌های اصل، پوست شما را برای چندین ثانیه خنک نگه می‌دارند و با انتقال دمای بدن شما به آن‌ها کمی گرم‌تر می‌شوند. باید حسی مشابه لمس کردن سنگ مرمر داشته باشید. اگر دقت کرده باشید سنگ‌های مرمر نخست خنک هستند، اما به‌تدریج با انتقال دمای بدن گرم‌تر می‌شوند.
شما از طریق تکنیک‌هایی که گفتیم می‌توانید مروارید اصل را از تقلبی به‌راحتی تشخیص دهید.

روش تشخیص سنگ عقیق در طبیعت

شناسایی محل وجود سنگ عقیق مهم‌ترین فاکتور تشخیص سنگ عقیق در طبیعت است. با این وجود می‌توان به کمک مواردی که در ادامه مطرح خواهد شد سنگ عقیق را در طبیعت شناسایی کرد. اولین مورد پس از یافتن محل‌های احتمالی وجود این سنگ، بررسی مشخصات سنگ یافت‌شده است.
سنگ عقیق در برابر دما از خود واکنش نشان می‌دهد. بسیاری از افراد معتقدند که سنگ عقیق در فصل سرد گرم است و در فصول گرم دمای کمتری دارد؛ بنابراین با توجه به فصل و لمس سنگ می‌توان درباره عقیق بودن آن حدس‌هایی زد. مورد مهم دیگر بررسی سختی سنگ است. این سنگ از سختی خوبی برخوردار است و در مقابل ایجاد خش و شکستن مقاوم است.
مورد بعدی در تشخیص سنگ عقیق در طبیعت بررسی واکنش آن در برابر حرارت بالا است. سنگ عقیق در برابر شعله و حرارت مستقیم نیز مقاومت خوبی دارد و ظاهر و رنگ آن در برابر این افزایش دما واکنشی نشان نمی‌دهد. با این همه مهم‌ترین نکته در تشخیص سنگ عقیق تسلط بر مشخصات هر یک از انواع آن است. چرا که ممکن است سنگ‌های مشابه این سنگ در طبیعت یافت شوند درحالی که عقیق نیستند.

گردآوری: تابناک جوان

منابع: فایندایتور / طلا زر / کینگ استون / زرجویان