آداب و رسوم قزوینی‌ها در «کُله چهارشنبه»
آیین چهارشنبه‌سوری که در قزوین از آن به نام «کُله چهارشنبه» نیز یاد می‌شود، علاوه بر برافروختن آتش و پریدن از روی آن، با رسومی چون چمچه‌زنی (قاشق‌زنی)، شبِ بیداری خانواده‌ها و همچنین خوردن غذاهای خاصی نظیر رشته پلو با «شیش انداز» (خورشتی که از آب و رب و ادویه، پیاز سرخ کرده و تخم مرغ تهیه می‌شود) همراه بود. هدف از خوردن این غذا هم آن بود که قزوینی‌ها باور داشتند با این کار در سال جدید رشته امور زندگی را در دست خواهند داشت.
یک پژوهشگر تاریخ معاصر در خصوص مراسم های ویژه چهارشنبه سوری در قزوین اظهار کرد: خوردن «کله‌پاچه» در شب چهارشنبه سوری در برخی از محله‌های قزوین به ویژه توسط باغداران متداول بود.
محمدحسن سلیمانی افزود: آنها پس از خوردن این غذا، استخوان‌های آن را یا می‌سوزاندند و خاکستر آن را به نیت برکت گرفتن زمین در باغستان می‌ریختند و یا این استخوان‌ها را در باغ‌های خود دفن می‌کردند البته این رسم معمولا در شب چله هم انجام می‌شد.
وی اضافه کرد: قزوینی‌ها در «کُله‌چهارشنبه» خرید آیینه را بسیار خوش یمن می‌دانستند. همچنین برای برافروختن آتش در این شب از بوته بیابانی «ورگ» استفاده کرده و آنها را به صورت «فرد» سه یا پنج تایی در داخل حیاط خانه یا کوچه قرار داده و به آتش می‌کشیدند.
این پژوهشگر قزوینی ادامه داد: سپس با ریختن اسپندی که از آن به نام «عاطل» و «باطل» یاد می‌کردند روی این بوته‌ها و پریدن از روی آتش، شعر «سرخی تو از من، زردی من از تو» را می‌خواندند.
سلیمانی بیان کرد: دختران و پسران نیز پس از پریدن از روی آتش، با سر کردن چادر، به گونه ای که شناخته نشوند با قاشق و کاسه‌ای فلزی به سمت خانه‌هایی می‌رفتند که درشان رو به قبله باز می‌شد.
وی عنوان کرد: در این شب قاشق زن‌ها پشت در ایستاده و آن قدر با قاشق می‌زدند که صاحبخانه آمده و کمی آجیل و شیرینی عید به آنها بدهد که در قزوین به این رسم که در فرهنگ ایرانی به «قاشق‌زنی» شناخته شده است، «چمچه‌زنی» گفته می‌شود.
این پژوهشگر قزوینی تصریح کرد: یکی از رسومی که در این شب در برخی از محله‌های جنوبی شهر قزوین انجام می‌شد، گرفتن فال بود.
سلیمانی در خصوص جزییات گرفتن فال در شب چهارشنبه سوری گفت: بانوان هنگام دم گذاشتن برنج، تخم مرغ سفیدی را درون پوست پیاز قرمز قرار داده و پس از بستن آن با نخ درون برنج قرار می‌دادند تا ضمن پخته شدن، اشکال مختلفی روی پوست تخم مرغ ایجاد شود زیرا قزوینی‌ها بر این باور بودند این تصاویر همانند فال قهوه، نشان از آینده فرد در سال آتی می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه رسم دیگری که آن را در شب «کُله‌چهارشنبه» اجرا می‌کردند، بخت‌گشایی دختران جوان بود، اظهار کرد: آنان غروب هنگام به ویژه زمانی که موذن، بانگ اذان مغرب را سر می‌داد؛ دختران دم بخت را با جارو از خانه بیرون می‌کردند و آنها می‌بایست تا پایان اذان بیرون از خانه مانده و پس از آن برمی گشتند.
این پژوهشگر قزوینی افزود: قزوینی‌ها معتقد بودند که با این کار، شانس ازدواج دختر در سال آینده افزایش یافته و او به خانه بخت خواهد رفت.
سلیمانی خاطرنشان کرد: از دیگر رسوم این شب که البته در این سال‌ها دیگر خبری از آنها نیست، می‌توان به فالگوش نشینی، شکستن کوزه کهنه و انعام به مستمندان اشاره کرد و همچنین انجام بازی‌های پر تحرکی چون «گل دسته و زنگ»، «دنبه فروش» و «دم خروس و لانه شیر» که توسط جوانان و پس از پریدن از روی آتش و چمچه‌زنی انجام می‌شد.
برخی با سهل انگاری شیرینی چهارشنبه سوری را از بین می برند
در ادامه آقای فاطمی یکی از شهروندان قزوینی در خصوص جشن چهارشنبه سوری اظهار می کند: در گذشته این جشن به بهترین شکل ممکن برگزار می شد اما اکنون به یکی از مراسم های وحشتناک و گاها همراه با آسیب های جدی برای مردم تبدیل شده است.
وی عنوان کرد: متأسفانه برخی از افراد با سهل انگاری خود آسیب های جدی به خودشان یا سایرین وارد می نمایند که شاید این آسیب ها هرگز قابل جبران نباشد.
این شهروند قزوینی با تأکید بر عدم استفاده از مواد محترقه در جشن چهارشنبه سوری بیان کرد: نوجوانان و جوانان ما یقین داشته باشند اگر مراسم چهارشنبه سوری را با همان شیوه سنتی برگزار نمایند قطع به یقین خاطرات خوشی برای آنان رقم می خورد.
خانم عباسی یکی دیگر از شهروندان قزوینی نیز در این خصوص اظهار کرد: در روزهای پایانی سال خارج از منزل واقعا خطرناک است زیرا برخی از افراد بی مبالات در اماکن عمومی اقدام به استفاده از ترقه می نمایند که ضمن ایجاد رعب و وحشت بین مردم، گاها باعث ایجاد آسیب هم می شود.
وی بیان کرد: خانواده ها در این روزها باید بیشتر مراقب فرزندان خود باشند تا مبادا مورد سواستفاده افراد سودجو که فقط به فکر سود مالی خود می باشند، قرار نگیرند.
این شهروند قزوینی یادآور شد: از خانواده ها تقاضا دارم از طریق صحبت کردن با فرزندان خود آنان را نسبت به خطرات استفاده از موادمحترقه در جشن چهارشنبه سوری آگاه نمایند تا انشاالله شاهد رخداد حوادث ناگوار نباشیم.
متأسفانه به دلیل سهل انگاری عده ای از افراد در روزهای پایانی هر سال شاهد رقم خوردن حوادث ناگوار ناشی از استفاده از مواد محترقه هستیم که برخی از این حوادث آسیب های جبران ناپذیری به دنبال دارد. با فاصله گرفتن از بدعت های جدید که در مراسم هایی چون چهارشنبه سوری وارد شده است، می توان ضمن دوری از حوادث ناگوار خاطرات زیبایی را از آخرین روزهای سال به یادگار گذاشت.
گزارش از حدیثه امین زاد/ فارس