آیا لیتیوم گنج جدید ایران خواهد بود؟
کشف معدن «لیتیوم» در ایران یکی از اخبار مهم واپسین روزهای سال بود که در صدر اخبار خبرگزاریهای داخلی و خارجی قرار گرفت و همچنان در رسانه‌ها درباره آن صحبت می شود؛ اما «لیتیوم» چه فایده‌ای دارد و چرا این اتفاق مهم است؟
*لیتیوم با نماد شیمیایی Li یک فلز قلیایی نقره‌ای-سفید و نرم با عدد اتمی ۳ است. این عنصر در شرایط استاندارد دما و فشار سبک‌ترین فلز و کم چگالی‌ترین عنصر جامد است. مانند دیگر فلز‌های قلیایی، لیتیم هم بسیار واکنش پذیر و آتشگیر است به همین دلیل بیشتر آن را زیر روغن صنعتی یا نفت نگاه می‌دارند. اگر بر روی آن برشی پدید آید، بخش بریده شده دارای جلای فلزی خواهد بود، اما به دلیل واکنش‌پذیری زیاد آن خیلی زود با رطوبت هوا واکنش می‌دهد، هوا باعث اکسید شدن آن می‌شود و به رنگ نقره‌ای تیره مایل به خاکستری و سپس سیاه در می‌آید. به دلیل واکنش‌پذیری بالای لیتیم، هرگز نمی‌توان آن را به صورت عنصر آزاد در طبیعت پیدا کرد.
لیتیم و ترکیب‌های آن کاربرد‌های فراوانی دارند از آن جمله در شیشه و سرامیک پایدار در برابر گرما، آلیاژ‌های با مقاومت بالا نسبت به وزن که در فضاپیما‌ها کاربرد دارد، باتری‌های لیتیم و لیتیم-یون. کاربرد‌های یاد شده بیش از نیمی از لیتیم تولیدی را از آن خود می‌کند.
در ظاهر این‌طور به نظر می‌رسد که لیتیم هیچ نقشی در زندگی حیوان‌ها و گیاهان ندارد و آن‌ها بدون لیتیم هم می‌توانند زنده بمانند، اما در عمل در همهٔ اندام‌های زنده می‌توان ردپای بسیار کم رنگ لیتیم را پیدا کرد. یون لیتیم که در قالب نمک‌های گوناگون پیدا می‌شود بر روی اعصاب انسان اثر می‌گذارد و لیتیم می‌تواند به عنوان دارو در درمان اختلال دوقطبی کمک کند.
چند روز پیش خبر رسید که ایران به جمع کشور‌های «لیتیومی» پیوسته است و در این راستا معاون امور معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان با بیان اینکه دو معدن لیتیوم در دشت «قهاوند» همدان کشف شده است، تاکیدکرد که گواهی کشف و پروانه بهره‌برداری از این ماده معدنی در حال اخذ است. کشف این معدن که گستره‌اش ۵ تا ۶ کیلومتر مربع و به اندازه مساحت دشت قهاوند است، ۴ سال زمان برده و میزان ذخیره قطعی این فلز استراتژیک ۸ میلیون و ۵۰۰ هزارتن اعلام شده است.
آیا منابع عظیم «لیتیوم» اسلحه استراتژیک ایران در برابر غرب خواهد بود؟
چه کشور‌هایی در جهان «لیتیومی» هستند؟
شیلی با ۸ میلیون تن ذخایر لیتیوم، بیشترین میزان ذخایر این ماده معدنی را در جهان در اختیار دارد. پس از آن استرالیا و آرژانتین به ترتیب با دارا بودن ۲میلیون و ۷۰۰هزار تن و ۲میلیون تن ذخایر لیتیوم در رتبه‌های دوم و سوم جهان قراردارند.
اما در نهایت در اسفندماه ۱۴۰۱ ایران، میزان ذخیره قطعی لیتیوم استان همدان را ۸ میلیون و ۵۰۰ هزارتن کانسنگ لیتیوم عنوان کرد.
لیتیوم در ایران به تولید و فناوری نرسیده و اقتصادی بودن اکتشاف و فرآوری لیتیوم بسیار پراهمیت است؛ چرا که فرآوری و دانش فنی مربوط به آن در اختیار کشور‌های پیشرفته‌ای مانند ژاپن و کره‌جنوبی است. به دست گرفتن بازار خودرو‌های الکتریکی، دلیل توجه به بازار لیتیوم در ایران است.
اما برخی خبرگزاریهای خارجی هم این ماجرا را اینگونه و با عنوان ادعا پوشش داده اند: وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران هفته گذشته از کشف دو معدن در استان همدان با میزان ذخیره ۸ میلیون و ۵۰۰ هزارتن «کانسنگ لیتیوم» خبر داد. برخی رسانه‌ها نیز ذخایر این معدن را ۸.۵ میلیون تن لیتیوم خالص اعلام کردند و بر همین اساس، بر پایه دو برآورد موجود بین‌المللی مدعی شدند که ایران «دارنده چهارمین ذخایرلیتیوم جهان» و در خبری دیگر نیز اعلام شد که «ایران صاحب دومین معدن بزرگ لیتیوم در جهان» است.
در عین حال، معاون وزیر صنعت ایران مدعی شده است که کشف ذخیره لیتیوم در ایران برای نخستین بار بوده است.
این در حالی است که ۱۰ سال پیش نیز، رئیس وقت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران در دی ماه سال ۱۳۹۱ از «کشف عنصر کمیاب لیتیوم» در مناطق جنوب و شمال شرقی ایران خبر داده بود.
آیا منابع عظیم «لیتیوم» اسلحه استراتژیک ایران در برابر غرب خواهد بود؟
چرا لیتیوم مهم است؟
قیمت لیتیوم تحت تاثیر افزایش تقاضای جهانی، طی سال گذشته میلادی حدود ۱۸۰ درصد افزایش یافت. رشد تقاضای جهانی برای این فلز سفید-نقره‌ای که دارای جرم حجمی بسیار پایینی است، تحت تاثیر اهداف بلندپروازانه اتحادیه اروپا و آمریکا برای کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای از طریق تولید و مصرف خودرو‌های الکتریکی دارای باتری‌های لیتیوم با دوام و توان سارژ سریع است. همزمان، چین نیز به عنوان قطب تولید خودرو‌های الکتریکی در جهان به عنوان متقاضی عمده لیتیوم در جهان بدل شده است.
البته مصرف لیتیوم افزون بر صنعت خودرو در صنایع تولید گوشی‌های تلفن‌همراه، انواع پهپادها، ربات‌های سیار و سیستم‌های ذخیره‌ساز‌ی برق خانگی و صنعتی رشد روز افزونی داشته است، به طوری که برخی کارشناسان از آن به عنوان «نفت سفید» یاد کرده‌اند.
آیا منابع عظیم «لیتیوم» اسلحه استراتژیک ایران در برابر غرب خواهد بود؟
آیا کشف لیتیوم توان چانه‌زنی ایران با غرب را بالا می‌برد؟
اروزولا فن در لاین، رئیس کمیسیون اروپا که به کانادا سفر کرده، در تلاش برای جلب رضایت اوتاوا برای فروش لیتیوم به اتحادیه اروپاست؛ فلزی که تامین آن برای تحقق اهداف آب و هوایی اتحادیه اروپا اهمیت بالایی دارد.
اما گزارش سالانه منابع معدنیِ افغانستان که در ژانویه ۲۰۲۱ از سوی موسسه مطالعات زمین شناسی ایالات متحده منتشر شده، حاکی بود که افغانستان دارای منابع غنی لیتیوم است، ولی کمی بیش از یکسال بعد، در پی تهاجم نیرو‌های طالبان، نیرو‌های آمریکا و اروپا خاک این کشور را ترک کردند.
یورونیوز می نویسد: در واقع صرف وجود منابع معدنی غنی در یک کشور نمی‌تواند عاملی بازدارنده یا برگ قطعی برای چانه‌زنی باشد، چنان که ایران با وجود دارا بودن ذخایر غنی نفت و گاز به دلیل در پیشگیری سیاست خارجی غرب‌ستیز همچنان تحت تاثیر تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده در تامین سرمایه و فناوری لازم برای توسعه میادین و صدور عادی نفت و گاز با مشکلات بسیاری مواجه است.
اما با توجه به رابطه نزیک ایران و چین این احتمال وجود دارد که کشف منابع غنی‌تر لیتیوم در ایران، منجر به سرمایه‌گذاری بیشتر چین و تقویت بیشتر روابط تهران و پکن شود. همان‌طور که چین افزون بر همکاری با طالبان در زمینه توسعه معادن افغانستان، اخیرا نیز سرمایه‌گذاری‌های خارجی خود را در زمینه تولید لیتیوم، از جمله در بولیوی آغاز کرده است.
بی بی سی نیز می نویسد: در دهه آینده با توجه به تمرکز کشور‌ها روی پروسه گذار انرژی، رقابت روی مواد کانی و تکنولوژی‌های مورد نیاز بین آمریکا و چین افزایش خواهد یافت. تمرکز مواد معدنی و کانی استراتژیک مورد نیاز در تولید برخی مواد از جمله باطری‌ها در برخی در مناطق جهان به مسئله امنیت ملی کشور‌ها نیز تبدیل خواهد شد.
در این بین کشور‌هایی مثل چین با سرمایه‌گذاری در مناطقی مانند آفریقا سعی در کنترل بر منابع و معادن این مناطق کرده‌اند.چین اخیرا هم قراردادی با طالبان برای اکتشاف و استخراج منابع لیتیوم در افغانستان امضا کرد.
در سال ۲۰۲۲ تولید باتری لیتیومی در چین که نقش مهمی در آینده خودرو‌های الکتریکی و پنل‌های خورشیدی دارد بیش از همه کشور‌های جهان بود. در سال‌های گذشته آمریکا میلیارد‌ها دلار برای ساخت کارخانجات خودرو‌های الکتریکی - باتری‌های لیتیومی و تحقیق و توسعه در مورد منابع معدنی و کانی مورد نیاز در پروسه گذار انرژی سرمایه گذاری کرده است.
باید در نظر داشت که بر اساس گزارش سازمان زمین شناسی آمریکا در سال گذشته میزان ذخایر شناسایی شده لیتیوم در سراسر جهان ۸۹ میلیون تن کانسنگ برآورد شده است.
استرالیا، شیلی، آرژانتین و چین تولیدکنندگان اصلی این ماده استراتژیک در سطح جهان هستند و ذخایر اثبات شده لیتیوم در جهان حدود ۱۴ میلیون تن است.
در دوسال اخیر افزایش تقاضا برای خودرو‌های الکتریکی و افزایش نقش نیروگاه‌های خورشیدی در تولید برق باعث افزایش قیمت لیتیوم شده است.قیمت لیتیوم کربنات از ۱۴۰۰۰ دلار در هر تن در سال ۲۰۲۱ به رقم ۸۰۰۰۰دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده و پیش بینی می‌شود که تقاضا برای لیتیوم تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۲.۴ میلیون تن می‌رسد.
تقاضا در سال گذشته معادل ۶۰۰ هزار تن بود. در حال حاضر آمریکا فقط یک درصد لیتیوم جهان را تولید می‌کند.عمده معادن فعال لیتیوم آمریکا در ایالت نوادا واقع شده است.
بی بی سی در این گزارش مدعی شده: ایران پتانسیل خوبی در منابع هیدروکربنی از جمله گاز، نفت، مس و آهن دارد هر چند باید اشاره کرد که جمهوری اسلامی برنامه مدونی برای پروسه گذار انرژی و مقابله با تغییرات اقلیمی ندارد که بخواهد از معادن و مواد کانی استراتژیک برای بهبود شرایط اقتصادی و بهره گیری از آن‌ها به عنوان ابزار قدرت در عرصه روابط بین الملل بهره گیرد.
در اولین نگاه و بدون توجه به آثار زیست محیطی اکتشاف و استخراج ذخایر لیتیوم کشف شده - این منابع برای آینده صنعت باتری در ایران و شاید توسعه استان همدان مسرت بخش باشد، اما از دید اقتصادی و ژئوپلتیک باید به موارد دیگری نیز توجه کرد.
با توجه به اعلام رسمی ایران در مورد کشف هشت میلیون و ۵۰۰ هزار تن کانسنگ لیتیوم می‌توان نتیجه گرفت که عدد ۸ میلیون تن قطعا وزن کل سنگ می‌باشد و نه میزان لیتیوم خالص در این معدن.
کارشناسان این حوزه بر این اعتقاد هستند که ارزش مادی این کشف بستگی به گرید و غلظت لیتیوم موجود در این بالک سنگ دارد.
باید در نظر داشت که نسبت به اعلام کشف منابع لیتیوم در ایران باید محتاطانه برخورد کرد.
در سال ۲۰۱۱ و در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد ایران از کشف منابع عظیم نفت و گاز در دریای خزر خبر داده بود. رستم قاسمی، وزیر وقت نفت جمهوری اسلامی مدعی شده بود ایران میدان جدیدی در دریای خزر کشف کرده که این میدان حاوی «دو میلیارد بشکه نفت» و حدود «۵/ ۱ تریلیون متر مکعب» گاز طبیعی است، اما تا به امروز و پس از گذشت ۱۲ سال هیچ نهاد بین‌المللی وجود چنین میدانی را تایید نکرده است!
لیتیوم به عنوان نفت قرن ۲۱ نقش مهمی در برنامه جهانی برای کاهش تاثیر تغییرات اقلیمی و پروسه گذار انرژی ایفا خواهد کرد.
طبیعی است هر کشوری که دارای ذخایر عظیم این ماده معدنی باشد و بتواند شرایط اکتشاف و تولید آن را به مرحله اقتصادی برساند در دهه آینده نقش مهمی هم در امنیت انرژی خویش و هم در امنیت جهانی انرژی ایفا خواهد کرد .
*منابع: پارسینه از ویکی پدیا - ایسنا - ایرنا - یورونیوز - بی بی سی
ارسال نظرات