کاخ و دروازه معروف اصفهان کجاست؟
کاخ عالی قاپو در میدان نقش جهان اصفهان از زیباترین نمونه‌های معماری دوره صفویان به شمار می‌آید. عمارت عالی قاپو با معماری برجسته و تزیینات قابل‌توجه از هنرمندان سرشناس ایرانی، توجه بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب می‌کند. از مهم‌ترین بخش‌های کاخ عالی قاپو می‌توان به سر در ورودی کاخ، تالارهای مجلل، تالار موسیقی در بالاترین طبقه و آثار هنری برجسته در نقاط مختلف عمارت عالی قاپو اشاره کرد. پایه‌های اصلی این عمارت، بر چوب بنا شده‌اند و همین بر جذابیت معماری کاخ عالی قاپو می‌افزاید.
از جالب‌توجه‌ترین جاذبه‌ها در سفر به اصفهان، کاخ عالی قاپو است. برای آشنایی با بنای کاخ و قسمت‌های مختلف عمارت عالی قاپو با ما همراه شوید. در این مقاله به معرفی کاخ عالی قاپوی اصفهان و بخش‌های مختلف آن می‌پردازیم.
معرفی بنای عالی قاپو
کاخ عالی قاپو از زیباترین بناهای تاریخی به جا مانده از دوران حکومت صفویان و از مشهورترین جاهای دیدنی اصفهان است. کاخ یا عمارت عالی قاپو در ضلع غربی میدان نقش جهان اصفهان و مقابل مسجد شیخ لطف الله قرار دارد. در گذشته از عمارت عالی قاپو با نام‌های «دولتخانه مبارکه نقش جهان» و «قصر دولتخانه» نیز یاد می‌کردند. کاخ عالی قاپو ۱۸۰۰ متر مربع مساحت، ۶ طبقه و ۳۸ متر ارتفاع دارد. عالی‌قاپو تنها بنایی است که نسبت به سایر بناهای پیرامون میدان پیش‌آمدگی دارد و در زمان خود نمادی از قدرت حکومتی به شمار می‌رفت و با معماری زیبا بر پایه چوب، از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین بناهای آن دوران محسوب می‌شد.
سردر ورودی عمارت عالی قاپو در زمان صفویان، دروازه ورود به تمام بناهای سلطنتی در میدان نقش جهان بوده است. شاه عباس اول صفوی، به‌منظور نشان دادن قدرت و شکوه دولت خود، دستور به ساخت عمارت عالی قاپو داد. جلسات مهم حکومتی، استقبال از مهمانان خارجی و مراسم دولتی در این کاخ برگزار می‌شد؛ همچنین بالکن این عمارت محلی برای اتراق شاه عباس و اطرافیان او در زمان برگزاری مسابقات چوگان و اسب‌سواری در میدان نقش جهان و تماشای این مسابقات بود.
عمارت عالی قاپو در زمان شاه عباس اول بسیار مورد احترام بود و عبور از در ورودی این بنا برای همگان میسر نبود. در بازدید از میدان نقش جهان اصفهان، این ساختمان ۶ طبقه توجه بسیاری از گردشگران را، از گذشته‌های دور تاکنون، جلب می‌کند.
کاخ عالی قاپو را با عنوان بلندترین کاخ عهد صفوی می‌شناسند که با پلکانی باریک از طبقه همکف به طبقات بالاتر می‌رسد. بالا رفتن از این پله‌ها به‌دلیل ارتفاع بلند آن‌ها کمی سخت است؛ اما در پس آن ایوانی زیبا با ستون‌های چوبی قرار دارد که ارتفاعش به ۲۰ متر می‌رسد و تماشای میدان نقش جهان از فراز آن بسیار لذت‌بخش است. در این ایوان می‌توانید مسجد شیخ لطف الله را پیش رویتان، سر در قیصریه را در سمت چپ و مسجد شاه را در سمت راست ببینید. عمارت عالی قاپو از جالب توجه‌ترین بناهای تاریخی در میدان نقش جهان اصفهان به شمار می‌رود.
وجه تسمیه
عالی‌قاپو به دو صورت تلفظ شده است که برای هرکدام وجه‌تسمیه‌ای گفته‌اند. عالی قاپو که بیشتر در محاورات و مکاتبات متداول است، از کلمه عالی و قاپوی ترکی به معنی درگاه تشکیل می‌شود؛ به‌معنای باب عالی! واژه ترکی «قاپی» پیش از آنکه جای خود را به «باب» و «باب عالی» بدهد، ابتدا به‌معنای کاخ سلطان بود. همان طور که باب عالی در عثمانی معمول بود، بین ایرانیان شیعه نیز چنین بابی وجود داشت که مانند باب عالی عثمانی مورد احترام بود. ازاین‌رو، کلیه کسانی که می‌خواستند وارد عالی قاپو شوند باید خم می‌شدند، آستانه را می‌بوسیدند و داخل می‌شدند. طبق روایات تاریخی حتی شاه عباس نیز هنگام ورود به این عمارت از اسب پیاده می‌شد. علاوه بر این، عالی‌قاپو محل تحصن مقصران و گناهکاران بود و هر گناهکاری که به عالی قاپو راه می‌یافت، کسی نمی‌توانست او را از آنجا بیرون بیاورد، مگر به امر شاه صفوی!
در مقابل عده‌ای نوشته‌اند، هنگامی که شاه عباس کبیر در نقره را برای بارگاه حضرت امیرالمومنین علیه‌السلام به نجف برد و نصب کرد، دری را که پیش از آن در آنجا قرار داشت، برای تبرک به اصفهان آورد و در عالی‌قاپو نصب کرد. به این ترتیب، آن را علی قاپو یا قاپی نامیدند و از آنجا که منسوب به بارگاه امام علی (ع) بود، مورد احترام شاه و مردم قرار داشت و هر کش پای خود را روی آن می‌گذاشت، مجازات می‌شد. کسانی که مورد لطف شاه قرار می‌گرفتند، با تشریفات خاصی مقابل در قصر می‌آمدند، آن را می‌بوسیدند و با صدای بلند، عظمت و قدرت شاه را از خداوند مسئلت می‌کردند. جالب اینکه حتی تا چند سال پیش، مردم در اطراف آن آش می‌پختند، نذری می‌دادند و به زنجیر جلو در مزبور، رشته‌هایی بهعنوان دخیل می‌بستند.
تاریخچه عالی قاپو
قدمت عمارت عالی قاپو به حکومت صفویان در ایران باز می‌گردد، زمانی که اصفهان پایتخت فرماندهی بود. بر اساس برخی مستندات تاریخی، کاخ عالی قاپو روی کاخی از عهد تیموریان احداث شد که قدمت آن به سال ۱۰۰۰ تا ۱۰۰۶ هجری قمری می‌رسید.
عمارت عالی قاپو در حدود سال ۱۰۵۴ هجری قمری (بین سال‌های ۹۷۱ تا ۹۷۷ هجری شمسی) به دستور شاه عباس اول ساخته شد که از مقتدرترین پادشاهان ایران بوده است؛ البته تکمیل ظرایف و تزیینات عمارت عالی قاپو پس از مرگ شاه عباس اول صورت گرفت. شاه صفوی، سفرا و شخصیت‌های عالیقدر را در این کاخ به حضور می‌پذیرفت. ساخت کامل بنای عالی قاپو و تکمیل تزیینات داخلی این عمارت در طول پادشاهی شاه عباس اول، شاه عباس دوم و شاه سلطان حسین صورت گرفته است. این فاصله زمانی که مراحل ساخت بنا به‌صورت متناوب در آن جریان داشته است، نزدیک به ۱۰۰ سال طول کشیده است. پایه‌گذاری بنا بیشتر به زمان شاه عباس اول و دوم و مرمت و تزیین آن به زمان پادشاهی شاه سلطان حسین باز می‌گردد. صائب تبریزی در پایان بنای این تالار، قصیده قرایی سروده و تقدیم به شاه عباس کرده که ابیاتی از آن این‌چنین است:
منت ایزد را که از لطف خدای مستعان عالم افسرده شد از باد نوروزی جوان
جوهر تیغ شجاعت، شاه عباس آنکه هست نور عالمگیری از سیمای اقبالش عیان
چون شد از تعمیر دل‌ها فارغ از توفیق حق کرد تالار فلک قدری بنا در اصفهان
گرچه چندین نقش موزون داشت در هر گوشه‌ای زین عمارت شد بلند آوازه نقش جهان
تا بود خورشید تابان شمسه طاق سپهر جلوه‌گاه سایه حق باد این عالی مکان
در تزیینات داخلی بنای عمارت عالی قاپو، آثار هنری برجسته خوش‌نویسی و مینیاتور از دوران بعد از شاه عباس اول نیز دیده می‌شوند که نشان از تکمیل کاخ قاپو پس از مرگ وی دارد. با توجه به هدف شاه عباس از ساخت عمارت عالی قاپو که استفاده از آن بهعنوان «قصر دولتخانه» بود، معماری بنا توسط برجسته‌ترین معماران ایرانی طراحی شد. این اقدامات پس از جابه‌جایی پایتخت از شهر قزوین به اصفهان انجام شدند.
پیش از تغییر پایتخت در دوره صفویان، بنایی به همین نام در شهر قزوین، محل استقرار صفویان وجود داشت؛ به همین دلیل و به اعتقاد مورخان، کاخ عالی قاپوی اصفهان نمونه مجلل‌تر از کاخ عالی قاپو در خیابان سپه قزوین است که شاه عباس اول به‌منظور نشان دادن عظمت دولت خود و اقتدارش تصمیم به ساخت آن گرفت.
بنای اولیه با سرعت زیادی در زمان شاه عباس به پایان رسید؛ اما می‌توان مراحل تکمیل این عمارت را به دوره‌های مختلف تقسیم کرد، که کارشناسان از روی کتیبه‌ها و اشعار نوشته شده داخل بنا به این اطلاعات دست پیدا کرده‌اند. بهعنوان مثال، وجود کتیبه‌ای به خط نستعلیق در زمان شاه سلطان حسین نشان از آن دارد که تزیینات طبقه سوم در زمان این آخرین پادشاه صفوی اضافه یا مرمت شده است.
در ابتدای ساخت عالی قاپو و در مرحله اول، این بنا تنها به‌منظور برقراری مسیر ارتباطی میان باغ نقش جهان و دیگر کاخ‌های اطراف ساخته شد و فقط پادشاه و درباریان برای انجام امور تشریفاتی، استقبال از مهمانان خارجی و انجام برخی امور اداری از آن استفاده می‌کردند. البته فضایی اختصاصی برای استراحت و زندگی شاه و امکانات مناسب در عالی قاپو ساخته بودند. بازار اطراف عالی قاپو در ابتدا تنها یک طبقه بود و ورودی عمارت عالی قاپو به مغازه‌ها اشراف داشت.
با گسترش شهر اصفهان و افزایش جمعیت ساکن در این شهر و مهاجرت از آبادی‌های اطراف به پایتخت، بر اهمیت مقر حکومت نیز افزوده شد و به همین منظور، بر تعداد طبقه‌های عمارت عالی قاپو افزودند. در سال ۱۰۵۳ هجری قمری در زمان سلطنت شاه عباس دوم، ایوانی با ۱۸ ستون چوبی به ارتفاع ۱۰ متر به طبقه سوم کاخ عالی‌قاپو اضافه شد. ستون‌های الحاقی با آینه پوشانده و سقف آن با صفحات بزرگ نقاشی تزیین شدند. دیوارهای ایوان دارای دو پوشش تزیینی بود که اولی در زمان شاه عباس دوم و دومی در زمان شاه سلطان حسین به آن الحاق شد. از فراز آخرین طبقه کاخ عالی‌قاپو و ایوان باشکوه آن، شاهان صفوی و مهمانان آن‌ها به تماشای بازی چوگان، چراغانی، آتش‌بازی و نمایش‌های میدانی می‌نشستند. وسعت این ایوان ستون‌دار حدود ۴۸۰ مترمربع است و کف آن با تیرهای چوبی، شناژبندی شده که به استحکام بنا افزوده است.
با این تغییرات، شکل ظاهری ساختمان تفاوت‌های زیادی کرد و به‌شکل امروزی آن نزدیک شد. ورودی مجلل امروزی در این زمان بنا شد و از شکل ساده‌اش در آمد. بر تعداد طبقات و اتاق‌های کاخ نیز افزودند. این دوره را می‌توان دوران طلایی صفویان نامید که در اوج قدرت، شهرت و محبوبیت قرار داشتند.
پس از آن، تصمیم به افزایش امکانات رفاهی کاخ عالی قاپو برای اقامت مهمانان گرفتند و تالار موسیقی نیز در آخرین طبقه به عمارت عالی قاپو اضافه شد. سالن موسیقی از نظر معماری تفاوت‌هایی با دیگر قسمت‌های کاخ دارد و داخل آن تزیینات بسیار زیبایی تعبیه شده است. پس از تغییرات بنا، ایوان مشرف به باغ را نیز گسترش دادند تا برای تماشای رویدادها و مراسم و مسابقات داخل میدان، فضای بیشتری برای تماشا وجود داشته باشد، به همین دلیل ایوان را تا هفت متر از دکان‌های بازار جلوتر بردند و سپس بخش ورودی عمارت را نیز وسعت دادند تا فضای کافی برای استقبال از مهمانان و رژه‌های تشریفاتی به وجود بیاید.
در نهایت ۱۸ ستون ایوان کاخ را بر پا و سقفی چوبی بر آن تعبیه کردند. راه پله‌ای بلند و باریک، دسترسی به این ایوان را میسر می‌کرد. برای سیستم آب رسانی به کاخ عالی قاپو نیز حوضی مسی در ایوان قرار دادند تا راهی برای انتقال آب به بالای کاخ باشد. بنای عالی قاپو از کامل‌ترین عمارت‌های پادشاهی در زمان خود محسوب می‌شود.
در طول تاریخ به‌دلیل جنگ‌ها و عوامل طبیعی مختلف، خسارت‌های فراوانی به عمارت عالی قاپو وارد شد. حمله افغان‌ها، جنگ‌های داخلی، انتقال پایتخت از اصفهان و بی‌توجهی پادشاهان صفوی پس از شاه عباس به این عمارت، از عوامل تخریب بعضی قسمت‌ها و آسیب به بنای کاخ عالی قاپو بوده‌اند.
در دوره قاجار عالی‌قاپو چند سال محل سکونت و کار ظل‌السلطان بود و او تغييراتی در کتیبه‌های آن داد. کتیبه‌های جبهه شرقی بنا و الواح خطی سردر ورودی مبین همین مطلب است که طی اشعاری به تعميرات سال ۱۲۷۴ اشاره می‌کند.
در طول سال‌های اخیر نیز مرمت بخش‌های مختلف کاخ عالی قاپو ادامه داشته است و در سال ۱۳۸۴، داربست‌هایی را برای انجام عملیات تقویت استحکام بنا، مرمت و نظافت نمای عمارت و بازسازی بخش‌های تخریب شده نصب کردند. مرمت بنای عالی قاپو ۱۲ سال به طول انجامید و سپس داربست‌ها برداشته شدند، اما کار بازسازی تزیینات داخلی و بخش‌های دیگر هم‌چنان ادامه دارد.
کاخ عالی قاپو کجاست؟
کاخ عالی قاپو در شهر اصفهان و در ضلع غربی میدان نقش جهان قرار دارد. میدان نقش جهان در مرکز شهر اصفهان و نزدیک به شمال این شهر قرار گرفته است. برای رسیدن به عمارت عالی قاپو باید به‌سمت میدان نقش جهان بروید.
خیابان حافظ از سمت شرق و خیابان سپه از سمت غرب به میدان نقش جهان دسترسی دارند. اگر قصد بازدید از عمارت عالی قاپو و میدان نقش جهان را دارید، می‌توانید از خیابان استانداری در غرب میدان خود را به خیابان‌های سپه یا سعدی برسانید. اگر با وسیله نقلیه شخصی به‌سمت میدان نقش جهان می‌روید، خیابان سپه به‌دلیل داشتن پارکینگ، برای شما گزینه مناسبی است.
به خاطر داشته باشید منطقه‌ای که میدان نقش جهان در آن قرار دارد، از مناطق شلوغ و پر تردد شهر اصفهان به شمار می‌رود و ممکن است ظرفیت پارکینگ‌ها در روزهای تعطیل و شلوغ زود تکمیل شوند. پس بهتر است بازدید از عمارت عالی قاپو و سایر دیدنی‌های میدان نقش جهان را به ساعت‌های پایانی روز موکول نکنید.
پلان عالی قاپو
عمارت عالی قاپو ساختمانی ۶ طبقه با حدود ۴۸ متر ارتفاع است. از آنجا که از بام طبقه آخر می‌توان تمام مناظر شهر را دید، خود بام را نیز یک طبقه حساب کرده‌اند و برخی می‌گویند که عالی‌قاپو هفت طبقه است. در این ساختمان طبقات مختلف به‌وسیله سه راه پله به یکدیگر وصل می‌شوند. در طبقه اول عمارت عالی قاپو دو سالن اصلی دیده می‌شود که محل انجام امور اداری در زمان صفویان بوده‌اند. این قسمت را در گذشته «صدر خانه» یا «کشیک خانه» می‌نامیدند.
آنچه در نمای ساختمان عالی قاپو در نگاه اول جلب نظر می‌کند، ایوان بزرگ با ستون‌های بلند چوبی است. در کاخ عالی قاپو، به‌دلیل طراحی ویژه ساختمان، تعداد طبقات ساختمان از جهت‌های مختلف نما متفاوت به نظر می‌رسد. این عمارت از داخل میدان نقش جهان دو طبقه دیده می‌شود. اگر از دو طرف ساختمان به عالی قاپو نگاه کنید، سه طبقه خواهید دید و از نمای پشت، این کاخ پنج طبقه دارد؛ اما در واقع عمارت عالی قاپو ۶ طبقه است. طراحی پلان عالی قاپو این عمارت را به دو بخش ورودی کاخ و ساختمان اصلی تقسیم می‌کند.
ورودی کاخ عالی قاپو به‌دلیل کاربردهای آن در گذشته بسیار وسیع طراحی شده و بالای این ورودی، ایوان کاخ قرار گرفته است. دو طرف پشت در ورودی، اتاق‌های مخصوص امور اداری قرار داشته‌اند. پس از ورودی کاخ، راهرویی شمالی-جنوبی قرار دارد که عمارت اصلی کاخ پشت آن قرار گرفته است.
پلکان مرتبط با طبقه‌های بالا در کاخ مارپیچ است. طبقه‌های بالا اتاق‌های بیشتر و تالارهای بزرگ دارند و بالاترین اتاق در طبقه ششم با طراحی ویژه مانند یک استودیوی بزرگ موسیقی است. طراحی این اتاق به صورتی است که در گذشته صدای موسیقی از آن در تمام عمارت پخش می‌شده است. طراحی ساختمان کاخ عالی قاپو با توجه به زمان ساخت آن بسیار استادانه و اصولی انجام شده است و در طراحی بخش‌های مختلف ساختمان مهارت طراحان به چشم می‌خورد.
ورودی کاخ عالی قاپو
ورودی کاخ عالی قاپو در میدان نقش جهان به‌دلیل کاربری آن در گذشته، اهمیت بالایی داشته است. این ورودی در گذشته محل رفت و آمد و محور اتصال میان باغ نقش جهان و مجموعه و عمارت‌هایی مانند دولت خانه، رکیب خانه، جبه خانه، تالار تیموری، تالار طویله، تالار سر پوشیده، کاخ چهل ستون و دیگر ساختمان‌ها و کاخ‌های اداری بود و از این ورودی با عنوان «دروازه دولتخانه» یاد می‌شد.
بنا بر بعضی روایت‌های تاریخی، شاه عباس اول پس از پیشکش در نقره‌ای به بارگاه امام علی (ع) در شهر نجف، درب قبلی بارگاه امام علی (ع) را به اصفهان آورد و در ورودی عمارت عالی قاپو نصب کرد. به همین دلیل تا به امروز نیز ورودی این عمارت جایگاه ویژه‌ای میان مردم دارد.
گرچه امروزه از ورودی عمارت عالی قاپو در میدان نقش جهان برای رفت و آمد استفاده می‌شود، در حقیقت کاخ عالی قاپو پنج ورودی مختلف دارد. به‌دلیل زیبایی و شهرت، بیشتر به ورودی اصلی این عمارت در میدان نقش جهان پرداخته می‌شود؛ اما چهار در دیگر به‌خصوص در گذشته محل رفت و آمد از اطراف و خیابان پشتی بوده‌اند. ورودی‌های دیگر عالی قاپو، درب چهار حوض در ضلع شمالی کاخ، درب شاهی مشرف به دروازه شهر یا دروازه دولت در غرب عمارت، درب حرم‌سرا و درب جبه خانه یا مطبخ هستند.
معماری بنای عالی قاپو
عمارت عالی قاپو را بهعنوان نمونه‌ای از بناهای دوره صفویان با معماری منحصربه‌فرد می‌شناسند. ساخت بنای کاخ و سر در ورودی عالی قاپو در دوره پادشاهی شاه عباس اول، شاه عباس دوم و شاه سلطان حسین به انجام رسیده است. دروازه ورودی بخشی قابل‌توجه در معماری بنای عالی قاپو به شمار می‌رود. در قسمت بالای در ورودی، کتیبه‌ای با عبارت «انا مدینه العلم و علی بابها» به چشم می‌خورد که امروزه بخش‌هایی از آن از میان رفته است و با فرض اینکه قدمت آن به دوره صفوی برسد، می‌توان فهمید که یکی از محورهای اصلی سیاسی شاه عباس اول، اختلاط مذهب شیعه با ساختار حکومتی بوده است.
دو طرف ورودی، از داخل، دو سکوی سنگی قرار دارد. ساختمان اصلی عمارت کمی جلوتر قرار گرفته است و این قسمت که حدفاصل بین ورودی تا ساختمان اصلی به شمار می‌رود، طاق‌های جناغی دارد که در طبقه‌های دیگر، همین طاق‌ها به‌شکل کوچک‌تر دیده می‌شوند. این فضا دارای مساحتی حدود ۶۴ مترمربع و ارتفاعی حدود ۱۱ متر است که بهعنوان یکی از زیباترین الگوهای نقوش اسلیمی و ختایی است. با حضور در هر یک از کنج‌های این فضا و گفتن کلمه‌ای، فردی که در کنج متقارن قرار دارد، صدا را شفاف و بلند می‌شنود. این ویژگی‌های آکوستیکی فضا در بدو ورود نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
طبقه همکف به‌وسیله دو پلکان مارپیچ در دو طرف به طبقه‌های بالا دسترسی دارد که این پلکان‌ها با ۹۴ پله به طبقه آخر منتهی می‌شوند. پلکان زیگزاگ این طبقه برای استفاده پادشاه و خانواده او بوده است.
بالای کاخ در اصل سه طبقه وجود دارد که هرکدام دو قسمتی است و به همین دلیل ۶ طبقه می‌شود. البته همان طور که پیش‌تر گفتیم، از هر طرف ساختمان تعداد طبقه‌ها متفاوت به نظر می‌رسد. از نمای ضلع شرقی دو طبقه، از نمای ضلع غربی پنج طبقه و از طریق راه‌پله ویژه ملاقات‌های شاهانه، هفت طبقه نشان می‌دهد. ایوان بزرگ عالی قاپو با ۱۸ ستون چوبی در طبقه سوم و در ارتفاع ۲۸ متری قرار دارد که در میان ستون‌های آن حوضی مسى وجود داشت که درگذشته آب از آن فوران می‌کرد. در طبقه‌های کاخ، اتاق‌های بزرگ در مرکز و اتاق‌های کوچک در اطراف آن قرار گرفته‌اند.
از برجسته‌ترین بخش‌های معماری در کاخ عالی قاپو می‌توان به معماری تالار موسیقی در طبقه آخر اشاره کرد که به‌شکل چلیپا طراحی شده است و حدود ۶۳ مترمربع وسعت دارد. در دیوارهای این تالار تصاویر زیبایی از جام و ساز بر دیوارها حک شده‌اند و این حفره‌های ظریف، باعث انعکاس صدای موسیقی در ساختمان می‌شده است. در واقع معماری این اتاق را به صورتی طراحی کرده‌اند که صدای موسیقی از این تالار در فضای کاخ بپیچد. تالار موسیقی سه اتاق دارد، دو اتاق بزرگ‌تر هستند و اتاق دیگر کوچک است. امروزه نیز این بخش از کاخ عالی قاپو از زیباترین بخش‌های این ساختمان به شمار می‌رود. فرد ریچاردز، نقاش معروف اروپایی، درباره تزیینات گچبری این اتاق می‌نویسد.این تورفتگی‌ها مانند قطعات مختلف پازل با تناسب خاصی کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.
حوض مسی ایوان کاخ را به‌منظور آب رسانی به طبقه‌های بالا تعبیه کرده‌اند و در ساخت آن تکنیک‌های مهندسی برجسته‌ای به چشم می‌خورد. در ساخت این حوض از سنگ و مس استفاده شده است و با دم و بازدم هوا، حوض پر و خالی از آب می‌شود. این حوض در گذشته باعث خنکی هوای ایوان بالای کاخ می‌شده؛ اما در حال حاضر غیر قابل استفاده است. حوض مسی ایوان بالا را در زمان سلطنت شاه سلطان حسین ساخته‌اند.
تزیینات داخلی عالی قاپو
تزیینات داخلی عمارت عالی قاپو از جالب توجه‌ترین بخش‌های معماری این بنا به شمار می‌روند. از ورودی عمارت عالی قاپو گرفته تا بالاترین بخش ساختمان در تالار موسیقی نمونه‌های زیبایی از تزیینات ایرانی و سنتی به چشم می‌خورد و بخش‌های مختلف را با هنر دست هنرمندان ایرانی زینت داده‌اند. هر طبقه از عمارت عالی قاپو نیز تزیینات مخصوص به خود را دارد و در قسمت‌های مختلف این ساختمان می‌توان رد گچ کاری‌ها و نقاشی‌های زیبا را دید.
یکی از زیباترین بخش‌های کاخ عالی قاپو در گذشته، ستون‌های زیبای چوبی در طبقه سوم بوده‌اند که همه آن‌ها را با آینه‌کاری تزیین کرده بودند و سقف ایوان را نیز نقوش برجسته چوبی و نقش و نگارهای هنرمندانه پوشانده بودند. در تالار زیبای پشت ایوان نیز، نقاشی‌های برجسته در سراسر دیوارها زیبایی بنا را دو چندان می‌کنند. متاسفانه امروزه خبری از آینه‌کاری‌ها نیست و بخش‌های زیادی از نقاشی‌ها از میان رفته‌اند.
از ایوان کوچک پشت تالار در طبقه سوم، گنبد توحید خانه دیده می‌شود. ایوان کاخ عالی قاپو محل تماشای مسابقات و مراسم داخل باغ نقش جهان در عهد صفویان، توسط پادشاهان نیز بوده است. حوض مسی وسط ایوان را با سنگ‌های مرمرین تزیین کرده‌اند. در گذشته وسط این حوض مسی فواره‌هایی وجود داشته است که امروزه اثری از آن‌ها نیست.
تالار موسیقی عمارت عالی قاپو در بالاترین طبقه، بسیار زیبا طراحی شده است. گچبریهای سه‌بعدی و برجسته و حکاکی جام‌ها و آلات موسیقی روی دیوارهای این تالار از برجسته‌ترین مشخصه‌های اتاق موسیقی هستند. از طرف دیگر طراحی مهندسی صدا در این بخش از عمارت با توجه به زمان ساخت عالی قاپو، یک شاهکار مهندسی به حساب می‌آید. نقاشی‌های تالار موسیقی با سایر نگارگری‌های کاخ عالی قاپو تفاوت‌هایی دارد. در سبک نقاشی تابلوها و نقاشی‌های این اتاق می‌توان نمونه‌هایی از هنر نگارگری غربی را دید. فضای این بخش از کاخ مدرن‌تر از سایر طبقه‌ها است و این تفاوت در آثار هنری موجود در آن به‌خوبی قابل تشخیص است.
در تزیینات داخلی عمارت عالی قاپو نقاشی‌های برجسته‌ای از هنرمند معروف دوره صفویان، رضا عباسی نیز دیده می‌شود. متاسفانه بخشی از این آثار نیز آسیب‌های جدی دیده‌اند، هرچند این آسیب‌ها چیزی ار ارزش نقاشی‌های به جا مانده کم نمی‌کند.
در تزیینات بیرونی بنای عمارت عالی قاپو تزییناتی زیبا و سنتی به چشم می‌خورند. کاشی‌های هفت رنگ، خطوط اسلیمی، نقاشی‌های گل و شکارگاه‌ها و گچبریهای زیبا نیز، بنای عمارت را زینت داده‌اند. گچبری در زمان صفویان هنری تازه و نو بوده است و سبک گچبری «کشته بری» نیز در زمان صفویان شکل گرفت که نوعی بسیار ظریف و هنرمندانه از این هنر به حساب می‌آید. این گچبری‌ها از نمای دور شباهت زیادی به نقاشی دارند. در گچبریهای داخلی، نقوش گلدان، بطری، صراحی و دیگر ظرف‌ها دیده می‌شوند. این سبک از هنر گچبری نیز «تنگ بری» نامیده می‌شود که در عمارت عالی قاپو نمونه‌های آن فراوان است.
از دیگر مشخصه‌های داخل کاخ عالی قاپو، استفاده از فرش‌های پر نقش و نگار در این عمارت است. تزیینات مقرنس نیز که از خصوصیات معماری بناهای تاریخی اسلامی است، در این کاخ به‌وفور وجود دارد. شکل مقرنس‌ها از سه تا چند ضلعی تغییر می‌کند و اشکال مدور نیز در میان آن‌ها دید می‌شود.
پادشاهان صفوی به هنر نگارگری و نقاشی علاقه‌مند بودند و نمونه کارهای باقی مانده در کاخ عالی قاپو، از مهم‌ترین آثار هنری تاریخی باقی مانده در اصفهان هستند. البته در نقاشی‌های دیواری موجود در کاخ عالی قاپو، نام خالق اثر و تاریخ ثبت آن را ذکر نشده که همین باعث سختی کار کارشناسان می‌شود. نقاشی‌های عمارت عالی قاپو شامل تصاویر زیبا و مینیاتوری از هنر سنتی ایرانی و نگاره‌های مدرن و غربی می‌شود. نقاشی‌های رضا عباسی و سبک شبیه به آن‌ها در طبقه‌های اول، دوم، چهارم و پنجم و نقاشی‌های مدرن در طبقه‌های سوم و ششم قرار دارند. روی نقاشی‌های کاخ را با محلولی تثبیت کننده پوشانده‌اند که باعث حفاظت بیشتر از این نقاشی‌ها شده است.
در میان تزیینات داخلی عمارت عالی قاپو، روی دیوارها، طاق‌ها و سقف‌ها، تذهیب با طلاکاری نیز دیده می‌شود. در این سبک از هنر تذهیب، پس از قرار دادن لایه چینی روی بخش‌های مورد نظر، روی آن قسمت را طلا اندود می‌کنند تا شیارها از آب طلا پر شوند، که این کار باعث درخشش و زیبایی دو چندان اثر می‌شود.
در کتیبه‌ها و نوشته‌های باقی مانده در عمارت عالی قاپو، به مرمت بخش‌هایی از این بنا در زمان پادشاهی شاه سلطان حسین اشاره شده است. شعرهایی نیز بر دیوارهای کاخ مکتوب است که به‌دلیل آسیب‌های زیاد تنها کلمه‌ها و مصرع‌هایی از آن‌ها قابل خواندن است.
نقاشی‌های گل و بوته، شاخ و برگ، اشکال وحوش و طیور و گچبریهای زیبای طبقه آخر که به‌شکل انواع جام و صراحی در طاق‌ها و دیوارها تعبیه‌شده‌اند، از تزیینات دیدنی این بنای تاریخی به شمار می‌روند. ساخت و پرداخت اشکال گچبری در این قسمت از ساختمان برای آن نبوده است که در آن‌ها جام و ظروف قرار دهند؛ زیرا نوع این کار بسیار ظریف است و کوچک‌ترین برخورد دست یا شیء، آن‌ها را در هم می‌شکند. این اشکال علاوه بر جنبه تزیینی، باعث انعکاس نغمه‌ها و صداهای طبیعی می‌شوند. به همین دلیل تزیینات زیبا، متنوع و گسترده در عمارت عالی قاپو، در طول سالیان دراز، مورد توجه هنرمندانی از سراسر جهان بوده است.
مینیاتور داخل عالی قاپو
بر دیوارهای تالار پایین کاخ عالی قاپو، نقاشی‌های زیبایی دیده می‌شوند که بیشتر آن‌ها اثر دست نقاش و هنرمند برجسته، رضا عباسی، هستند. در بخش‌های دیگر کاخ عالی قاپو نیز تابلوهای زیبای مینیاتور از این هنرمند بزرگ به چشم می‌خورند.
رضا عباسی هنرمند معروف ایرانی در زمان حکومت صفویان بوده است و در بسیاری از آثار تاریخی به جا مانده از این دوره در شهر اصفهان می‌توان تابلوهای مینیاتور این هنرمند را دید. در تابلوهای مینیاتور رضا عباسی در کاخ عالی قاپو، نقش و نگارهایی از گل و بوته، شاخ و برگ، اشکال زیبا، نقش پرندگان و حیوانات و انواع جام‌ها و ظرف‌ها به چشم می‌خورد.
مینیاتورهای داخل کاخ عالی قاپو از زیباترین تزیینات داخل کاخ به شمار می‌روند و مورد توجه بسیاری از گردشگران و علاقه‌مندان به آثار تاریخی و هنری قرار گرفته‌اند.
دیدنی های اطراف کاخ عالی قاپو
اگر برای بازدید از عمارت عالی قاپو به میدان نقش جهان اصفهان بروید، می‌توانید از سایر بناهای تاریخی در این میدان و خیابان‌های اطراف آن نیز دیدن کنید. بسیاری از جاهای دیدنی اصفهان در میدان نقش جهان و خیابان‌های اطراف آن قرار گرفته‌اند. نام میدان نقش جهان به‌دلیل ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی گسترده، در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. در چهار سوی میدان نقش جهان، بناهایی تاریخی و با ارزش از دوره صفویان وجود دارند.
مسجد شیخ لطف الله در شرق میدان نقش جهان قرار دارد. این مسجد بدون صحن و مناره، با کاشی‌کاری‌های چشم‌نواز، از زیباترین آثار تاریخی در میدان نقش جهان به شمار می‌رود. از دیگر بناهای زیبای موجود در این میدان می‌توان به سر در قیصریه در ضلع شمالی میدان نقش جهان اشاره کرد. این سر در به بازار سنتی اصفهان راه دارد و بازدید از مغازه‌های قدیمی آن بسیار لذت‌بخش است. مهم‌ترین اثر تاریخی به جا مانده از صفویان در میدان نقش جهان، مسجد شاه است. این مسجد در جنوب میدان نقش جهان از بارزترین نمونه‌های معماری در عهد صفویان است. مسجد شاه نیز به دستور شاه عباس صفوی و به دست هنرمندان برجسته ایرانی مانند علی اکبر اصفهانی و علیرضا عباسی ساخته شده است.
میدان عتیق اصفهان که امروزه آن را با نام میدان امام علی می‌شناسند، در فاصله کوتاهی در شمال شرق میدان نقش جهان قرار دارد. این میدان قدمتی بسیار بالا دارد و از قدیمی‌ترین محله‌های شهر اصفهان به شمار می‌رود.حد فاصل عمارت عالی قاپو تا زاینده‌رود، در گذشته محل قرار گرفتن ساختمان‌های تاریخی و عمارت‌های زیبایی بوده است که امروزه از میان رفته‌اند؛ اما کاخ هشت بهشت و عمارت چهل ستون از زیباترین عمارت‌های تاریخی در نزدیکی عالی قاپو هستند که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.اگر شما از عمارت عالی قاپو در میدان نقش جهان بازدید کرده‌اید، تجربه‌های خود را با ما و دیگر کاربران کجارو در میان بگذارید.
بیشتر بخوانید
منبع : کجارو