جذب گردشگر به قیمت کاهش شأن جامعه؟!

خبر را علی ربیعی، سخنگوی جدید دولت روز گذشته در جمع خبرنگاران داد. او گفت: «آقای روحانی دستور دادند از این پس، گردشگران بدون مهر فیزیکی و ثبت در گذرنامه به ایران بیایند.» تصمیمی که از نظر بسیاری از کارشناسان، به وجهه ملی خدشه وارد می‎کند. این تصمیم از امروز در فرودگاه‎ها اجرایی می‎شود، اما باید دید آنچه که باعث این تصمیم شده، یعنی جذب بیشتر گردشگران خارجی به‌خصوص گردشگرانی که به دلیل سیاست‌های ضد ایرانی از سفر به ایران هراس دارند؛ چقدر موثر است؟ خبر ثبت نشدن مهر ورود و خروج به کشور، خبر تازه‏ای نیست. زمزمه این تصمیم از سال ۹۳، شروع و در برخی از فرودگاه‎های کشور هم اجرایی شد. طرح درج نشدن مهر ورود و خروج در گذرنامه گردشگران خارجی از سال ۹۴ در فرودگاه مشهد، بهمن ‎‌۹۶ در فرودگاه تهران و از خرداد ۹۷ در فرودگاه شیراز به اجرا گذاشته شده است. اواخر مرداد پارسال اصغر مونسان، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، از طرح جدید مهر نزدن بر روی گذرنامه گردشگران ورودی به ایران خبر داد. طرحی که برای مقابله با تحریم‎های آمریکا و دغدغه گردشگران برخی کشور‌ها برای ورود به ایران، ایجاد شده بود. همان زمان، این طرح با موافقت نیروی انتظامی و وزارت خارجه همراه شده و برای اجرایی شدن منتظر تصویب نهایی در دولت بود. حال پس از گذشت یک سال، این طرح، به مرحله تصمیم‏گیری رسیده و رئیس‏‌جمهور درباره آن تصمیم نهایی را گرفته است. طرح ثبت نشدن مهر ورود در گذرنامه، در راستای طرح دیگری است؛ سیستمی که به سیستم ثبت ورود و خروج الکترونیکی، مشهور است.

 

یکی از مسائلی که بعد از این تصمیم توجه‏ها را به خود جلب می‏کند، بحث وجه بین‏‎المللی آن است. جواد منصوری، کارشناس روابط بین‏المللی در این خصوص به ما می‏گوید: «این تصمیم، تصمیم عجیبی است. باید بررسی کرد که رئیس‌جمهور اجازه این تصمیم‎گیری را دارند یا خیر؟» منصوری معتقد است این طرح، ایرادات بی شماری دارد. او مهم‌ترین آن‌ها را تضاد بین وظایف دستگاه‏های مسؤول می‎داند: «پلیس امنیت، مسؤول این است که امنیت کشور را تأمین کند، اما سوال اینجاست که با اجرایی شدن این تصمیم، هر کسی اجازه ورود به کشور را خواهد داشت و هر زمانی که بخواهد، می‎تواند خارج شود، آیا با این کار امنیت کشور حفظ می‎شود؟» منصوری معتقد است با این تصمیم، کشور‌های جهان به ایران نگاه دیگری خواهند داشت، نگاهی که شاید به نفع ایرانی‎ها نباشد. او آنچه کشور عراق هر سال در اربعین انجام می‎دهد را مثال می‌زند: «هر سال تعداد زیادی زائر با گذرنامه و مهر درج در آن وارد عراق می‎شود.» کارشناس بین‎الملل می‎گوید آیا کشور عراق حاضر شده به خاطر کشور همسایه‎اش، ایران، از درج مهر در گذرنامه بگذرد؟ منصوری تأکید می‎کند به خاطر حفظ امنیت، کشور عراق حاضر نیست چنین کاری انجام دهد. با این که عراق هم جزو کشور‌های لیست سیاه آمریکاست و اگر گردشگری وارد این کشور شود، با مشکلات ورود به آمریکا مواجه می‌شود، عراق، اما همچنان در گذرنامه گردشگرانش مهر ورود و خروج را وارد می‎کند.

کاهش شأن یک جامعه

غفور شیخی، جامعه‌شناس نیز در گفت‌وگو با ما این تصمیم را زمینه‌ای برای کاهش بیشتر اعتبار گذرنامه ایرانی می‌داند، ماجرایی که خلاف وعده روحانی بوده است.

او تاکید می‌کند: این راه‌حلی ساده انگارانه است برای حل مساله چراکه می‌توان از طریق دیگری گردشگران را تشویق به سفر به کشورمان کرد.
اطلاعات گردشگرانی که به ایران سفر می‌کنند به روش‌های مختلفی ثبت می‌شود و نمی‌توان گفت: با حذف مهر ورود، اطلاعات آن‌ها در دسترس نخواهد بود.

این جامعه‌شناس تاکید می‌کند که مردم وعده‌های رئیس‌جمهور را به یاد دارند. به‌همین دلیل بهتر است ایشان به‌جای چنین تصمیم‌هایی به فکر بهبود شاخص‌های اقتصادی، حفظ ارزش پول و اعتبار بخشیدن به گذرنامه ایرانی‌ها باشند.

آن‌طور که او می‌گوید چنین تصمیم‌هایی برافکار عمومی تاثیر منفی می‌گذارد و آن‌ها که به دلیل مشکلات ایجاد شده قادر به سفر به خارج از کشور نیستند بیش از پیش دچار ناامیدی می‌شوند.

خارج از رفتار بین ‏الملل

امیرعلی صفا، وکیل دادگستری به ما می‎گوید: «درج مهر ورود و خروج در گذرنامه گردشگران، آیین‎نامه‎ای است که وزارت خارجه و پلیس گذرنامه را درگیر خود می‎کند.» صفا می‎گوید رئیس‎جمهور بالاترین مقام است و از نظر قانون می‎تواند دستور لغو یک آیین‎نامه را بدهد.
وکیل دادگستری توضیح می‎دهد در حال حاضر، درگاه بانکی سیستم ثبت الکترونیک گذرنامه چندی است که بسته شده و حالا امکان ثبت اطلاعات الکترونیکی هم در سامانه وجود ندارد. صفا توضیح می‎دهد که حتی اگر در ایران هم سیستمی برای ثبت گردشگران وجود نداشته باشد، هم کشور مبدا و هم سیسستم‏های حمل و نقل، اطلاعات مسافر را ثبت می‎کنند، پس درنهایت کشور آمریکا می‎تواند با یک جست و جوی ساده، اطلاعات مسافری راکه به کشورش سفر کرده است بیابد. او این طرح را از جنبه دیگری هم بررسی می‎کند.

اتفاقی که آن را رفتار حقوق بین‏الملل می‎نامد و توضیح می‎دهد طبق همین رفتار، کشور‌ها در مقابل هم، مقابله به مثل می‎کنند. او مثال می‏زند: «در صورتی که کشوری برای شهروندان کشور خاصی دریافت روادید را لغو کند، آن کشور هم برای مقابله این کار را انجام می‎دهد و اگر از شهروند کشوری، انگشت‎نگاری کند، کشور مقابل هم همین کار را انجام می‎دهد.» حال از نظر صفا این تصمیم، یک عمل خارج از رفتار بین‌‏المللی است.

موفقیتی به حساب نمی‏آید

صفا با اشاره به قانون جدیدی که هفته گذشته برای ورود و خروج در آمریکا تصویب شده، عنوان می‎کند : «از این به بعد، هر گردشگری که قصد سفر به آمریکا را دارد، باید درباره فعالیت‎هایش در فضای مجازی هم توضیح بدهد.» همه این‌ها ردیابی و رصد اطلاعات گردشگری که قصد ورود به آمریکا را دارد، افزایش می‎دهد. وکیل دادگستری توضیح می‎دهد، این قانون در راستای حفظ امنیت آمریکا تنظیم شده است.
او در مقایسه طرح ایرانی و با قانونی که به‌تازگی در آمریکا به تصویب رسیده است، می‎گوید: «این طرح در ایران نه از نظر قانونی، نه از اقتصادی و نه جذب گردشگری ایران موفقیتی به حساب نمی‏‌آید.» از نظر او با اعمال این طرح، از یک کشور قانون‎مند، کشوری که برپایه قوانین حکمرانی می‎کند، فاصله می‌گیرد.

تبعات امنیتی یک تصمیم

عباس هنرمند، کارشناس گردشگری تصمیم دولت مبنی بر این که مهر ورود به ایران در گذرنامه گردشگران خارجی زده نشود در ذیل بحث توسعه گردشگری می‌تواند به عنوان یک راهکار مثبت تلقی شود. اما در بحث سیاسی این تصمیم تبعات امنیتی به همراه دارد و سبب کاهش شأن و ارزش گذرنامه ایرانی را نشان می‌دهد. اگر بخواهیم جذب ارز خارجی داشته باشیم این تصمیم می‌تواند یک راهکار کوتاه‌مدت باشد، اما در بلند‌مدت هم، تبعات امنیتی و هم، مسائل سیاسی به همراه خواهد داشت. هر چند تجربه برخی کشور‌ها در اتخاذ تصمیمات مشابهی مثبت است، اما این کشور‌ها متناسب با بحث‌های امنیتی و سیاسی‌شان زیرساخت‌های مناسبی دارند. ضمن این‌که پیش از اتخاذ چنین تصمیماتی از سوی این کشورها، شأن و ارزش گذرنامه‌شان به اندازه‌ای بوده که چنین تصمیمی را از موضع بالا بگیرند، اما این تصمیم از سوی ما با توجه به سابقه حاشیه‌هایی که درباره گذرنامه‌های ایرانی وجود داشته در آینده می‌تواند تبعاتی به همراه داشته باشد.

بی‌تاثیر در افزایش گردشگر

عباس پیرمرادیان، رئیس هیات‌مدیره جامعه تورگردانان اعلام رسمی سخنگوی دولت مبنی بر دستور رئیس‌جمهور برای این‌که در تمامی فرودگاه‌ها، گردشگران خارجی بدون مُهر فیزیکی و ثبت در گذرنامه به ایران بیایند، اتفاق تازه‌ای نیست. البته که تازگی این موضوع اعلام رسمی آن از سوی دولت است. ماجرا از این قرار است که در یک‌سال گذشته گردشگران به شکلی دیگر عمل می‌کردند، بسیاری از آن‌ها برای رها شدن از این محدودیت‌ها از کشور خودشان گذرنامه دومی تهیه می‌کردند تا به واسطه آن گذرنامه دوم بتوانند روادید سفر به ایران را دریافت کنند و پس از سفر به ایران دوباره از گذرنامه اول خود استفاده می‌کردند؛ بنابراین آن‌طور که من با برخی از این گردشگران خارجی در تماس هستم متوجه شدم این تصمیم چندان تاثیری در میزان ورود گردشگران خارجی به ایران ندارد، اما باید این نکته را هم گفت که اعلام رسمی این تصمیم از سوی دولت به نوعی یک دیپلماسی گردشگری محسوب می‌شود و حتما سهولتی در رفت و آمد این گردشگران خواهد داشت، چرا که نفوذ این خبر میان رسانه‌های خارجی بسیار بیشتر از راه‌های دور زدن تصمیم آمریکاست.

وضعیت اضطراری خودخواسته!

در حوزه سیاست خارجی، اقدامی که دولت مستقر در کاخ سفید انجام داد این بود که اصطلاحا قانون «بن» را اجرایی کرد؛ قانونی که می‌گوید کسی که بخواهد وارد خاک آمریکا بشود و قبلا مهر ورود به ایران در گذرنامه‌اش خورده باشد، با مشکل روبه‌رو خواهد شد. البته این قانونی است که نه فقط برای ایران بلکه شامل چند کشور دیگر از جمله سوریه و کره‌شمالی و ... هم شده است.

این قانون به این منظور گذاشته شده که تجار و بازرگانان بین‌المللی که در ایران سرمایه‌گذاری می‌کنند، به ایران رفت و آمدی نداشته باشند و از این طریق اعمال فشار بر ایران صورت بگیرد. واکنش ابتدایی دولت این بود که ما آنقدر قدرتمند هستیم که نمی‌پذیریم و ایران کشوری نیست که توسط دیگر کشور‌ها نادیده گرفته شود؛ ایران مهم است و بازار مهمی دارد و این قانون قطعا ضرری برای خود آمریکا و دیگر تجار است. اما به دلیل عملکرد نامناسبی که در این مدت و بعد از این قانون صورت گرفت، عملا می‌بینیم که این قانون علاوه بر این‌که خیلی از تجار را از ایران دور کرده است، حتی خیلی از گردشگران و حتی خیلی از تیم‌های فوتبال را هم تحت‌الشعاع قرار داده است؛ مثلا تیم ملی ونزوئلا که قرار بود بازی دوستانه‌ای با تیم ملی ایران در تهران داشته باشد، به دلیل این‌که بعضی از بازیکن‌هایش تبعه آمریکا بودند و ممکن بود مشکلاتی برایشان ایجاد شود، درخواست کرد تا این بازی در قطر انجام شود و ایران هم آن را پذیرفت. این، نتیجه عملکرد ضعیف و امیدواری به آمریکا برای پیشبرد امور است. در واقع ما به جای این‌که مشکل را حل کنیم، واکنش نشان بدهیم و اقدامی متقابل با آمریکا و در حد خودمان انجام بدهیم، خود‌تحقیری می‌کنیم.

به عبارت دیگر با این تصمیم و ثبت نشدن مهر ورود گردشگران به ایران، گام دوم اجرایی شدن تحریمی را که دونالد ترامپ علیه ایران انجام داده است، خودمان انجام می‌دهیم؛ یعنی می‌پذیریم که ما یک کشور ممنوعه هستیم و اصطلاحا این موضوع را دور می‌زنیم و به صورت غیر قانونی گردشگر وارد کشور می‌کنیم، در صورتی که این اصلا قابل پذیرش نیست.

جالب است بدانید که در حال حاضر واردات کالا‌های لوکس و حتی خوراکی مثل ذرت از آمریکا به کشور ما انجام می‌شود. یکی از محصولات غذایی استراتژیک و راهبردی آمریکا، ذرت است و بیشترین خریدار آن چین بود. بعد از جنگ تجاری که بین آمریکا و چین اتفاق افتاد، این رابطه قطع شد و چین، واردات ذرت به کشورش را قطع کرد و این اقدام، اثری منفی روی اقتصاد آمریکا داشت و کشاورزان آمریکایی که ذرت می‌کاشتند، خسارت دیدند.

بعد چه اتفاقی افتاد؟ برای حل مشکلات کشاورزان آمریکایی در دولت ترامپ، ایران جایگزین چین شد و حالا بازار اصلی غلات ایران در اختیار ذرت آمریکایی است. موضوع کلی این است که ما طبق سخنان رئیس‌جمهور انتظار داشتیم که عزت به گذرنامه ایرانی برگردد، اما متاسفانه نه‌تن‌ها برنگشت، بلکه اساسا با این کار، ما در حال حذف گذرنامه‌مان هستیم.

آمریکا منتظر مُهر نیست!

تصمیم‌گیرندگان فکر می‌کنند که با این رویکرد، گردشگر بیشتری به ایران می‌آید، در صورتی که با این روش، انگار که هیچ گردشگری به ایران نیامده است. ورود گردشگر از طرق مختلف کاملا قابل ردیابی است و دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا، منتظر مهر گذرنامه نیستند که ببینند آیا یک شرکت بزرگ سرمایه‌گذاری وارد ایران شده است یا نه.

مساله اصلی این است که ما با این اقدام، برای گردشگران عادی ترس ایجاد می‌کنیم و پیشاپیش ریزش گردشگر داریم. ضمن این‌که این مساله یک مشکل امنیتی برای ایران ایجاد می‌کند و زمینه‌ساز ورود قاچاقیان، خلافکاران و بزهکاران بین‌المللی به ایران می‌شود. جنبه دیگر این ماجرا، وجود مساله‌ای به نام وضعیت اضطراری است، وضعیت اضطراری به این معنا است که سفارتخانه‌های هر کشور در دیگر کشورها، در صورت وقوع اتفاق ناهنجار اطلاعیه می‌دهند که اوضاع اینجا اضطراری است و از مردمش می‌خواهد که حداقل سفر را به آن کشور داشته باشید؛ اتفاقی که چند سال پیش در جریان کودتای ترکیه افتاد و سفارت ایران در آنکارا اطلاعیه داد که به دلیل سفر زیاد مردم ایران به کشور ترکیه، فقط سفر ضروری به این کشور داشته باشید و از سفر‌های غیرضروری بپرهیزید.

طبیعتا این مساله باعث کاهش گردشگر به آن کشور می‌شود. در حال حاضر با این اقدام، دولت ما علنا علیه خودش وضعیت اضطراری اعلام می‌کند و به گردشگر می‌گوید که به ایران نیایید، اینجا اوضاع به هم ریخته است. در مجموع هم از نظر سیاسی، هم دیپلماتیک و هم از نظر اقتصاد گردشگری، این اقدام واقعا اقدامی عجیب و زیر پاگذارنده عزت مردم ایران است.

 

منبع: جام جم