کودکان کار، نان‌آوران کوچک
تابناک جوان : دوره کودکی، دوره‌ای سرنوشت‌ساز در رشد آدمی است و بسیاری از روانشناسان از جمله "فروید" معتقدند که این دوره تاثیر مستقیم بر چگونگی رفتار فرد در بزرگسالی دارد، این موضوع برکسی پوشیده نیست و همواره از طرف عالمان و بزرگان به فراهم کردن فضایی مناسب برای رشد کودک توصیه شده است، اما امروزه اقتضای مشکلات اقتصادی و اجتماعی، موجب پدید آمدن معضلی به نام "کار کودکان" شده است.
طبق آمار سازمان جهانی کار، سالانه 250 میلیون کودک 5 تا 14 ساله در جهان محروم از کودکی می‌شوند، طبق این آمار 120 میلیون نفر آنها مشغول کار تمام وقت هستند61 درصد این کودکان در آسیا، 32درصد در آفریقا و 7درصد در آمریکای لاتین زندگی می‌کنند.
کار کودکان زیر 15 سال در قانون ایران ممنوع است
در دهه‌های اخیر شاهد تشکیل کنوانسیون‌های متعددی در خصوص حقوق کودکان و تصویب لوایح بین الملی در جهت حمایت از حقوق کودکان هستیم، در قانون جمهوری اسلامی ایران نیز در موارد متعددی به حقوق کودکان توجه ویژه شده است، برای نمونه در ماده 79 قانون کار ایران، کار کودکان زیر15 سال ممنوع اعلام شده‌است، هم‌چنین قانون‌گذار برای افرادی که با سوء استفاده از اطفال اقدام به جمع آوری اعانات مردم می نمایند، مجازات سنگین تری را نسبت به وضعیتی که خود شخص رأسا اقدام به تکدی می کند پیش بینی کرده است که این مساله خودنشان دهنده‌ی آگاهی قانون‌گذار از آثار نامطلوبی است که این عمل بر روح و روان آدمی دارد.
شرایط ویژه کار نوجوانان چیست؟
در قانون کار ایران، شرایط ویژه‌ای برای کار نوجوانان در نظر گرفته شده‌است، به عنوان نمونه طبق مواد 80 و 81 قانون کار جمهوری اسلامی ایران مصوب 1369، کارگران 15 تا 18 سال، کارگران نوجوان هستند که هنگام استخدام و به طور سالیانه باید تحت آزمایش‌های پزشکی قرارگیرند، به موجب ماده 51 قانون کار، ساعات کار کارگران نباید از 8ساعت در روز بیشتر شود، در ماده 82 همین قانون بیان شده است که ساعت کار نوجوانان باید نیم ساعت کمتر از ساعت کار کارگران معمولی باشد، بر طبق ماده 83 این قانون نیز ارجاع هرگونه کاری و انجام کار در شب و نیز ارجاع کارهای سخت و زیان بار و خطرناک و حمل بار بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان ممنوع است.
البته طرح مسئله‌ی کودکان کار محدود به قانون کار نبوده و در قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران نیز به آن اشاره شده‌است، در این رابطه ماده 931 قانون فوق مقرر می دارد: "هر کس طفل صغیر یا غیر صغیر رشیدی را وسیله تکدی قرار دهد یا افرادی را به این امر بگمارد به حبس تعزیری درجه شش و استرداد کلیه اموالی که از این طریق به دست آورده است محکوم خواهد شد."
مرجان انصاری، کارشناس علوم اجتماعی در گفت‌گو با خبرنگار ایسنا در تعریف کودک‌کار، عنوان کرد: کودک کار، به کودکی گفته می‌شود که در چرخه کاری متداوم و پایدار وارد شود و کار به گونه‌ای باشد که کودک زمان لازم را برای تحصیل، تفریح و پرداختن به سلامت جسمی وروحی خود نداشته باشد و از حقوق اولیه خود بی‌بهره بماند، به عبارت دیگر کودک کار، نمی تواند کودکی را تجربه کند.
وی خصوص دیدگاه جامعه شناسی درباره‌ی پدیده کار کودکان گفت: از نظر جامعه شناسی کار کودکان مخرب است، چراکه کودکان توانایی دفاع از حقوق خود را ندارند، آسیب پذیر بوده و از نظر فیزیکی، رشد اجتماعی، آگاهی از قوانین مربوط به خودشان و مسائل مادی در موضع ضعف قرار دارند و این مسائل موجب می‌شود تا تحت بهره‌کشی افراد سودجوقرار بگیرند و در نتیجهی این وضعیت، کارفرمای سرمایه‌دار ثروت‌مندترشده و قشر فقیرجامعه، فقیرتر می‌شوند و فاصله‌ی طبقاتی تشدید می‌گردد.
وی ادامه داد: یک فرد بالغ می‌تواند از کار فرمای خود درخواست قرارداد مناسب، بیمه، حقوق کافی و سایر مزایا را داشته باشد، اما کودک کم سن و سالی که بدون حمایت است و در عین حال نیاز مالی شدید دارد، می‌تواند با میزان درآمدی بسیار کمتر از حد متعارف، توسط افرادسود جو به کار گرفته شود، به همین خاطر این مسئله در جامعه‌شناسی پذیرفته نیست.
نمونه‌های مثبت کار کودکان
انصاری عنوان کرد: البته از دیدگاه روان شناسی، می‌توان کودکان را در فعالیت‌های کاری مناسب مشارکت داد، اما نه با هدف تامین اقتصادی، بلکه با هدف آمادگی کودک برای حضور در جامعه، در گذشته نیز در جامعهی ما مرسوم بود که با پایان سال تحصیلی کودکان بخشی از تعطیلات خود را به عنوان شاگرد در حرفه‌ها و پیشه‌های مختلف سپری می‌کردند، کار بدین‌صورت و با هدف آموزش پیوسته بدون تحمیل فشارهای روانی برکودک مورد قبول و مفید است.
سازوکار های حل معضل کار کودکان
این کارشناس و پژوهشگر علوم اجتماعی پیرامون راه‌حل این معضل بیان کرد: از نگاه انسانی پدیده‌ی کودک کار حتی به میزان اندک نیز پذیرفته نیست و لذت بردن ازدوران کودکی حق همه ی کودکان است، اما از نگاه منطقی مدینه فاضله ای در جهان کنونی وجود ندارد و انسان صرفا تلاش می کند تا جامعه خود را به آن ایده آل ها نزدیک کند، اما هنوز نتوانسته بهشت را روی زمین بیاورد.
وی ادامه داد: با این وجود کاری که می‌توان برای حل این مشکل انجام داد این است که انتظارات و اهداف قابل دسترس تعریف کنیم، چراکه در جا معه بزرگی مثل ایران، نمی‌توان توقع داشت که در عرض شش ماه یا یک‌سال، تمام کودکان کار مسکن و اشتغال مناسبی دریافت کنند، اما دولت می‌تواند برنامه های بلندمدت 3ساله یا بیشتر تدوین کند که طبق آن ها کودکان کار شناسایی و شمارش شوند و نحوه برخورد کارفرمایان با آن ها بازرسی شود، از طرف دیگر لوایحی تصویب شود که مشخص کند حتی اگر قرار است افراد زیر 18 سال به کار گرفته شوند، کارشان باید دریک چهارچوب معین که حداقل حقوق و دستمزد در آن مشخص شده انجام شود.
انصاری عنوان کرد: فرآیند کار کودکان باید تحت بازرسی دائم باشد، در بعضی امور مانند کار کشاورزی، کار در کارگاه‌ها و کار در کارخانه‌های کوچک کار کودکان اجتناب ناپذیر است، در چنین شرایطی کار کودکان باید تحت بازرسی و نظارت دائم دولت باشد تا حداقل حقوق کودکان رعایت شود و کارفرما نتواند با خشونت با کودکان رفتار کند.
این کارشناس علوم اجتماعی ادامه داد: نکته‌ی دیگر، فراهم کردن تحصیل و آموزش و پرورش برای این کودکان است، چرا که کودکی که 8ساعت در روز کار می‌کند، نمی‌توانند مانند کودکان عادی به تحصیل خود بپردازد، نظام آموزشی باید با برگزاری کلاس های فوق برنامه و کلاس های شبانه امکان تحصیل این کودکان را فراهم کند تا از حداقل آموزش برخوردار باشند و این تحصیل اثرات مثبتی بر افکار و روحیات آنان خواهد داشت.
بهترین رفتار با نان‌آوران کوچک جامعه
انصاری درخصوص نحوه‌ی برخورد صحیح مردم جامعه با این کودکان بیان کرد: وظیفه‌ی مردم جامعه در برخورد با این کودکان این است که به هیچ عنوان به دیده تحقیر به آنان نگاه نکنند، چرا که بیشتر این کودکان به اجبار و برای تامین حداقل هزینه خانواده و برخلاف میل خود وارد بازار کار می‌شوند و هیچ کودکی شرکت در فضای خشن و خشک کار را به بازی با هم‌سالان و درس خواندن ترجیح نمی‌دهد، صحیح آن است که مردم با این کودکان با عطوفت و محبت رفتار کنند، از مقایسه کردن آنان، بی‌تفاوتی، تحقیر و توهین به آنان بپرهیزند، هم‌چنین رسانه‌های دیداری و شنیداری باید از طریق اطلاع‌رسانی، در این زمینه آگاهی‌های لازم را ایجاد کنند تا شفقت عمومی در فضای جامعه ایجاد شود.
منبع ایسنا