انسان در کجا نباید حسن ظن داشته باشد؟

جاهایی که حسن ظن جایز نیست!

یک. وقتی فساد همه جا را گرفته
بنا به فرمودۀ حضرت امیر علیه السلام در نهج البلاغه:
إِذَا اسْتَوْلَى الصَّلاَحُ عَلَى الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ، ثُمَّ أَسَاءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُل لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوْبَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ! وَإِذَا اسْتَوْلَى الْفَسَادُ عَلَى الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ، فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُل فَقَدْ غَرَّرَ
«هنگامى كه صلاح و نیكى بر زمان و اهلش ظاهر گردد اگر كسى در این حال گمان بد به دیگرى برد كه از او گناهى ظاهر نشده به او ستم كرده است و هنگامى كه فساد بر زمان و اهلش مستولى گردد هر كس گمان خوب به دیگرى ببرد خود را فریب داده است» (1) دو. وقتی یقین حاصل نشده
ظن طبق تعریف به معنای احتمال قوی است. انسان تا جایی می‌تواند به شخصی یا چیزی حسن ظن یا سوء ظن داشته باشد که به مرحله علم و یقین نرسیده باشد، هرگاه به علم یا یقین رسید، دیگر جای ظن نیست نه حسن ظن است و نه سوء ظن.
اگر شخصی از یک انسان مؤمن مطلبی شنید یا عملی را مشاهده کرد تا به قصد اصلی او علم پیدا نکرده است از باب حسن ظن به برادر دینی، می‌تواند گفتار یا کردار او را به بهترین وجه حمل کند، اما اگر به یقین رسید دیگر ظنی وجود ندارد تا آن‌ را به حسن زینت دهد. به عبارت دیگر؛ با آمدن علم و یقین، موضوع ظن از بین می‌رود. (2)
چنانکه امام صادق علیه اسلام از قول حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرماید:
رفتار برادر دینی‌­ات را بر نیکوترین وجهی تفسیر و توجیه کن، مگر اینکه دلیلی بر خلاف آن باشد و هرگز به سخن برادر مسلمانت گمان بد مبر هنگامی که برای آن توجیهی مناسب داری (3)
سه. در معرکه جنگ و امور امنیتی
اسلام، خوش گمانی ساده انگارانه را نمی‌پذیرد و حسن ظن را در جایی سفارش می‌کند که هیچ دلیل آشکاری بر بدگمانی به دیگران وجود ندارد. در مواردی، خوشبینی نکوهش شده است از جمله: خوشبینی نسبت به دشمنان  (4) و در امور امنیتی جامعه و خوشبینی در جامعه غیر اسلامی (5)
پی‌نوشت‌ها:
1. نهج البلاغه، كلمات قصار، حدیث ١١٤
2. سایت اسلام کوئیست
3. اصول کافی، ج3، ص119
4. نهج البلاغه، نامه ۵۳
5. همان، حکمت 113

 

منبع : تبیان