سنجاب‌هایی که سر از بازار تهران درآوردند
برج‌های دود از جنگل‌های بلوط بلند شده، مردم محلی می‌دانند که بازهم پای شکارچیان در میان است، آنها که از هر حربه‌ای برای ویرانی داشته‌های دیار زاگرس بهره برده‌اند.
روایت تلخ مهاجرت اجباری «بلوط» کاران زاگرس
شکارچی تلاش می‌کند آتشی را که پای بلوط کهنسال روشن کرده هر چه بیشتر شعله ور کند تا دود و گرمای بیشتری ساکنان این بلوط پیر و خسته را بیازارد.
لحظاتی می‌گذرد و به ناگاه دیگر ساکنان بلوط پیر تاب نمی‌آورند و از خانه هراسان بیرون می جهند؛ و اینجا کار اصلی شکارچی آغاز می‌شود تا توبره خود را پر از «سنجاب» هایی کند که بعد از خانه خرابی باید طعمه دست شکارچیان شوند.
این روش گرفتن سنجاب‌ها، این «بلوط» کاران کهنه زاگرس است، آنها که با دست‌هایشان بلوط می‌کارند تا زاگرس زنده بماند و نفس بکشد؛ تا با مرگ هر روزه درختان بلوط، زاگرس غصه دار نشود و دانه دیگری را در خود پرورش دهد.
توبره شکارچی حال پر از سنجاب‌هایی است که قرار است به مهاجرت اجباری فرستاده شوند، این سنجاب‌ها سپس راهی بازارهای تهران می‌شوند تا به عنوان حیوان خانگی به فروش برسند.
این روایت کوتاه، روایت هرساله زاگرس به عنوان دیار سنجاب و بلوط است، روایت هجری که هم برای زاگرس بحران زاست و هم سنجاب ایرانی را در معرض خطر قرار داده است.
ضرورت حفظ جنگل‌ها و ساختار تنوع زیستی
محسن تیزهوش کارشناس حوزه محیط زیست لرستان در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: در جهان امروز و با گسترش برنامه‌های مرتبط با توسعه و صنعت بخش بسیار زیادی از جنگل‌های زمین از بین رفته‌اند و در این بین سرزمین‌هایی که در بخش خشک و فرا خشک قرار گرفته و با سرعت بیشتری از منابع طبیعی برای پیشبرد اهداف گوناگون هزینه می‌کنند، در خطر بیابانی شدن و چالش‌های گوناگون قرار دارند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر حفظ جنگل‌ها و ساختار تنوع زیستی مهم‌ترین کاری است که باید از سوی تمامی دولت‌های جهان مد نظر قرار بگیرد، گفت: نگهداشت منابع طبیعی به حفظ سرمایه‌های آبی و خاکی ما باز می‌گردد و این در حالی است که هر سال به دلایلی همچون تغییرات کاربری، کشاورزی ناپایدار و از بین رفتن گونه‌های مهم حیات وحش از وسعت جنگل‌های جهان کاسته می‌شود.
این کارشناس حوزه محیط زیست، بیان داشت: برای ما انسان‌ها از بین رفتن این پهنه‌های سبز کره زمین چیزی جز نابودی عوامل زیستی و ضرر و زیان‌های اقتصادی و اجتماعی را در پی نخواهد داشت، سالهاست که محیط زیست و منابع طبیعی ایران نیز در چنین شرایطی قرار گرفته زیرا در دهه‌های مختلف و با گسترش برنامه‌های مرتبط با توسعه و حتی تغییرات آب و هوایی بخش‌های بسیار مهمی از جنگل‌ها و تنوع زیستی خود را از دست داده است.
قاچاق گونه‌های زیستی در میان غفلت و بی‌تفاوتی مسئولان
تیزهوش، تصریح کرد: در این بین هر زمانی که شرایط محیط زیستی سخت شده و خشکسالی گریبان جوامع شهری و روستایی را گرفته این جنگل‌های بلوط در غرب کشور بوده‌اند که از عمق چالش‌های زیست محیطی کاسته‌اند، اما در بخش حفاظت از همین جنگل‌های زاگرس نیز آنقدر بی تفاوتی و عملکردهای خنثی دیده شده که امروز نه تنها چوب‌های آن بلکه حیات وحش آن نیز به کلان شهرهایی همچون تهران قاچاق می‌شود!
وی با بیان اینکه سالهاست که محیط زیست و تنوع زیستی منطقه کوهستانی زاگرس در غرب کشور مورد هجوم سودجویانی قرار می‌گیرد که برخی از گونه‌های مهم حیات وحش آن را به شهرهای دیگر قاچاق می‌کنند تا تخریب چرخه زیستی عمیق‌تر شود، گفت: بدون شک حفاظت از گونه‌های ارزشمندی همچون سنجاب ایرانی که به صورت مستقیم در نگهداشت درختان بلوط نقش مهمی دارند، یکی از اساسی‌ترین راهبردهایی است که آنچنان که باید به آن پرداخته نشده است.
هنوز هم می‌توان در پایتخت کشور گونه‌هایی را یافت که از لرستان قاچاق شده‌اند
این کارشناس حوزه محیط زیست لرستان در ادامه با تاکید بر اینکه یکی از استان‌هایی که در منطقه زاگرس، تنوع زیستی آن همواره آسیب دیده، لرستان بوده و گونه‌های مهمی از آن به سمت شهرهای بزرگ قاچاق شده است، افزود: این چالشی است که در ادوار مختلف مدیریتی رخ داده اما هنوز برای کنترل و به صفر رساندن آن یک اقدام ریشه‌ای صورت نگرفته و هنوز هم می‌توان در پایتخت کشور گونه‌هایی را یافت که از لرستان قاچاق شده‌اند.
تیزهوش، بیان داشت: این آسیبی است که هر سال بر عمق آن افزوده شده و از سوی دیگر شاهد یک بی تفاوتی بزرگ در بین تصمیم گیران و متولیان این بخش هستیم.
هر سنجاب ایرانی فقط ۴۰۰ هزار تومان!
وی با بیان اینکه به نظر می‌رسد در رأس این متولیان، سازمان حفاظت از محیط زیست در یک خواب بسیار عمیق به سر می‌برد زیرا سطح حساسیت نسبت به چنین رخدادهایی به شدت کاهش یافته و گویا از شروع قاچاق تا فروش چنین گونه‌هایی در کمترین سطح اهمیت قرار دارد، عنوان کرد: اگر متولیان به وظایف خود عمل کرده و ریشه چنین رخدادهایی را شناسایی می‌کردند، امروز شاهد از بین رفتن تنوع زیستی در زاگرس و استان‌هایی همچون لرستان نبودیم.
این کارشناس حوزه محیط زیست لرستان، تصریح کرد: در زمانی که سنجاب ایرانی باید مشغول جمع کردن میوه درخت بلوط و مخفی کردن آن در زیر خاک باشد، یا با تنش‌هایی مثل آتش زدن لانه اش برای به دام افتادن روبرو می‌شود و یا در نهایت در قفس‌های تنگ مشغول یافتن راهی برای فرار به سمت خانه خود است، که در هر دو حالت محیط زیست این گونه فوق العاده جذاب و بلوط کار را به راحتی از دست می‌دهد تا یک عده به راحتی و در آرامش کامل این گونه را کیلومترها از زیستگاه خود دور کرده و به تجارت کثیف و دور از اخلاق خود ادامه دهند.
زندگی در قفس، کیلومترها دورتر از زیستگاه و در نهایت مرگ...
تیزهوش با طرح این سوال که به راستی چگونه سنجاب ایرانی از استان‌هایی همچون لرستان به سمت تهران قاچاق می‌شوند و به راحتی در میدان‌های شلوغ شهر با قیمت ۴۰۰ هزار تومان به فروش گذاشته می‌شوند اما هیچ نهاد و یا سازمانی حاضر به پیگیری این موضوع نیست؟ گفت: آیا این یک سوال بی پاسخ و یا بی مورد است؟ چرا شهروندان دیدن چنین صحنه‌هایی را عادی می‌پندارند و برخی دیگر این گونه را خریداری کرده و به خانه می‌برند، در حالی که پس از مدت کوتاهی این گونه بر اثر تنش‌های مختلف جان خود را از دست می‌دهد!
وی، ادامه داد: اگر یک جامعه احساس مسئولیت خود را در قبال حقوق حیوانات از دست بدهد و یا سطح حساسیت در آن کاهش یابد، این جامعه در معرض بروز اتفاقات عمیق اجتماعی نیز قرار خواهد گرفت، در نهایت حفاظت از گونه‌های زیستی چه گیاهی و چه گونه‌های مهم حیوانی کلید نگهداشت منابع بسیار مهمی همچون آب و خاک و هوا هستند و همه مردم نسبت به این موضوع مسئولیت داشته و نباید به راحتی از کنار چنین موضوعاتی عبور کرد.
نقش «باغبان طبیعت» در احیای جنگل‌های زاگرس
مهرداد فتحی بیرانوند مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان نیز در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار مهر در سخنانی با بیان اینکه بر اساس قوانین و مقررات محیط زیست خرید و فروش سنجاب و هر گونه جانوری ممنوع است، اظهار داشت: به طور حتم برنامه محیط زیست در این زمینه نیز برخورد با متخلفین است.
وی با اشاره به اینکه در سنوات گذشته موردهای زیادی در رابطه با کسانی که اقدام به خرید و فروش و یا قاچاق سنجاب کرده‌اند، داشته‌ایم، تصریح کرد: برای این افراد پرونده‌های قضائی تشکیل شده و گاهاً جریمه‌های سنگین و حتی زندانی هم داشته‌ایم.
در سنوات گذشته موردهای زیادی در رابطه با کسانی که اقدام به خرید و فروش و یا قاچاق سنجاب کرده‌اند، داشته‌ایم
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان در ادامه با بیان اینکه سنجاب گونه جانوری بسیار حائز اهمیتی در منطقه زاگرس است، افزود: در اصطلاح به این گونه جانوری «باغبان طبیعت» گفته می‌شود و نقش بسزایی در احیای جنگل‌ها به خصوص جنگل‌های زاگرس دارد.
فتحی بیرانوند با اشاره به اینکه لرستان یکی از زیستگاه‌های اصلی سنجاب در سطح کشور است و قطعاً متخلفینی در این رابطه وجود دارند که اقدام به قاچاق سنجاب می‌کنند، افزود: اما در هر صورت ما با همکاری همیاران محیط زیست و همچنین محیط بانان در این رابطه برخوردهایی داشته‌ایم و اگر جایی هم گزارشی داشته باشیم به طور حتم سریعاً رسیدگی می‌شود.
شناسایی باندهای قاچاق سنجاب زاگرس
وی با تاکید بر اینکه پرونده‌هایی در مراجع قضائی در حال رسیدگی است، گفت: گاهاً احکام و جرایم سنگینی هم برای متخلفین صادر شده، اگر مورد خاصی در استان وجود داشته باشد سریعاً رسیدگی می‌کنیم.
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان با تاکید بر اینکه یکی از گونه‌هایی که نقش بسزایی در احیای جنگل‌ها دارد، سنجاب است، تصریح کرد: این گونه به صورت طبیعی با توجه به نوع رفتارش از لحاظ فیزیولوژیکی دانه‌های بلوط، فندق، گردو و… را می چیند و برای زمستان گذرانی در خاک دفن می‌کنند.
فتحی بیرانوند، ادامه داد: اما با توجه به خلقت آن، این گونه فراموش کار است و فراموش می‌کند که این دانه‌ها را کجا دفن کرده است، این امر باعث می‌شود که در پی بارندگی و مهیا شدن شرایط دانه رشد می‌کند و تبدیل به درختان جنگلی می‌شود و به همین دلیل نقش این گونه مهم، اساسی و حیاتی در رابطه با احیای جنگل‌ها است.
وی با بیان اینکه وظیفه ما در رابطه با جلوگیری از خرید و فروش این گونه و همچنین قاچاق آن، حفاظت به صورت کلی است، تصریح کرد: در این راستا به وظایف خود نیز عمل می‌کنیم.
قاچاقچیان حرفهای که بارها دستگیر شده‌اند
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان با تاکید بر اینکه پرونده‌های زیادی در رابطه با خرید و فروش سنجاب داشته‌ایم، تصریح کرد: در هر صورت باندهای زیادی در استان شناسایی کرده‌ایم و افرادی که حرفهای بوده‌اند چند بار دستگیر و مجازات شده‌اند.
فتحی بیرانوند با بیان اینکه طی دو تا سه سال گذشته قاچاق سازماندهی شده‌ای در این رابطه نداشته‌ایم، گفت: قبلاً در فضای مجازی و در محیط‌های عمومی خرید و فروش سنجاب صورت می‌گرفت اما در دو تا سه سال اخیر باندهای فضای مجازی که کار قاچاق و خرید و فروش را انجام می‌دادند دستگیر شدند و در فضای بازار نیز فعلاً گزارشی نداشته‌ایم.
وی، بیان داشت: اگر گزارشی در این رابطه به ما ارائه شود و استان محل فروش آن مشخص باشد به استان مقصد اطلاع می‌دهیم و برخورد لازم صورت خواهد گرفت.
به هر روی مرور رویدادهای تلخی که هر روزه بر زاگرس می‌گذرد، حاوی پیام‌های ناگواری است، پیام‌هایی از خالی شدن دست مهم‌ترین اکوسیستم ایران، منطقه‌ای که بخش عمده‌ای از آب کشور را تأمین می‌کند و نقش مهمی در تغییرات آب و هوایی دارد.
استمرار تخریب‌های گسترده در جنگل‌های بلوط، زوال بلوط، گرد و غبار و از بین رفتن گونه‌های جانوری این منطقه می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور گرفتاری‌های متعددی را برای منطقه زاگرس به همراه داشته باشد.