هنوز عموم مردم فکر می کنند خمیازه کشیدن ناشی از خستگی و کسالت است. اگرچه این موضوع مطمئناً درست است که افراد هنگام خواب یا پس از بیدار شدن یا زمان احساس کسلی بیشتر خمیازه می کشند اما سال هاست که این مسئله به صورت رازی برای دانشمندان باقی مانده است.
خمیازه کشیدن یکی از واکنش های جالب توجه بدن موجودات زنده به محیط اطراف خود بوده و محققان در مطالعات خود دریافتند دلایل فیزیولوژیکی بدن نشان می دهد که خمیازه کشیدن راهی برای خنک شدن مغز است.
موضوع خمیازه کشیدن آنقدر عجیب است که نمی توان پاسخی برای آن پیدا کرد. به طور مثال چرا برخی از چتربازان پیش از اولین پرش، برخی از ویولونیست ها پیش از رفتن روی صحنه و اجرا و ورزشکاران المپیک پیش از رقابت خمیازه می کشند. این موقعیت ها فرضیه خستگی را به عنوان دلیل خمیازه کشیدن را رد می کند.
علت خمیازه کشیدن چیست؟
ساده‌انگاری است که بگوییم علت خمیازه فقط خستگی و سر رفتن حوصله است. در قرن چهارم بقراط علت این عمل را روشی برای خروج هوای بد یا همان دی‌اکسیدکربن از بدن و بهبود رسیدن جریان اکسیژن به مغز می‌دانست و آن را به‌عنوان تشخیص تب نیز تعریف می‌کرد. از آن زمان تاکنون علم تغییرات و پیشرفت‌های گسترده‌ای کرده است، اما همچنان کلید حل برخی ناشناخته‌ها و موضوعات پیدا نشده است.
دلایل احتمالی این موضوع می‌تواند ریشه در موارد زیر داشته باشد:
۱. خواب‌آلودگی
وقتی خسته هستیم، معمولا زیاد خمیازه می‌کشیم. برخی معتقدند علت این خمیازه‌ها ایجاد محرکی برای خوابیدن است. هر چند برای این عقیده شواهد علمی خاصی وجود ندارد، اما در بیشتر مواقع هنگام خستگی و خواب آلودگی خمیازه‌ها دست از سرمان برنمی‌دارند.
۲. بی‌حوصلگی
در هنگام بی حوصلگی یا زمانی که موقعیتی خسته‌کننده را تجربه می‌کنیم، شروع به خمیازه کشیدن می‌کنیم.
۳. مشاهده‌ی خمیازه کشیدن شخص دیگر
یک علت خمیازه کشیدن، مشاهده‌ی شخص دیگری است که خمیازه می‌کشد. حال علت اینکه شخصِ دیگر چرا خمیازه می‌کشد، ممکن است یکی از همین هفت مورد باشد.
۴. دلایل شیمیایی
آندروژن نیز مانند تستوسترون، اکسی‌توسین (یکی از انواع هورمون شادی) و برخی از دارو‌ها از قبیل پروزاک یا همان فلوکستین و سایر دارو‌های ضد افسردگی می‌توانند موجب افزایش بسامد خمیازه کشیدن شوند. نظریه‌هایی نیز مبنی‌بر چرایی خمیازه کشیدن مطرح شده است که شواهد علمی دقیقی آنها را حمایت و تأیید نمی‌کنند. در هر حال صحبت از آنها خالی از لطف نخواهد بود:
۵. مکانیزم حفاظت از گوش
یکی از دلایل خمیازه، تنظیم و ایجاد تعادل میان فشار هوای درون و بیرون گوش است و این کار ازطریق باز شدن شیپور استاش درون گوش انجام می‌شود. به‌نظر نمی‌رسد که این روش چندان کامل و دقیق باشد. البته ایجاد تعادل فشار هوا میان گوش داخلی و هوای بیرون از آن به روش‌های دیگری مانند جویدن آدامس یا نوشیدن بهتر انجام می‌شود.
۶. تنظیم دمای مغز
بعضی از مشاهدات نشان می‌دهد که قرار دادن کیسه‌ی یخ یا آب گرم روی پیشانی می‌تواند بر احتمال خمیازه کشیدن تأثیر بگذارد. کیسه یخ با افزایش انگیختگی و تحریک مغز مانع از افزایش تعداد خمیازه‌ها می‌شود و آب گرم دقیقا عکس آن عمل می‌کند. ساعت بیولوژیک بدن نیز در خمیازه کشیدن نقش دارد.
۷. واکنش به کاهش اکسیژن
عقیده دیگری نیز درباره خمیازه کشیدن وجود دارد. براساس این باور، وقتی میزان اکسیژن بدن کم می‌شود و کربن‌دی‌اکسید افزایش می‌یابد، به خمیازه کشیدن نیاز پیدا می‌کنیم. البته هیچ اثبات علمی برای این موضوع وجود ندارد. نکته مهم درباره خمیازه کشیدن این است که کاملا غیرارادی صورت می‌گیرد و نوعی واکنش ناخودآگاه است که به‌طور خودخواسته قادر به انجام آن نیستیم؛ درست مانند پریدن پا زمانی‌که برای بررسی رفلاکس عصبی، به ناحیه‌ی زانو، ضربه وارد می‌شود. پرش پا اصلا و ابدا تحت کنترل ما نیست و نوعی واکنش سریع به‌حساب می‌آید، اما واکنش‌ها و اصطلاحا رفلاکس‌هایی که به مدت زمان بیشتری برای بروز نیاز دارند، سخت‌تر بازتولید و تکرار می‌شوند.
آیا خمیازه‌ها انواع مختلفی دارند؟
شاید تاکنون دقت نکرده باشید که این عکس‌العمل غیرارادی در بدن ما انواع متفاوتی دارد. مثلا:
از راه بینی: گاهی در مرحله‌ی بیرون دادن نفس حین خمیازه لب‌هایمان را می‌بندیم و درواقع ازطریق بینی خمیازه می‌کشیم.
با چشم باز: وقتی خمیازه می‌کشیم، معمولا چشم‌مان را تنگ می‌کنیم یا خودبه‌خود بسته می‌شوند. حال اگر سعی کنیم چشم‌مان را باز نگه داریم، خمیازه را متوقف خواهیم کرد. بسته شدن و تنگ کردن چشم گویی محرکی برای خمیازه کشیدن است.
فشار دادن دندان ها: گاهی‌اوقات نیز وقتی خمیازه می‌کشیم، هنگام دَم، دندان‌ها روی هم قرار می‌گیرند و فشرده می‌شوند. این فشار باعث می‌شود تا خمیازه‌ای به‌درستی انجام نشود.
آیا خمیازه مغز را خنک می کند؟!
بسیاری از مردم بر این باورند که خمیازه کشیدن دلیل نیاز انسان به اکسیژن بیشتر است و این عمل اکسیژن بیشتری به بدن وارد کرده یا دی اکسید کربن بیشتری را دفع می کند. اما به نظر می رسد این تئوری ناقص است.
از آن جهت که علت اصلی خمیازه هنوز به دست نیامد، یک گروه تحقیقاتی تصمیم گرفتند این مسئله را بررسی کرده و راز آن را کشف کنند. آنها بهترین دلیل فیزیولوژیکی برای خمیازه کشیدن را خنک شدن مغز می دانند.
مغز ما در یک محدوده دمایی، بهترین عملکرد را دارد و خمیازه کشیدن جریان خون را به مغز افزایش داده و مانند رادیاتور عمل می کند تا گرما را از آن دور کند. محققان امریکایی به کمک پژوهشگران دانشگاه وین در یک پروژه تحقیقاتی، شروع به مشاهده خمیازه های خود به خودی افراد در آب و هوای گرم و سرد کردند. این محققان در دو شهر وین اتریش و توسان در آریزونای ایالات متحده که مردم در طیف وسیعی از دما، از محدوده نقطه انجماد در زمستان در وین، تا دمای ۳۷ درجه سانتیگراد در توسان در تابستان، قرار دارند به بررسی خمیازه کشیدن افراد در این شرابط کردند.
محققان دریافتند در دمای محیط حدود ۲۰ درجه سانتی گراد، مردم بیشتر خمیازه می کشند. در واقع در دمای پایین و هوای سرد انسان نیاز به خنک کردن مغز خود ندارد و هنگامی که هوا بسیار گرم است، خمیازه کشیدن احتمالاً در خنک کردن مغز ما بی تأثیر است، زیرا بیرون بسیار گرم است.
وقتی دما حدود ۲۰ درجه سانتیگراد بود، مردم بیشتر خمیازه می کشیدند که شامل خمیازه های مسری نیز می شد. زمانی که دما به سمت انجماد کاهش می یابد، مردم کمتر خمیازه می کشند. پس خمیازه کشیدن بسیار مفید است زیرا می تواند به بازگرداندن مغز به محدوده دمایی صحیح کمک کند.