اين آمارها را جدي بگيريم!

تابناک جوان : آسیب ‌های اجتماعی از آن دست معضلاتي است كه سلامت فرد و خانواده را تهدید می ‌کند و متاسفانه جامعه امروز ایران نيز با اين مسئله مواجه است. اين در حالي است كه امروزه اكثر آسيب شناسان، جامعه شناسان، کارشناسان اجتماعی و صاحب نظران اين حوزه نسبت به روند رو به رشد آسیب ‌های اجتماعی در جامعه هشدار مي دهند. گسترش آسيب هايي همچون طلاق،‌ اعتياد، كودكان كار، ‌زنان بي سرپرست، تصادفات رانندگي، خودكشي، بزهكاري، سرقت، قتل و... . آمارها نشان مي‌ دهد بيش از 60 درصد جرائم مرتبط با مواد مخدر و بيش از 6 ميليون نفر در كشور تحت تأثير مواد مخدر قرار دارند و روزانه 8 نفر در اثر مصرف مواد مخدر جان خود را از دست داده و 70 نفر نيز معتاد مي‌ شوند. با نرگس محمدي، روانشناس درباره دلایل و عوامل پیشگیری از آسیب هاي اجتماعی همکلام شده ‌ایم. گفته‌ های وی را در ادامه می ‌خوانید.

نقش خانواده به عنوان عنصر اصلي جامعه

بی شک نقش خانواده به عنوان واحد اصلی و عنصر تاثیر گذار بر روابط، رفتارها و خصوصیات ذاتی و اکتسابی اعضا واضح و غیر قابل تردید است. تاثیر گذاری و تاثیر پذیری افراد این نهاد کوچک اجتماعی از یکدیگر باعث شده خانواده همواره عنصر اصلی اجتماعی قرار گیرد و تاثیر آن را می توان با موفقیت ها و یا آسیب های فردی و اجتماعی نام‌ برده و سنجید.

خانواده سالم بستری مناسب برای رشد، شکوفایی و بالندگی اعضای خود فراهم می کند و در حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روانی افراد تاثیر فراوان و غیر قابل انکاری دارد. در مقابل، خانواده ناسالم زمینه را برای ایجاد اختلاف در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی فراهم کرده و افراد را به سمت بزهکاری و آسيب هاي اجتماعي سوق می دهد.

رفتارهای نابجا و تربیت های نادرست

رفتارهای نابجا و تربیت های نادرست از قبیل سخت گیرانه، سهل  گیرانه و... یکی از علت هایی است که باعث مي شود فرد از خانواده دل کنده و به سمت محرک های ارضا کننده سوق پیدا مي کند. تربیت سخت گیرانه همچون فشارهای روحی شدید روی نوجوانان اعم از علمی، درسی، شغلی، ازدواج و... باعث شده نوجوان از خانواده دور شود و خود را وابسته به جامعه غیر از خانواده کند و چه بسا این جامعه اي که او انتخاب کند، نادرست و دارای عرف جامعه باشد به سبب اینکه او می خواهد آزادانه بیاندیشد، تفکر کند، حرکت کند و آن چیزهایی که فقط خود درست می داند را انجام دهد.

چنانچه اين فرد در خانواده ای باشد كه حق انتخاب، حق تصمیم گیری، آزاد اندیشی درست و به جا نداشته باشد، همین امر یکی از مهمترین عللی خواهد بود که او را به سمت اعتیاد و یا محرک های دیگر بکشاند. البته همیشه این نوع از تربیت ها باعث بروز رفتارهایي نادرست نخواهد بود اما هر نوع رفتاری را باید مدیریت کرده و تعاول در آن را حفظ کرد.

تربیت سهل گیرانه

در تربیت سهل گیرانه خانواده ها به نوجوان و به خصوص به جوان خود در زندگی روزمره و یا پیشرفت در کارها اهمیت نمی دهند. این رفتارخطرناک خواهد بود و فرد را سرخورده كرده و یا حتی او را در جامعه سردرگم  بار خواهد آورد.

وقتی خانواده هیچ گونه مدیریتی درست و به جا و یا تسلط صحیح روی اشخاص نداشته باشد، بی شک نبايد از آن توقع خانواده اي مستحکم، پایدار و ایده آل را داشت. چه بسا این بی اهمیتی ها، شل گرفتن ها، عدم کنترل مناسب و... فرد را به سمت تصمیم های نادرست و غیر عاقلانه بکشاند.

فاكتورهای مهم گرايش افراد به سمت اعتیاد

نبود حمایت، محبت، صمیمیت و... در خانواده از فاكتورهای مهم گرايش افراد به سمت اعتیاد است. از طرفی دیگر زندگی در خانواده هایی که سوء مصرف مواد دارند، برای کودکان و نوجوانان دشوار و پیچیده تر خواهد بود. زندگی در محیطی غیر قابل پیش بینی، گیج کننده، بدون درک درستی از آنچه رخ داده و... منجر به شکل گیری احساس گناه و تقصیر در کودک می شود و کودک تمام اين اشتباهات را متوجه به خود می داند.

آشفتگی و سردرگمی، ماحصل عدم ثبات خانوادگي

عدم ثبات خانواده در رفتارهای خود و یا مقابل کودک، باعث آشفتگی و سردرگمی او مي شود. اين در حالي است كه در مواقع نیاز به فرد، او دیگر اعتمادی به خانواده خود نخواهد کرد. از طرفی دیگر او در این تلاش است که برای حفظ این مشکل خانواده فشار بزرگی را تحمل کند و چه بسا خود نیاز به آن سمت و یا در جامعه شخصی ناتوان و بیهوده تلقی کند.

این مشکل فرد (نوجوان و یا کودک) را مجبور به دروغ گویی، پنهان کاری، شرم، ناکامی، خشم، عصبانیت و حتی نفرت از خانواده و فرار از منزل خواهد كرد. اين مهم خود مختاری و استقلال فرد (کودک و یا نوجوان) را از هم می پاشد و موجب بروز رفتارهاي زننده و آسیب های رفتاری نامناسب و همچنين به خطر افتادن وابستگی های مالی جوان مي شود.

گرفتاري در منجلاب آسيب هاي اجتماعي

احتمال خطرناك تر بودن انواع سوء رفتارهای جسمی و جنسی برای این افراد از سایر کودکان بیشتر خواهد بود. در نتيجه علائم اضطراب و افسردگی در این کودکان بیشتر دیده می شود. هميشه اين قبيل افراد به این باور و تفکر بدبینانه مي رسند كه یک عمر سختی، بدبختی، سردرگمی، بیچارگی، آوارگی، زد و بندهاي خانوادگی، حرف های ناشایست، بی پولی، فقر و... مال من بوده و بايد از بازگو كردن اين مسائل در نزد اعضاي خانواده اجتناب كرده و آنها را از خانواده خود پنهان كرد. بي شك اين تفكرات فرد را به راه های نامناسب و افراط و تفریط های بیجا كشانده و او را در دام اعتياد و منجلاب آسيب هاي اجتماعي گرفتار مي كند.

تفكر «من نمي توانم» و سرکوب نیازهای عادی

تفكرات غلطي همچون «ترس از دعوا و جنجال»، «ترس از اینکه شاید من را قبول نکنند»، «شاید فردی بیهوده باشم»، «پدر و مادر موفق و ایده آلی که جامعه قبول داشته باشد را نداشتم»، «من نمي توانم»، «قطعا من فردی موفق نخواهم شد»، «جامعه من را طرد خواهد کرد» و... خود باعث كاهش اعتماد به نفس و سرکوب نیازهای عادی فرد و دیگر نیازهاي او خواهد شد.

افرادی که خود اعتیاد دارند و یا در خانواده ای بزرگ شده اند که اعتیاد در آن رايج بوده، داراي احساس مسئولیت افراطی، کمال گرا بودن، پرهیز از قرار گرفتن در معرض انتقاد، حساسیت نسبت به درست انجام شدن کارها، بی تحملي در ناکامی ها و... هستند. مسائلی بسيار مهمي که فرد معتاد و یا اعضای خانواده را درگیر این آسیب می کند.

تعاملات خانواده و مخدر

نوجواناني که والدین خود را نسبت به مصرف مواد آسان گیر، درمی یابند، بیشتر در معرض خطر مواد مخدر هستند. چرا كه تعاملات خانواده به شدت تحت تاثیر مصرف موادی اعتیاد در یک خانواده است. در چنین خانواده های سطوح تعارض بالاتر از سایر خانواده هاست.

کودکانی که در محیط خانواده های مبتلا به سوء مصرف الکل و مواد بزرگ می شوند، به وضوح با فقدان فرزند پروری موثر، مدیریت ضعیف در امور منزل، نداشتن مهارت های ارتباطی با یکدیگر، تعارض های اجتماعی، عدم ثبات و یکپارچگی، خشونت جسمی، افزایش استرس در فرد و منتقل کردن آن به دیگران و منزوی شدن خانواده مواجه خواهند بود. اگر كمي در آمارها و ارقام ارائه شده، دقيق شويم، مي بينيم كه وضعيت آسيب هاي اجتماعي در جامعه امروزه به بحران تبديل شده و بايد بيش از پيش اين آمارها را جدي گرفت.

بهنام صدقی