نقد و نظر درباره مسابقه رئالیتی‌شو جوکر

شاید با شنیدن اسم مسابقه جوکر این کنجکاوی برایتان پیش بیاید که قرار است در این رئالیتی‌شو که یک مسابقه هیجان‌انگیز هم هست چه اتفاقاتی رخ دهد. با شنیدن اسم جوکر همه یاد جوکرهای فیلم‌های تاریخ سینما می‌افتیم. شخصیت‌هایی با ویژگی‌های منحصربفرد اخلاقی که در جامعه امروز پشت نقاب پر خنده با تصمیمات جدی و گاه خصمانه به کارزار مقابله با جامعه خود می‌روند. اما جوکر در این مسابقه یک تعریف ساده‌تر دارد. «هر کسی بخنده باخته!» این خلاصه این مسابقه است که در ادامه درباره ویژگی‌ها و شرایط آن بیشتر توضیح می‌دهیم.

شاید سابقه ساخت برنامه‌های ترکیبی را بتوان ریشه در ساخت تاک‌شوهایی دانست که در ایران از اواسط دهه ۸۰ در تلویزیون تولید شد. اتفاقی که به دلیل استقبال مخاطبان با نمونه‌های موفقی چون شب شیشه‌ای و عبور شیشه‌ای ادامه پیدا کرد و تا چند سال جزو برگ برنده برنامه‌سازان تلویزیونی بود. اما رفته رفته ساختار تکراری این برنامه‌ها و نبود اتاق فکر منسجم ظرفیت تولید چنین برنامه‌هایی را هدر داده و به ضد خودشان تبدیل شدند.

شبکه نمایش خانگی ظرفیت خوبی برای ساخت برنامه‌های ترکیبی و مسابقات مختلف دارد. ظرفیتی که البته در ساخت آثاری همچون همرفیق و پیش‌گو با شکست همراه بود. اینکه چرا تاک شوها در ایران تاریخ مصرف‌شان تمام شده است را می‌توان به عوامل مختلفی بسط داد که حتی در نمونه‌های موفق خارجی هم قابل مصداق است. اما عدم استقبال مخاطبان از برنامه‌های گفت‌وگو محور با حضور چهره‌های مطرح در حوزه‌های مختلف هنری و ورزشی تنها به یک عامل وابسته است و آن هم دام تکرار است که گریبان چنین برنامه‌هایی را گرفته است.

شبکه نمایش خانگی ظرفیت خوبی برای ساخت برنامه‌های ترکیبی و مسابقات مختلف دارد. ظرفیتی که البته در ساخت آثاری همچون همرفیق و پیش‌گو با شکست همراه بود. اینکه چرا تاک شوها در ایران تاریخ مصرف‌شان تمام شده است را می‌توان به عوامل مختلفی بسط داد که حتی در نمونه‌های موفق خارجی هم قابل مصداق است. اما عدم استقبال مخاطبان از برنامه‌های گفت‌وگو محور با حضور چهره‌های مطرح در حوزه‌های مختلف هنری و ورزشی تنها به یک عامل وابسته است و آن هم دام تکرار است که گریبان چنین برنامه‌هایی را گرفته است.

تلاش‌های تاک شوهایی مانند «آهنگی شو» ثابت کرد در فضای امروز مخاطب بیش از آنکه شنیدن گفته‌های تکراری هنرمندان برایش جذابیت داشته باشد به دنبال وجه دیگری از تکمیل پازل کنجکاوی برانگیز ذهن است

در این رهگذر استفاده از ترفندهای ساخت مسابقه‌ و درگیر کردن سلبریتی‌ها به رونق بیشتر برنامه‌ها می‌انجامد. اتفاقی که سعید ابوطالب با ساخت رئالیتی‌شوهایی همچون شام ایرانی و شب‌های مافیا رقم زد و باعث درگیری بیشتر مخاطب با مسابقه‌ها شده و راز و رمز بیشتری از هنرمندان مورد علاقه‌شان کشف کنند.

حس کشف و شهود و جست‌وجو در میان واکنش‌ها و رفتارهای چهره‌های مطرح یک امر غریزی است که در تمام دنیا طرفداران بسیاری دارد. تغییر رفتار شوهای معروف همچون الن شو نشان می‌دهد درگیر کردن سلبریتی‌ها با بازی‌های هیجان‌انگیز قدرت نفوذ یک برنامه را در میان مخاطبان بالاتر می‌برد.

این برنامه با الهام از یک اثر کمدی ژاپنی که هیتوشی ماتسوموتو (Hitoshi Matsumoto) آن را اجرا می‌کند ساخته شده است. به طور خلاصه، در این مسابقه ۸ شرکت کننده حضور دارند که باید بدون اینکه خودشان بخندند، دیگران را بخندانند و در صورتی که هریک از شرکت کنندگان بخندند از مسابقه حذف شده و جایزه بزرگ مسابقه که مبلغ صد میلیون تومان است را از دست می‌دهند.
در این بین، سیامک انصاری که مجری مسابقه است به همراه چهل دوربین کوچک و بزرگ در محیط برگزاری مسابقه تمام شرکت کنندگان را زیر نظر می‌گیرند تا اگر نشانه‌هایی از خنده آن‌ها مشخص شد، بلافاصله به او در مرحله اول کارت زرد و سپس کارت قرمز نشان دهد تا از مسابقه حذف شود.
نکته جالب اینکه در طول مسابقه نیز شرکت کنندگانی تحت عنوان «زامبی» با کیفی که در آن مبلغ ۵۰ میلیون تومان قرار داده شده وارد مسابقه می‌شوند تا بتوانند دیگران را بخندانند با این تفاوت که آن‌ها خودشان می‌توانند بخندند و همین موضوع کار را برای شرکت کنندگان دیگر سخت می‌کند. در نهایت نیز برنده مبلغ ۱۵۰ میلیون تومان کسب می‌کند.

مهمترین ویژگی که باعث محبوبیت این مسابقه شده این است که بازیگران در آن به صورت بداهه و براساس خلاقیت های فردی تلاش می کنند تا دیگران را بخندانند. این تلاش برنامه ریزی نشده اغلب با واکنش های ناخودآگاه همراه است که تماشای آن می تواند برای تماشاگران جذاب باشد.ترکیب چهره های سینما و تلویزیون و فضای مجازی می تواند بر جذابیت های این مسابقه بیفزاید.

اساسا ایده ساخت برنامه‌ای همچون جوکر که در دنیا و در چند کشور در حال اجرا است بر اساس همین ایده شکل گرفته است. اینکه مخاطب تا چه میزان می‌تواند به درونیات یک چهره مطرح نزدیک شود و روی دیگر چهره‌هایی که سال‌ها در ذهن مخاطب ثبت شده است چطور تغییر می‌کند. جوکر بازی تضادها است. اساس طنز هم از تضاد می‌آید. اینکه در یک بازه شش ساعته شاهد ترفندهایی از سوی بازیگرانی باشید که خندیدنشان موجب باختشان می‌شود می‌تواند موقعیت ویژه‌ای ایجاد کند.

جوکر به مخاطب یادآوری می‌کند که جلوگیری از یک غریزه مهم مثل خندیدن تا جایی امکان‌پذیر است که به ضد خود تبدیل نشود. برای همین واکنش بازیگرها در لحظاتی از بازی همراه با عصبانیت است. چرا که برای رد یک حس باید به سراغ حواس دیگر در ذهن رفت. در ابتدای برنامه وقتی بیژن بنفشه‌خواه ترقه زد واکنش دیگر شرکت‌کننده‌ها به جای خنده رفتارهای عصبی بود. اتفاقی که در دیگر لحظات جوکر تکرار می‌شود.

در جایی از برنامه حتی امیرمهدی ژوله خودش را به خواب می‌زند تا با این ترفند ذهنش را از فضای داخل برنامه جدا کند. به نظر تمرین خوبی است اگر هر مخاطبی بتواند روی ذهن خود متمرکز شده و کاری را انجام دهد که در آن لحظه به نفع او است. همین جمع تضادها در رفتار شرکت‌کننده‌ها است که باعث می‌شود در مقاطعی رفتارهایی از آن‌ها سر بزند که ناخودآگاه‌شان برایشان ایجاد کرده است. واکنش غلامرضا نیکخواه در قسمت بازی «بغلی بگیر» دقیقا از همین نقطه نشات می‌گیرد. اینکه ذهن در جایی که قرار است جلوی خنده را بگیرد فرمانی به زبان می‌دهد که کلمات را پس و پیش ادا کند و یک موقعیت به شدت خنده دار را تشکیل دهد.

این نشان می‌دهد که برنامه جوکر در عین سادگی دقیقا به سراغ نقطه حساسی از رفتار انسان رفته است. اینکه در عین تمرکز روی نشانه‌ها برای فرار از خنده به سندرم‌های متفاوتی مبتلا می‌شوید که حتی فکرش را هم نمی‌کنید.

 

برای قضاوت آنچه درچند قسمت ابتدایی برنامه جوکر رخ داده است کمی زود است. اما به نظر می‌رسد اگر با همین شیوه برنامه ادامه پیدا کند شاهد یک اتفاق در برنامه سازی هستیم که تمامی ذهنیت مخاطب را دستخوش تغییر می‌دهد. خنده را باید جدی گرفت. خندیدن راه حل تمامی معماهایی است که ذهن به راحتی نمی‌تواند آن را حل و فصل کند. جلوگیری از خندیدن و قانون وضع کردن برای آن تناقضات رفتاری در انسان را بیشتر می‌کند. منتظر قسمت‌های آینده جوکر و یافتن نشانه‌های بیشتر از آن می‌مانم.

همین ابتدا و قبل از مچ‌گیری‌های معمول فضای مجازی بدانید که کپی کردن برنامه‌های مطرح بین‌المللی اصلا کار بدی نیست. اساسا برنامه‌های مفرح که در مقیاس جهانی ساخته می‌شوند و موفق هستند تبدیل به یک الگوی جدی برای برنامه‌سازی می‌شوند که می‌تواند در تمامی ملیت‌ها و فرهنگ‌ها تاثیرگذاری خودش را داشته باشند. با این تعاریف، جوکر هم یک برنامه است که از روی نمونه‌های موفق خارجی برگردان شده و با معیارها و فرهنگ ایرانی مطابقت داده شده و حالا روی فیلیمو در دسترس شماست.

 

مسابقه جوکر برنامه‌ای است برگرفته از یک بازی معروف جهانی. در این بازی باید دیگران را خنداند و در عین حال نخندید. اولین بار یکی از مطرح‌ترین چهره‌های کمدی ژاپن این بازی را ابداع کرد و با نام Documental  آن را ساخت. پس از موفقیت برنامه، شرکت آمازون پرایم ویدئو امتیاز آن را خرید و با نام LOL مخفف Last One Laughing اقدام به ساختن نسخه‌های اختصاصی آن در کشورهای مختلف کرده است.

 

بدنیست بدانید تا کنون علاوه بر ژاپن که طی ۵ سال ۹ فصل از این برنامه را پخش کرده، کشورهای استرالیا، آلمان، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، هند و مکزیک نیز اقدام به تولید آن کرده‌اند. کشورهای دیگری نیز مانند کانادا خبر از ساخت این برنامه داده‌اند.

 

پس تا اینجای کار مشخص شد که با یک برنامه در کلاس جهانی روبه‌رو هستیم که قرار است مخاطبان را غافلگیر کند. قالب این برنامه در سطح جهان بیننده‌های پر و پاقرصی دارد و در کشورهایی مانند آلمان و ایتالیا و فرانسه و ژاپن و مکزیک جزو برنامه‌های پربیننده آمازون پرایم بوده و حتی نسخه تولیدی کشور مکزیک، نامزد جایزه امی هم شده است.

حالا که این همه توضیح درباره مسابقه رئالیتی شوی جوکر خواندید، حدس می‌زنید در میان بازیگران و مجریان چه کسی می‌تواند جلوی دوربین یک شخصیت جدی باشد و در عین آنکه در ذات آدم بامزه‌ای است ولی می‌تواند جلوی خنده‌اش را بگیرد؟ به نظر می‌رسد یک گزینه جدی تنها روبه‌روی شما است؛ سیامک انصاری. بازیگری که با آن میمیک بامزه صورتش در سریال‌های ۹۰ شبی تلویزیون وقتی کلافه از رفتارهای برره‌ای‌ها می‌شد با صورتی مات به دوربین خیره می‌شد. چنین شخصیتی حالا قرار است در جوکر مسابقه‌ای را بگرداند که اساسا خندیدن در آن جریمه دارد. علی لک‌پوریان هم به عنوان بازیگر او را همراهی و کمک می‌کند.

استودیو قرن جدید سازنده مسابقه جوکر است و تاکنون فرآیندی ۵ ماهه را برای طراحی و پیش تولید پشت سر گذاشته و فضای برنامه را متناسب با فرهنگ ما بازآفرینی کرده است. کارگردانی جوکر را سیدحامد میرفتاحی و تهیه‌کنندگی آن را امیرحسین بزرگ‌زادگان و محسن نجفی سولاری بر عهده دارند.

با توجه به قالب متفاوت برنامه و پیچیدگی‌هایش، تولید جوکر فرآیندی بی سابقه در ایران خواهد داشت و با ساخت این برنامه بسیاری از اتفاقات برای اولین بار رخ خواهد داد؛ در جوکر برای اولین بار از دکور ۳۶۰ درجه برای یک رئالیتی شو استفاده شده است. همچنین قرار است برای نخستین بار ۴۵ دوربین به طور همزمان مراحل مختلف مسابقه را ضبط می‌کنند. دکور این برنامه بیش از ۵۰۰ متر مربع و مساحت درگیر تولید بیش از ۲ هزار متر مربع است.

جوکر در هر فصل میزبان ۸ بازیکن است که در فصل نخست آن با حضور سام درخشانی، بیژن بنفشه‌خواه، امیرمهدی ژوله، امیر کاظمی، هوتن حاجی‌عبداللهی، سهیل مستجابیان، رضا نیکخواه و امین حیایی حضور دارند.