زندگینامه حضرت عبدالعظیم حسنی معروف به شاه عبدالعظیم

حضرت عبدالعظیم بن عبداللّه بن علی بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن ابی طالب، از بزرگان روات و علما و صاحب ورع و تقواست.
پدرش عبدالله نام داشت و مادرش فاطمه دختر عقبه بن قیس. ولادت با سعادت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در سال ۱۷۳ هجری قمری در شهر مقدّس مدینه واقع شده است و مدّت ۷۹ سال عمر با برکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم علیه السّلام، امام رضا علیه السّلام، امام محمّدتقی علیه السّلام و امام علیّ النّقی علیه السّلام مقارن بوده، و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است و در دوران امام علی نقی (ع) وفات می‌کند. کنیه وی ابوالقاسم و ابوالفتح است. حرم شاه عبدالعظیم در شهر ری واقع شده و بنا بر روایات زیات شاه عبدالعظم ثوابی بسیار حتی برابر با زیارت مقبره امام حسین (ع) دارد
این فرزند حضرت پیامبر صلّی الله علیه و آله وسلّم، از آنجا که از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام است به حسنی شهرت یافته است .

عبدالعظیم حسنی کیست؟

عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابی‌طالب در چهارم ربیع‌الثانی سال ۱۷۳ق، در مدینه و همزمان با امامت امام موسی کاظم (ع) و حکومت هارون الرشید، متولد شد. پدر وی عبدالله بن علی قافه و مادرش دختر اسماعیل بن ابراهیم بوده که با نام هیفاء شناخته می‌شود. آشکار است که نسب عبدالعظیم مشهور به شاه عبدالعظیم به امام علی (ع) می‌رسد.

زندگی در دوران بنی عباس

عبدالعظیم در دوران حکومت بنی عباس و در زمانی که شیعیان به شدت سرکوب می‌شدند، می‌زیست و مدت زمان زیادی مورد تعقیب بود. این در حالی بود که در دوران زندگی در مدینه، بغداد و سامرا تقیه پیشه کرده و عقیده خود را آشکار نمی‌کرد با این حال باز هم متوکل و معتز او را از دشمنان خود می‌دانسته و مورد غضب قرار دادند.

مهاجرت به ایران

بنا بر روایات تاریخی عبدالعظیم برای زیارت قبر امام رضا (ع) به خراسان آمده و سپس به قصد زیارت حمزه بن موسی به ری رفت و در همانجا سکنی گزید و مخفی شد. در برخی دیگر از روایات نیز آمده که عبدالعظیم حسنی به امر امام هادی (ع) و برای حفظ جان و فرار از عباسیان به ری هجرت کرد.
شاه عبدالعظیم در ری در خانه مردی شیعه ساکن شده و در سرداب به عبادت می‌پرداخت و مخفیانه به زیارت مقبره حمزه بن موسی بن جعفر می‌رفت. حضور او در ری کم کم به گوش شیعیان رسیده و نزد شیعیان ری محترم ومحبوب شد.

زیارتگاه شاه عبدالعظیم

محدث نوری نقل می‌کند که یکی از شیعیان پس از دیدن پیامبر در خواب که از دفن شدن یکی از اولادش در باغ سیب عبدالجبار خبر می‌دهد، باغی را خریده و وقف دفن عبدالعظیم حسنی و دیگر شیعیان می‌کند. از این رو به آرامگاه شاه عبدالعظیم "مسجد شجره" یا "مزار نزدیک به درخت" نیز می‌گویند.
روایات بسیاری است مبنی بر اینکه زیارت حرم شاه عبدالعظیم بسیار ثواب دارد. نقل است از شیخ صدوق که امام هادی (ع) فرمود: ثواب زیارت قبر عبدالعظیم که نزد شماست مانند کسی است که قبر حسین بن علی (ع) را زیارت کرده است.
حرم شاه عبدالعظیم در جنوب تهران و در شهر ری واقع شده و به عنوان آثار ملی ثبت شده است.

روایاتی در منزلت حضرت عبدالعظیم حسنی

در منزلت و مقام وی آمده است که مردی از اهل ری به خدمت حضرت علی بن محمد النقی (امام هادی(ع))رفت. حضرت پرسید: کجا بودی؟ او گفت: به زیارت امام حسین (ع)رفته بودم. امام فرمود: اگر قبر عبدالعظیم را که نزد شماست، زیارت می‌کردی، مانند کسی بودی که امام حسین (ع)را زیارت کرده باشد.
احمد بن خالد برقی می‌گوید: عبدالعظیم حسنی از دست حاکم و سلطان زمان خودش فراری شد و در خانه مردی از شیعیان در ری پنهان شد. در آن خانه عبادت می‌کرد و روزها روزه می‌گرفت و شب‌ها به عبادت می‌پرداخت و مخفیانه از خانه برای زیارت قبری که نزدیک محلّ سکونت وی بود، بیرون می‌رفت و می‌گفت: این قبرِ مردی از فرزندان موسی بن جعفر است. کم کم خبر ایشان در بین شیعیان پخش شد و گروه گروه به دیدار حضرت عبدالعظیم می‌آمدند. شخصی از شیعیان پیامبر را در خواب دید که فرمود: مردی از فرزندان من نزد درخت سیب در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب دفن خواهد شد. حضرت عبدالعظیم مریض شد و بعد از مدتی فوت کرد و در جیب لباسش نوشته‌ای یافتند که در آن نوشته بود: من ابوالقاسم عبدالعظیم بن عبداللّه بن علی بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن ابی طالب (ع)هستم.
شیخ صدوق (ره) و غیر ایشان از جناب عبدالعظیم روایت کرده‌اند که فرمود: بر آقای خودم، حضرت امام هادی (ع)وارد شدم. چون مرا دید فرمود: مرحبا به تو، ای ابوالقاسم! تو ولیّ ما هستی. عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! می‌خواهم دین خود را بر شما عرضه کنم. اگر مورد پسند شما است، تأیید بفرمایید و اگر ناپسند است، راهنماییم کنید.
من عقیده دارم خدا، واحد و یگانه است و مثل و مانندی ندارد و جسم و صورت و عرض و جوهر نیست، بلکه پدیدآورنده اجسام و صورت‌هاست. پروردگار و مالک هر چیزی است. او مالک و صاحب هر چیزی است.
عقیده دارم محمد(ص)پیامبر و رسول و آخرین آنان است و بعد از او پیامبری نخواهد بود و تا روز قیامت دین آن حضرت اسلام خواهد بود و شریعت دیگری نخواهد بود.
عقیده دارم امام و خلیفه و ولیّ امر بعد از پیامبر(ص)امیرالمؤمنین (ع)و بعد از آن حسن (ع)و بعد حسین (ع)وعلی بن الحسین و بعد محمد بن علی و سپس جعفر بن محمد و بعد موسی بن جعفر و بعد علی بن موسی و سپس محمد بن علی است و بعد شما را امام می‌دانم.
حضرت فرمود: بعد از من پسرم حسن و بعد از او مهدی (ع)خواهد بود که کسی او را نمی‌بیند و از نظرها غایب خواهد بود و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد، پس از این که پر از ظلم و جور شده باشد.
گفتم: عقیده دارم دوست ایشان دوست خداست و دشمن ایشان دشمن خداست و اطاعت ایشان واجب و معصیت اینان معصیت خداست.
عقیده دارم معراج و سؤال در قبر و بهشت و جهنم و صراط و میزان حق است و قیامت خواهد آمد و همه زنده خواهیم شد.
پس امام هادی (ع)فرمود: ای ابوالقاسم! به خدا این است دین پسندیده ثابت. بر همین اعتقاد بمان. خداوند تو را بر این اعتقاد محافظت کند.

حکمت برابری زیارت عبدالعظیم علیه السّلام با زیارت سیّدالشهدا

برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم با زیارت سالار شهیدان ـ هرچند در شرایط ویژه ـ ،  بی تردید بدون حکمت نیست . شاید نتوان به حکمت آن پی برد ؛ لیکن راز و رمز این فضیلت بزرگ را باید در شخصیت علمی، عملی و جهادی آن بزرگوار، جستجو کرد .
درمیان امام زادگان ، شخصیت های بزرگی وجود دارند ؛ اما درباره هیچ یک از آنها نقل نشده و حدّاقل به ما نرسیده که زیارتش با زیارت سیّدالشهدا برابری کند .
بنابراین ، حضرت عبدالعظیم علیه السّلام باید از خصوصیات و مقامی برخوردار باشد که از مرقد مطهّرش نور حرم حسینی ساطع گردد و شمیم دل انگیز سیّدالشهدا از آن استشمام شود .
گفتنی است که احادیث دیگری نیز در فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نقل شده اند ، مانند آنچه از شهید ثانی در تعلیقه خلاصة الاقول علامه حلّی از امام رضا علیه السّلام نقل شده که فرمود :
هر کس قبر عبدالعظیم را زیارت کند ، بر خدا لازم می شود که که او را داخل بهشت کند .
و در حدیث دیگری از آن امام آمده که فرمود : هرکس نمی تواند مرا زیارت کند ، برادرم عبدالعظیم حسنی را در ری زیارت کند

حجت الاسلام علوی زنجانی استاد حوزه علمیه قم در ادامه با بیان وضعیت خاص سیاسی دوران حیات حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)، تاکید کرد: فضای سیاسی خاص، در آن مقطع تاریخی و در زمانی که اختناق بسیار شدیدی کل جهان اسلام را فرا گرفته بود و جامعه شیعه، در دوران زمامداری افرادی مانند متوکل، معتز و معتمد عباسی، سخت‌ترین دوران‌های خود را سپری می‌کردند، در چنین شرایطی، امام هادی (علیه السلام) به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت وقت، شیعیان را تهدید می‌کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت سیدالشهدا (علیه السلام) برابر دانسته‌اند.

پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به اینکه زیارت حضرت عبدالعظیم برای کسانی که آمادگی خطرپذیری برای زیارت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) را داشته باشند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت را دارد، افزود: حرم حضرت عبدالعظیم شعبه‌ای از حرم سیدالشهدا (علیه السلام) است و این خود فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم (ع) در نزد اهل بیت (علیهم السلام) و عظمت معنوی ایشان است.

حجت الاسلام علوی زنجانی با بیان آنکه برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام) با زیارت سیدالشهدا (علیه السلام) بدون تردید بی حکمت نیست، تصریح کرد: شاید نتوان با حکمت این برابری فضیلت زیارت پی برد ولی راز و رمز این فضیلت بزرگ را باید در شخصیت علمی و عملی و جهادی عبدالعظیم جستجو کرد. در بین امامزادگان جلیل‌القدر، شخصیت‌های بزرگی وجود دارد، اما درباره هیچیک از آنان نقل نشده یا حداقل به ما نرسیده که زیارتشان با زیارت امام حسین (علیه السلام) برابری کند. بنابراین حضرت عبدالعظیم باید از خصوصیات و مقامی برخوردار باشد که از مرقد مطهرش نور و شمیم حرم مطهر سیدالشهدا (علیه السلام) ساطع و استشمام می‌شود.

وفات شاه عبدالعظیم

در ۱۵ شوال سال ۲۵۲ ه. ق. عبدالعظیم در زمان امامت علی النقی (ع) و خلافت عباسیان رحلت فرمود. بنا بر یک روایت که نجاشی نقل می‌کند؛ عبدالعظیم حسنی بیمار شده و از دنیا رفته است. اما بنا بر روایتی دیگر شاه عبدالعظیم به شهادت رسیده و زنده به گور شده است که البته شواهد تاریخی موثقی در مورد آن وجود ندارد.

مجله اینترنتی تابناک جوان