رشد ۴۰ برابری تولید علم در ایران

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری از همدان  - دکتر محمدجواد دهقانی سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، امروز در حاشیه سیزدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی که همزمان با بیست و دومین مراسم یادروز حافظ و به میزبانی دانشگاه شیراز برگزار می‌شود، گفت: بررسی نقشه جامع علمی کشور از یک سو و همچنین تأکیدات رهبری انقلاب در دیدارهای مختلف با اعضای هیأت علمی دانشگاه و متخصصان زبان فارسی بیش از پیش اهمیت این زبان را به عنوان زبان علمی بین المللی آشکار می‌کند. 

دهقانی اظهار کرد: به منظور نیل به این مهم، سیاستگذاران عرصه پژوهش و همچنین پژوهشگران توجه بیشتری به انتشار آخرین دستاوردهای دانشمندان به زبان فارسی کرده‌اند و پژوهشگران نیز در سال‏‌های اخیر با انتشار مقالات بیشتر در مجلات معتبر نمایه‌شده فارسی در پایگاه بین‌المللی اسکوپوس توانسته‌اند جایگاه و اهمیت زبان فارسی را بیش از پیش پر رنگ‌تر نشان دهند. با نگاهی جامع و تحلیلی وضعیت زبان فارسی از سال 1997 تا انتهای سال 2017 در پایگاه بین‌المللی اسکوپوس نشان می‌‏دهد که انتشار مدارک علمی به زبان فارسی در دو دهه گذشته بیش از 40 برابر و رتبه جهانی زبان فارسی نیز با 15 پله ارتقاء، از رتبه سی‌ام به پانزدهم رسیده است.

وی افزود: با بررسی مدارک ثبت شده از نظر تعداد انتشارات زبان فارسی در سال‌های 2017-1997 ، در پایگاه اسکوپوس رشد چشمگیری مشاهده می‌شود. در بازه زمانی 1997 تا 2000 مدرکی به زبان فارسی در پایگاه اسکوپوس نمایه نشده است. در واقع از سال 2001 ظهور زبان فارسی به عنوان زبان علم در پایگاه استنادی فوق بوده و تعداد 42 مدرک به زبان فارسی در سال 2001 نمایه شده و روند افزایشی آن در طول سال‌ها ادامه و عملا تعداد مدارک فوق از سال 2012 به بیش از 1000 رسیده است.

سرپرست ISC گفت: در حال حاضر تعداد مدارک نمایه شده به زبان فارسی در سال 2017 به میزان 1834 مدرک افزایش یافته است. مقایسه تعداد مدارک ثبت شده نشان می دهد که در بازه زمانی یاد شده تعداد انتشارات فارسی بیش از 40 برابر افزایش یافته است. بنابراین میزان رشد متوسط سالانه کمیت تولید علم به زبان فارسی در دو دهه اخیر برابر با 25 درصد بوده است.

دهقانی خاطرنشان کرد: مقایسه رتبه زبان فارسی در میان سایر زبان های دنیا از نظر تعداد مدارک نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس نشان می‌دهد که زبان فارسی از نظر تعداد مدارک نمایه شده در پایگاه اسکوپوس در میان سایر زبان‌ها در سال 2001 دارای رتبه سی ام بوده و در گذر زمان همواره رو به رشد بوده است چنانچه در پایان سال 2017 زبان فارسی رتبه پانزدهم در میان تمامی زبان ها را کسب نموده است. پیشرفت قابل ملاحظه زبان فارسی از نظر افزایش تعداد انتشارات حاکی از توجه درست پژوهشگران به اهمیت این زبان به عنوان زبان علمی در سطح بین‌المللی است.

وی افزود: پایگاه استنادی اسکوپوس با در نظر گرفتن مجموعه‌ای از قوانین و مقررات؛ مجلاتی به 58 زبان گوناگون در دنیا نمایه می‌کند. سهم  (درصد) انتشارات به زبان‌های مختلف در بازه زمانی 2017-1997 حاکی از آن است که نزدیک به نود درصد (89.4 درصد) انتشارات نمایه شده در این پایگاه به زبان انگلیسی است. از 10.6 درصد باقی مانده برای سایر زبان‌ها، زبان‌های چینی، آلمانی، فرانسه و اسپانیایی رتبه‌های دوم تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند. از 58 زبانی که مجلات شان در اسکوپوس نمایه می‌شود زبان فارسی در سالهای 2016 و 2017 رتبه 15 داشته و در  دو دهه گذشته در مجموع رتبه 22 را از نظر تعداد مقالات نمایه شده به خود اختصاص داده است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: بر اساس داده‌های مستخرج از پایگاه Scimago " تعداد  171 مجله به نام جمهوری اسلامی ایران ثبت شده و مقالات آنها در حوزه های موضوعی مختلف و به زبانهای متفاوت فارسی و انگلیسی در پایگاه اسکوپوس نمایه شده است. از این تعداد نشریه، حدود 67 نشریه در حوزه های مختلف علمی مقالات خود را به زبان فارسی منتشر می نمایند.  بررسی ها حاکی از آن است که در پایگاه اسکوپوس در بازه زمانی 2017-1997 ؛ مجموعا  12946 مقاله به زبان فارسی در 67 مجله نمایه شده در این پایگاه، منتشر شده است. بررسی مجلاتی که بیشترین مقالات به زبان فارسی در پایگاه استنادی اسکوپوس دارند نشان می دهد که مجله دانشکده پزشکی اصفهان با 1933 مقاله رتبه نخست، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران با 1704 مقاله رتبه دوم و  مجله زنان، مامایی و نازایی ایران  با 708 رتبه سوم را داشته اند.

دهقانی در پایان گفت: علیرغم رشد زبان فارسی به عنوان زبان علم بین الملل، به نظر می‌رسد لازم است گام‏های بزرگی در این زمینه برداشته شود. یکی از مناسب‌ترین راه های عملی برای گسترش زبان فارسی سرمایه گذاری در صنعت نشر حرفه ای و تشویق نشریات و کنفرانس های علمی فارسی به عنوان زبان علم است. بازار نشر علم دنیا یک بازار انحصاری بوده به گونه ای که تنها هفت ناشر بین المللی بیش از 50% مقالات دنیا را منتشر می کنند، بنابراین توسعه زبان فارسی به عنوان زبان علم بین المللی نیازمند سرمایه گذاری، برنامه ریزی، آموزش و تشویق مؤلفه‏ های اثرگذار در نشر علم است.