ساعت های تاریخی بارگاه مطهر حرم رضوی

صدای «دنگ دنگ» ساعت صحن‌های آزادی و انقلاب بارگاه ملکوتی امام هشتم (ع)، از صدا‌های آشنایی است که با ضرب آهنگی خاص در خاطر بسیاری از دلدادگان این آستان مقدس ماندگار شده است. حرکت عقربه‌های این ساعت‌های قدیمی در کنار کار ده‌ها ساعت دیجیتال و مکانیکی نصب شده در رواق‌ها و بخش‌های مختلف حرم مطهر رضوی توسط خادمان کاربلد بخش تعمیر و نگهداری ساعت حرم مطهر کنترل می‌شود تا زائران و مجاوران بتوانند از اوقات شرعی و گذر زمان به آسانی مطلع شوند.شاید باورش سخت باشد که ساعت صحن آزادی که زمان را دقیق به زائران نشان می‌دهد ۱۲۶ سال قدمت دارد و همچنین ساعت صحن انقلاب با ۷۶ سال قدمت هنوز صدای ناقوسش در رأس هر ساعت در صحن و سرای رضوی می‌پیچد.
ساعت صحن آزادی به عنوان قدیمی‌ترین ساعت حرم و یکی از قدیمی‌ترین ساعت‌های کشور سال ۱۸۹۵ میلادی با دستور مظفرالدین شاه قاجار از منچستر انگلستان سفارش و خریداری شد و برای نصب در حرم امام رضا (ع) به ایران و به مشهد مقدس منتقل شد و این ساعت امروز پس از ۱۲۶ سال چشم‌های میلیون‌ها زائر را برای مشاهده زمان به خود خیره کرده است.
این همه سال کار این ساعت‌ها حاصل تلاش استادکارانی است که بیش از یک قرن خود را وقف این استان کرده و وظیفه تعمیر و نگهدار ساعت‌ها را برعهده گرفته‌اند و امروز این عزیزان با کمک فن‌آوری‌های روز ساعت‌های مختلفی را در رواق‌ها و صحن و سرا‌های حرم نصب و زمان و اوقات شرعی را به زائران نشان می‌دهند.دقایقی صحبت با ساعت‌سازان حرم رضوی همنشینی جالبی بود که اطلاعات خوبی درباره این ساعت‌ها و تاریخچه آن‌ها به ما دادند.

مدتی است که نبض ساعت‌های آستان قدس رضوی در دستان علی‌اصغر وحیدی است. شخصی که اتفاقی وارد این حرفه شده است. او در این باره بیان می‌کند: سال‌ها قبل ساعتی بدستم رسید که کار نمی‌کرد، از طرف دیگر هزینه تعمیرش هم بالا بود. برای همین تصمیم گرفتم خودم آن را باز و بررسی کنم. در زمان تعمیر این ساعت، به ساعت‌سازی علاقه‌مند شدم تا جایی که کتابی هم از کتابخانه درباره ساعت‌سازی امانت گرفتم. در کنار این مطالعات، هر ساعتی که مشکل داشت را باز و تعمیر می‌کردم. بدین ترتیب حدود سه سال به صورت تجربی مشغول ساعت‌سازی بودم تا اینکه در کارم خبره شدم.او آن زمان از کارکنان بخش دفاتر امانات حرم مطهر حضرت رضا (ع) بود، اما این تلاش و علاقه وافرش موجب شد تا همکار محمدعلی عنبرانی، چهارمین ساعت‌ساز رسمی آستان قدس رضوی شود. سال ۱۳۸۲ پس از هفت سال خدمت در دفاتر امانات، به دفتر تعمیر و نگهداری ساعت‌های حرم مطهر منتقل شدم. اولین ساعتی که تعمیر کردم، یک ساعت رومیزی آلمانی بود. وقتی شروع به کار کرد، حس خوبی داشتم. انگار به یک جسم بی‌جان، جانی دوباره بخشیده بودم.

دو سال و نیم قبل، درست پس از بازنشستگی محمدعلی عنبرانی، مسئولیت بخش تعمیر و نگهداری ساعت حرم مطهر رضوی به او واگذار می‌شود. تهیه، نگهداری، تنظیم، تعمیر، نظافت و جابه‌جایی ساعت‌ها، تعویض باطری آن‌ها و انجام امور اداری، جملگی از وظایف کاری او در این بخش به شمار می‌آید که دو تن از خادمیاران رضوی هم در حوزه ساعت‌های دیجیتال در شیفت‌های خدمت‌شان همراه و یاورم هستند.
در حال حاضر حدود ۸۰ ساعت دیجیتال برقی در رواق‌ها نصب شده است. البته در بعضی مکان‌ها به دلیل عدم امکان برق‌رسانی، از ساعت‌های معمولی باطری دار استفاده شده است. چگونگی کار این ساعت‌ها به طور منظم بررسی می‌شود. همچنین اگر خادمان مشکلی در فعالیت ساعت‌ها مشاهده کنند، با دفتر کار ما در اداره روشنایی حرم مطهر رضوی تماس می‌گیرند و ما برای رفع مشکل ساعت را بررسی می‌کنیم.نزدیک به هزار و ۲۰۰ ساعت هم در بخش‌های دیگر حرم مطهر همچون کتابخانه و موزه تا آسایشگاه خدام و دفاتر اداری آستان قدس رضوی نصب است که تعمیر آن‌ها را یا در دفترکارمان و یا محل نصب ساعت‌ها، انجام می‌دهیم.
در ادامه وحیدی از خلوت خود در بالای برج دو ساعت قدیمی حرم مطهر رضوی در صحن‌های آزادی و انقلاب اسلامی می‌گوید. ساعت‌هایی که به ترتیب تاریخ ساخت‌شان به سال‌های ۱۸۹۵ و ۱۹۴۵ میلادی در انگلستان و آلمان برمی‌گردد. بررسی دقت کار این دو ساعت، یکی از وظایف اصلی روزانه‌ام در بخش تعمیر و نگهداری ساعت آستان قدس رضوی است. این ساعت‌ها با نیروی مکانیکی کار می‌کنند، اما با استفاده از نیروی برق کوک می‌شوند. بدین ترتیب باید آن‌ها را هفته‌ای دو یا سه نوبت به طور منظم تنظیم و روغن‌کاری کنم.
این ساعت‌ساز درباره صدای زنگ ساعتی که به گوش زائران می‌رسد می‌گوید: این طنین فراموش‌نشدنی مربوط به صدای ساعت صحن انقلاب اسلامی است که در ایوان معروف ساعت قرار دارد. این ساعت قدیمی دارای دو نوع صدای زنگ است، به طوری که به ازای هر یک ربع، یک زنگ آهسته و در هر ساعت به تعداد ساعتی که نمایش داده می‌شود زنگ بلندتر و بم‌تری نواخته می‌شود. به این شکل که در یک ربع اول یک زنگ، در نیم ساعت دو زنگ، در ۴۵ دقیقه که سه ربع می‌شود سه زنگ و در یک ساعت کامل چهار زنگ می‌زند، سپس با کمی مکث به تعداد ساعتی که نمایش داده، زنگ زده می‌شود. به طور مثال در ساعت ۱۲ پس از چهار زنگ آهسته که نشاندهنده یک ساعت کامل است، ۱۲ بار زنگ بلندتر آن نواخته می‌شود.

با مرتضی محمودی، یکی از خادمیاران بخش تعمیر و نگهداری ساعت حرم مطهر رضوی نیز هم‌صحبت می‌شویم. او از دوران نوجوانی پیوندی ناگسستنی با بارگاه ملکوتی رضوی داشته و تقریباً هر شب به پابوسی حضرت رضا (ع) می‌رفته است. محمودی حتی پس از اتمام دوران دانشجویی‌اش و بازگشت به مشهد، این برنامه را ادامه داده و همیشه مشتاق خدمت در این آستان مقدس بوده است.او درباره چگونگی خادمیار شدنش می‌گوید: همسرم مثل من علاقه خاصی به خدمت در این سرای ملکوتی داشت. سال ۱۳۸۹ برای نام‌نویسی او رفته بودیم که متوجه شدم آستان قدس رضوی، نیروی فنی نیاز دارد. من هم بلافاصله به منزل برگشتم و مدارکم را آوردم. از آنجایی که در رشته الکترونیک تخصص داشتم، به جمع خادمیاران اداره روشنایی حرم مطهر رضوی پیوستم.
تا حدود چهار سال قبل، خدمتم با مراقبت و نظافت لوستر‌های این آستان باصفا گره خورده بود و پس از آن در بخش ساعت مشغول تعمیر و نگهداری ساعت‌های دیجیتال شدم.لحظات خدمت در بارگاه ملکوتی امام هشتم (ع) مثل حضور در یک دریای بی‌کران است و برکاتش همیشه در زندگی‌مان جاری است. البته وقتی روز‌های خدمت‌مان در حرم مطهر رضوی محدود شود، قدر این نعمت را بیشتر می‌دانیم؛ همچون هفته‌هایی که به دلیل شیوع بیماری کرونا گفتند نیاز به حضورمان در حرم مطهر برای خدمت نیست.

او خاطرات زیبایی هم از روز‌های خدمتش در صحن و سرای رضوی دارد به طور مثال برای آشنایی و بازدید از ساعت‌های قدیمی همراه ساعت‌ساز رسمی حرم مطهر، بالای برج ساعت رفته و معتقد است بودن در آن بالا، صفای خاص خودش را دارد. همچنین شوق خدمت چنان با تار و پود وجود این خادمیار رضوی پیوند خورده که او حتی در سفر‌های زیارتی‌اش همچون زیارت حرم حضرت علی (ع) پیگیر تعمیر ساعت‌های این حرم مطهر شده است.