جزایر خلیج فارس را بیشتر بشناسید

خلیج همیشه فارس در جنوب کشورمان قرار دارد و نام خلیج فارس تا ابد خلیج فارس باقی خواهد ماند. در این میان آنچه که کمتر به آن پرداخته شده آشنایی با جزایر ایرانی موجود در خلیج همیشه فارس است.

به نظر می‌رسد ما ایرانیان باید بیش از پیش با جزایر ایرانی موجود در خلیج فارس آشنا شویم تا بتوانیم هرچه بهتر و علمی‌تر به هرگونه ادعای جعلی در رابطه با جزایر ایرانی و خلیج فارس پاسخ گوییم. در خلیج همیشه فارس در حدود ۳۰ جزیره بزرگ و کوچک قرار دارند که تعدادی از آن‌ها مسکونی بوده و تعدادی نیز غیر مسکونی اند.

ابوموسی

ابوموسی جنوبی‌ترین جزیره ایرانی در استان هرمزگان و در آب‌های خلیج همیشه فارس است. مساحت این جزیره در حدود ۲۵ کیلومتر مربع و در ۲۶ درجه عرض شمالی و در ۵۵ درجه طول شرقی واقع شده‌است. این جزیره در ۲۲۲ کیلومتری بندرعباس، ۷۵ کیلومتری بندر لنگه، ۶۰ کیلومتری شمال امارت شارجه در امارات متحده عربی و ۱۶۰ کیلومتر از تنگه هرمز فاصله دارد.

ابوموسی یکی از چهارده جزیره استان هرمزگان است که بیشترین فاصله از سواحل ایرانی خلیج فارس را دارد و طول و عرض آن درحدود ۵ / ۴ کیلومتر است، شهر ابوموسی مرکز جزیره ابوموسی و ارتفاع آن از سطح دریا ۴۶ متر است. شهرستان ابوموسی با وسعتی معادل ۶۸٫۸ کیلومتر مربع شامل جزایر ابوموسی با ۲۵ کیلومتر مربع، جزیره تنب بزرگ با ۳/۱۰ کیلومتر مربع، تنب کوچک با ۵/۱ کیلومتر مربع، سیری با ۳/۱۷ کیلومتر مربع، فرور بزرگ با ۲/۲۶ کیلومتر مربع و فرور کوچک با ۵/۱ کیلومتر مربع است.

این جزیره معتدل‌ترین هوا در خلیج فارس را دارد با این وجود فاقد آب و اراضی مناسب برای کشاورزی است، ولی کشت محدودی در آن صورت می‌گیرد و اقتصاد محلی برپایه صید ماهی قرار دارد. انواع گیاهان و جانوران دریایی در ساحل آن زندگی می‌کنند که از آن جمله می‌توان به لاک‌پشت دریایی، مارماهی، شاه میگو، کوسه و انواع ماهیان اشاره کرد.

ناهمواری‌های سطح جزیره ابوموسی به سمت شمال افزایش می‌بابد و سرانجام به بلندترین نقطه جزیره به نام کوه حلوا که نزدیک به ۱۱۰ متر ارتفاع دارد می‌رسد. تاسیسات جزیره شامل یک باند فرودگاه و هلی‌کوپتر، یک موج شکن و اسکله برای پهلوگیری کشتی‌های ماهیگیری و نظامی، کارخانه آب‌شیرین‌کن، سینمای روباز، مدرسه، مخابرات، بانک و ... است.

سواحل جزیره ابوموسی یکی از زلال‌ترین و شفاف‌ترین آب‌های ساحلی را داراست و به این سبب یکی از بزرگ‌ترین پتانسیل‌های طبیعت گردی را در میان جزایر ایرانی دارد. فاصله میان ابوموسی و جزایر تنب به دلیل عمق مناسب آب تنها مسیر قابل کشتیرانی برای نفتکش‌های بزرگ و کشتی‌های نظامی است که سبب می‌شود تا این جزیره از موقعیت استراتژیک فوق العاده‌ای برخوردار شود.

حاکمیت ایران بر جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک از دوران امپراطوری‌های عیلامی، ماد، هخامنشی، اشکانی وساسانی ادامه دارد. جزایر سه‌گانه ایرانی در سال ۱۹۰۸ به طور کامل تحت اشغال بریتانیا به عنوان قیم رسمی امارات در آمد، اما تا سال ۱۹۷۱ هیچ کدام از دولت‌های ایران این اشغال را قبول نداشته و ابوموسی به همراه تنب بزرگ و کوچک در تقسیمات کشوری ایران قرار داشتند.

در سال ۱۹۷۱ پس از توافق ایران و بریتانیا و پیش از خروج نیرو‌های نظامی انگلیس از منطقه و تأسیس کشور امارات متحده عربی، ابوموسی به همراه تنب بزرگ و تنب کوچک پس از نزدیک به ۷۰ سال به ایران بازگردانده شد و طبق یک یادداشت تفاهم ارتش ایران در این جزیره نیرو مستقر کرد و به شارجه اجازه داده شد که یک پاسگاه پلیس محلی در آنجا داشته باشد.

در سال ۱۹۹۲ و پس از خاتمهٔ جنگ خلیج فارس امارات متحدهٔ عربی بر خلاف تفاهم نامه، اقدام به طرح ادعا‌های مالکیت بر جزایر سه‌گانه کرد که با واکنش شدید دولت وقت روبرو شد. شورای عالی امنیت ملی ایران با صدور بیانیه‌ای هشت ماده‌ای بر حق حاکمیت بی، چون و چرای ایران بر جزایر تاکید کرد.

در بند هفتم این بیانیه آمده‌است: طرح ادعا‌های تاریخی در مورد سرزمین‌های ایران، اگرچه همواره به نفع ایران است، ما آن را به هیچ وجه به مصلحت امنیت منطقه نمی‌دانیم و تجربه ادعا‌های مشابه از سوی عراق درس عبرتی در این زمینه است. نام بوموسی برگرفته از نام یکی از سرداران کریم خان است که پس از حضور در این جزیره نام خود را بر آن نهاده است.

این جزیره در اسناد تاریخی و نقشه‌ها با نام " بوموو"، به معنی "بوم" در معنی "جا و مکان" و "اوو"یعنی آب و برروی هم به معنی مکان آب ثبت شده است. نام ابوموسی نامی جدید است که سابقه آن به حدود بیش از یکصد سال قبل باز می‌گردد. هنگامی که یکی از ساکنان این نام را بجای بوموسو رایج کرد.

خور موسی کانال طویل و عمیقی است که از خلیج فارس منشعب شده و در ساحل شمالی خلیج فارس و جنوب استان خوزستان واقع شده است. عرض دهانه آن ۳۷ تا۴۰ کیلومتر، طول آن از دهانه تا بندر امام خمینی ۹۰ کیلومتر، فاصله آن تا بندر ماهشهر ۱۲۰ کیلومتر و عمق آن ۲۰ تا ۵۰ متر است.

این جزیره به دلیل ویژگی‌های خاص زیست محیطی خود موقعیت ویژه‌ای دارد و زیستگاه بسیاری از پرندگان نادر از جمله گیلانشاه خالدار و مکان تخم ریزی بسیاری از ماهیان خلیج فارس، بخصوص میگو است. ساحل و آب‌های اطراف جزیره به دلیل اکتشاف و استخراج نفت و تردد نفتکش ها، رفت و آمد کشتی‌ها و منابع و صنایع مستقر در خشکی آلوده اند.

جزیره مینو

بین آبادان و خرمشهر واقع شده و دو شاخه اروندرود آن را فرا گرفته، در گذشته صلبوخ نام داشته است، بیشتر کاربرد تفریحی برای مردم دو شهر آبادان و خرمشهر دارد. در جزیره مینو پنج نهر جریان دارد، که دو تای آن‌ها از رودخانه جرف و سه تای دیگر از اروندرود منشعب می‌شود.

جزیره مینو از معدود نقاطی از جهان است که در آن سیستم آبیاری بصورت طبیعی و با جزر و مد آب انجام می‌شود و نیازی به وسایل مکانیکی و تلمبه آب ندارد. نخل‌های بی شمار این جزیره اکوسیستم مناسبی برای زیست پرندگان مهاجر و همچنین نیزار‌های انبوه و رازآلود آن پناهگاه حیوانات وحشی از جمله گراز است.

جزیره بونه

این جزیره مابین جزیره بونه به همراه دو جزیره کوچک دیگر به نام‌ های دارا و قبرناخدا در شمال غربی خلیج فارس در دهانه خورموسی در استان خوزستان قرار دارد و فاصله هوایی این جزیره از دو شهر هندیجان و بندر ماه‌شهر تقریباً برابر است. این جزیره محل تخمگذاری پرستو های دریایی است و از دیگر گونه های پرنده موجود در جزیره می توان به سلیم خرچنگ‌ خوار اشاره کرد.

این جزیره غیر مسکونی، در دهانه خور موسی قرار دارد. جزیره قبر ناخدا از شرق به خور موسی و از غرب به خور غزلان محدود می‌شود. ۵ جزیره کوچک دیگر از جمله جزیره واسطه کوچک و واسطه بزرگ در اطراف این جزیره وجود دارد. در تشکیل این جزایر عواملی، چون رسوبات رودخانه‌ای و جریانات جزر و مد موثر بوده است، با جزر، آب دریا تا فاصله زیادی از جزیره عقب نشینی می‌کند.

جالب آنکه بخش های غربی و جنوبی جزیره بسیار کم عمق است.  سطح جزیره قبر ناخدا پوشیده از گل و لای به همراه صدف های آهکی است و در حاشیه آن برآمدگی های صدفی به صورت نواری ممتد به موازات خط ساحلی دیده می شود، این جزیره محل تخم گذاری پرستوهای دریایی است.

این جزیره مرجانی در ۵۷ کیلومترى شمال غرب بوشهر و ۳۰ کیلومترى بندر ریگ قرار دارد، طول جزیره حدود ۸ کیلومتر و قسمت پهن‌تر آن در شمال به عرض حدود ۴ کیلومتر است.

جزیره خارک با داشتن مزایای طبیعی و سواحل عمیق، برای پهلو گرفتن نفت کش‌های اقیانوس پیما و ایجاد لنگرگاه‌ها بسیار مناسب است به گونه‌ای که در این جزیره یکی از مهم‌ترین پایانه‌های صادرات نفت ایران از حدود ۵۰ سال پیش بنا شده و همچنان در حال گسترش است. یک قشر سنگی در وسط جزیره به بلندی ۶۰ متر، چون پشته سطح جزیره را پوشانده، این بلندی‌ها موجب می‌شوند بندرگاه‌های شرقی خارک در مقابل جریان باد که در جهت شمال غربی و جنوب شرقی می‌وزند، محفوظ باشد.

اساسا در طول تاریخ جزیره خارک برای پهلو گرفتن کشتی‌ها استفاده می‌شده است، چرا که آثاری تاریخی در این جزیره از زمان حکومت اشکانیان، ساسانیان و دوره اسلامی کشف شده است. از آثار کشف شده می‌توان به گور دخمه‌های پالمیران، معبد نپتون، آتشکده زرتشتیان، کلیسا و دیر نسطوریان، قبر‌های سنگی و استودان و آرامگاه میر محمد منسوب به محمد حنفیه اشاره کرد.

این جزیره کوچک در فاصله ۵ کیلومتری شمال شرق جزیره خارک واقع شده و امروزه بدل به محل مناسبی جهت رشد پرندگان در منطقه خلیج فارس شده است. در گذشته این جزیره زمانی محل استقرار نظامیان انگلیسی جهت تسخیر خارک بوده و پیش از آن نیز سردار مشهور ایرانی، میرمهنا برای حمله به هلندیان در خارک از جزیره خارکو نیرو‌های خود را به سمت خارک گسیل داشته است.

جزیره لاوان

لاوان جزیره‌ای است مسکونی با وسعت ۷۶ کیلومتر مربع. نام دیگر این جزیره شیخ شعیب است و از شمال شرقی به بندر مقام، از شرق به جزیره شتور و از جنوب به حوزه‌های نفتی رسالت، رشادت و سلمان محدود می‌شود، لاوان پس از قشم و کیش بزرگ‌ترین جزیره ایران در آب‌های خلیج فارس است.

فاصله این جزیره تا بندر لنگه ۹۱ و تا بندرعباس حدود ۱۹۸ مایل دریایی است، همچنین جزیره لاوان دورترین جزیره نسبت به مرکز استان هرمزگان است. آب و هوای آن گرم و مرطوب و دمای آن در تابستان به حدود پنجاه درجه سانتی گراد می‌رسد و رطوبت هوای آن نیز بسیار زیاد است.

لازم به ذکر است که ذخایر نفتی آب‌های نزدیک جزیره لاوان بسیار قابل توجه است. یکی از شگفتی‌های این جزیره وجود کندو‌های عسل در کنار تأسیسات نفتی و مخازن آن‌ها است، که عسل آن‌ها به رنگ سبز تیره است و بوی نفت می‌دهد، اما طعم آن مشابه عسل‌های معمولی است. اهالی جزیره در فصل معینی از سال به صید مروارید می‌پردازند و تنها کالای صادراتی جزیره مروارید است.

جزیره شتور

جزیره شتور یا شیدور با طول ۱.۷ کیلومتر و عرض ۸۰۰ متر، در فاصله حدود یک و نیم کیلومتری جنوب شرقی جزیره لاوان قرار دارد. این جزیره از با ارزش‌ترین و مهم‌ترین پناهگاه‌های حیات وحش و جزء مناطق حفاظت شده در خلیج فارس است، پرندگان، لاک‌پشت‌های دریایی، ماهی‌ها و دلفین‌ها از گونه‌های ساکن در جزیره هستند، همچنین تعداد زیادی مار سمی سیاهرنگ و کوچک که معمولاٌ زیر شن مخفی می‌شوند، از ساکنین طبیعی جزیره هستند. به دلیل وجود تعداد بسیاری مار در این جزیره، به شتور جزیره ماران نیز می‌گویند.

جزیره هندورابی

این جزیره با ۸ / ۲۲ کیلومتر مربع مساحت، در حد فاصل بین دو جزیره کیش و لاوان قرار گرفته، سطح هندورابی هموار و تقریباً بدون عارضه طبیعی است. هندورابی در فاصله ۳۲۵ کیلومتری بندر عباس و ۱۳۳ کیلومتری بندرلنگه قرار دارد و بلند‌ترین نقطه آن بیست و نه متر و بزرگ‌ترین قطر آن هفت و نیم کیلومتر است.

این جزیره از یک رشته ارتفاعات کوتاه پوشیده شده و کرانه‌های آن با شیب ملایمی به دریا منتهی می‌شوند. مجاورت با دریا، اغلب موجب بالا رفتن میزان باران و رطوبت می‌شود، با این حال در تمام کرانه‌های خلیج فارس همجواری با دریا تأثیر چندانی بر میزان بارش این نواحی ندارد.

فعالیت اقتصادی اکثر اهالی در جزیره هندورابی، صید و غواصی است و جالب آنکه فعالیت‌های صنعتی یا بهره برداری از معادن و منابع زیر زمینی و حتی صنایع دستی در هندورابی وجود ندارد. محیط زیست جزیره به دلیل بسته بودن آن محدود است و موجوداتی از قبیل انواع پرندگان کوچک و پرندگان مهاجری مانند باز و شاهین و تعداد کمی از خزندگان و موش صحرایی در آن زندگی می‌کنند.

جزیره کیش

در گذشته این جزیره را قیس می‌نامیدند. کیش با شکل بیضی خود و با مساحت ۸۹.۷ کیلومتر مربع و با طول ۱۵.۶ و عرض ۷ کیلومتر، در جنوب غربی بندرعباس قرار گرفته است. جزیره کیش امروزه تبدیل به مهم‌ترین قطب گردشگری در خلیج همیشه فارس شده است و به دلیل ساخت و ساز‌های بسیاری که در جزیره صورت گرفته است همانند گذشته محیط زیست بکر خود را ندارد.

کیش را به جرات می‌توان یکی از مهم‌ترین جزایر ایران و از مهم‌ترین مقاصد گردشگری در کشورمان نامید که جاذبه‌های گوناگون طبیعی، تاریخی، تفریحی و انسان ساخت آن گردشگران بسیاری را در طول سال به آن جذب می‌کند.

جزیره فرور بزرگ

این جزیره با مساحت ۲۶.۲ کیلومتر مربع در ۲۰ کیلومتری خاک مادرقرار دارد. جالب است بدانبد که این جزیره بر روی یکی از کمربند‌های زلزله خیز جهان قرار دارد. سطح جزیره از تپه ماهور‌های کوچک تشکیل شده است. جزیره شیب‌های تند و پرتگاه‌هایی دارد که گاهی ارتفاع آن‌ها از ده متر بیشتر است، و به دلیل عمق زیاد رنگ آب در نزدیکی جزیره سیاه است.

در جزیره فرور بزرگ بقایای ساختمان‌های مخروبه و اراضی کشاورزی بایر و چاه‌های آب به همراه یک چراغ دریایی وجود دارد که نشان از مسکونی بودن جزیره در زمان‌های گذشته است. در حال حاضر جزیره غیر مسکونی است و تنها تعدادی مأمور دولتی در آن حضور دارند. در آب‌های این جزیره ماهی فراوان وجود دارد و به همین خاطر صیادان در اطراف آن فعالیت زیادی دارند.

جزیره فرور بزرگ یکی از کانون‌های زیست حیات وحش است، و تعداد بی شماری پرندگان از قبیل: عقاب ماهیگیر، طوطی، چک‌چک، قمری خانگی، چکاوک، کاکلی، پرستو، بلبل خرما، چاخ لق، هدهد، دم جنبانک زرد، چک‌چک سرسیاه، زنبور خور معمولی و همچنین خارپشت، مارمولک، مار جعفری و عقرب در آن زندگی می‌کنند. این جزیره به علت داشتن مار‌های زیاد به مارور نیز شهرت دارد.

جزیره فرور کوچک

نام دیگر این جزیره غیر مسکونی فرورگان است، که در جنوب فرور بزرگ و شمال جزیره سیری قرار دارد، مرتفع‌ترین نقطه آن از سطح دریا ۳۶ متر است. به علت موقعیت اقلیمی و استقرار در مسیر مهاجرت پرندگان دریایی، زیستگاه گونه‌های متنوع پرندگان مهاجر و بومی است.

جزیره سیری

این جزیره با مساحت ۱۷.۳ کیلومتر مربع، در میانه خلیج فارس قرار دارد، فاصله آن تا مرکز شهرستان ابوموسی که در قسمت شرقی جزیره واقع شده، حدود ۲۷ کیلومتر و تا مرکز استان حدود ۱۵۲ مایل دریایی است.

نام اصلی آن راز است، که به دلیل نزدیکی با مناطق عرب نشین حاشیه جنوبی خلیج فارس، اعراب از معادل عربی این نام یعنی سری استفاده کردند، که این نام در زبان‌های اروپایی سیری تلفظ شده و از راه زبان آنان به فارسی وارد شده است. این جزیره فاقد پستی و بلندی است و نسبتاً مسطح است، به گونه‌ای که مرتفع‌ترین نقطه آن ۲۴ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

بزرگ‌ترین ابعاد طولی و عرضی جزیره ۱ / ۶ و ۴.۶ کیلومتر است. شکل جزیره در قسمت‌های شمالی و نزدیک سواحل ذوزنقه‌ای است، و مناطق مسکونی با سایر تأسیسات دارد. پوشش گیاهی منطقه فقیر است، ولی تعداد نخل خرما بطور پراکنده در جزیره وجود دارد، که محصول آن فقط مورد مصرف محلی است، همچنین در این جزیره معدن خاک سرخ موجود است.

جزیره تنب بزرگ

این جزیره تقریباً گرد است و خاک شنی و خشک دارد، نام‌های دیگر آن در قدیم تنب گَپ، تنب مار و تل مار بوده است. در قسمت‌های جنوب غربی و نزدیکی سواحل آن خانه‌های مسکونی از راه چندین خیابان و جاده به هم پیوسته اند، این جزیره در شمال شرقی ابوموسی واقع شده و در دارای موج شکن و لنگرگاه است. مردم بومی این جزیره از صید ماهی و مروارید امرار معاش می‌کنند، مار‌های سمی و کوچک در این جزیره به وفور وجود داد.

جزیره ناز

این جزیره غیر مسکونی که کاملاً مسطح است با مساحت حدود سه هکتار در یک کیلومتری ساحل شرقى قشم قرار گرفته است و فاقد ساحل شنى است. اطراف جزیره را دیواره هاى صخره اى به ارتفاع پنج تا ده متر دربر گرفته است. در زمان جزر با پس روى کامل آب دریا براى مدت کوتاهى باریکه اى از خشکى جزیره ناز را به ساحل قشم وصل مى کند. روبه روى جزیره ناز در قشم ساحل شنى قرار دارد، که مکان مناسبى براى تغذیه پرندگان دریایى و ماهیگیران بومى است.

جزیره هرمز

هرمز یکی دیگر از جزایر بیضی شکلی است که در ورودی خلیج فارس و در فاصلهٔ ۸ کیلومتری بندرعباس قرار دارد. این جزیره به علت موقعیت جغرافیایی و مجاورت با تنگه هرمز کلید خلیج فارس نامیده می‌شود.

جزیره هنگام

با مساحت ۵۰ کیلومتر مربع، یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در کرانه‌های جنوبی جزیره قشم است. هنگام دارای معادن نمک، خاک وسرب است. بزرگترین قطر آن از روستای هنگام کهنه تا روستای هنگام جدید ۹ کیلومتر است. تنها فعالیت اقتصادی در جزیره هنگام که اکثر اهالی به آن مشغولند، ماهی‌گیری و صیادی است. از مهم‌ترین جاذبه‌های این جزیره باید به ساحل دلفین‌ها اشاره کرد که دلفین‌ها در نزدیکی سواحل هنگام به نزدیکی قایق‌ها می‌آیند و ضمت همراهی قایق‌ها شروع به بازی می‌کنند.

جزیره لارک

با ۷ / ۴۸ کیلو متر مربع مساحت، در فاصله ۱۸ مایل دریایی از مرکز استان شهر بندرعباس و ۶ مایل دریایی از شهر قشم و در جنوب شرقی این شهر در تنگه هرمز قرار دارد. بلند‌ترین نقطه آن ۱۳۸ متر از سطح دریا ارتفاع دارد، و بزرگ‌ترین قطر آن ۶/۱۰ کیلومتر است.

این جزیره از کوه‌های آتشفانی مخروطی شکل تشکیل شده و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان است. در این جزیره فعالیت کشاورزی وجود ندارد و تنها فعالیت اقتصادی اکثر اهالی جزیره لارک صیادی و غواصی است. آب آشامیدنی مردم این جزیره بیشتر از طریق بندرعباس تأمین می‌گردد و همچنین آب برکه‌ها و چاه‌های آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مطاف

این جزیره نیزاز جزیره‌های غیر مسکونی ایرانی در خلیج فارس است که در استان بوشهرواقع شده. این جزیره توده‌ای از ماسه به عرض تقریبی یک میل و طول تقریبی ده میل است که در هنگام مد زیر آب می‌رود و در هنگام جزر بیرون می‌آید. وقوع طوفان و یا آشنا نبودن دریانوردان به منطقه، قایق‌های ماهی‌گیری زیادی را در این ناحیه به گل می‌نشاند.

آب اطراف این توده ماسه به خاطر عمق کم موج‌های زیادی دارد. در میان دریانوردان خلیج فارس این مثل رایج است که: «موج مطاف نخوردی، خرما به گربه میدی» که کنایه از اسراف و ندانستن قدر دارایی حاصل از کار پر زحمت است.