تاریخچه نذر کردن و غذا‌های نذری شهر‌های مختلف ایران

نذر و نذری دادن یکی از سنت‌ها و مراسم مذهبی است که در همه ادیان الهی از جمله اسلام، مسیحیت، یهود و ... به آن اشاره شده است. نذری دادن و توسل جستن برای رفع بلا، دفع مصیبت و جلب منفعت یکی از آیین‌هایی است که در کشور ما، به‌خصوص در ماه محرم دیده می‌شود و در تاسوعا و عاشورا به اوج خود می‌رسد.بنابر رسوم کشور‌های مختلف در ماه محرم، افراد برای روای حاجات، انواع غذا و نوشیدنی‌ها را توزیع و عزاداران را اطعام میکنند که این امر تقریبا یکی از بخش‌های اصلی این سنت میباشد که در شهر‌های مختلف با غذا‌های محلی و ویژه همان شهر صورت میگیرد.
از نظر مردم، اطعام و خیرات و پخش نذری نه‌تن‌ها مایه برکت و ثواب است، بلکه یک کار معنوی مقدس به حساب می‌آید و هیچ‌گاه مشکلات اقتصادی و گرانی نتوانسته تاثیری بر این امر داشته باشد. مردم نیز با اعتقاد بر اینکه نذری امام حسین (ع) مایه برکت زندگی و روزگارشان خواهد شد، گاهی اوقات ایستادن در صف‌های طولانی را به جان می‌خرند.در حقیقت ماه‌های محرم و صفر با زندگی ایرانی‌ها عجین شده‌اند و ایستگاه‌های صلواتی چای و شربت و بوی خوش نذری بخشی جدایی‌ناپذیر از آن هستند. برای آشنایی با غذا‌های نذری در نقاط مختلف ایران با ادامه این مقاله همراه شوید.

غذا‌های محرم از نذر‌هایی محسوب می‌شوند که از گذشته تا امروز جایگاه ویژه‌ای نزد ایرانی‌ها داشته‌اند و تکایا، مساجد و مردم عزادار با توجه به شرایط مالی خود در این ایام از سوگواران حسینی پذیرایی می‌کنند.قدمت نذری‌های ماه محرم به دوره پس از ماجرای کربلا برمی‌گردد که در شهر مدینه رایج بود و عده‌ای از مردم غذای نذری می‌دادند. از آنجا که مخالفان اهل بیت (ع) به‌خاطر شادمانی از شهادت امام حسین (ع) و یاران ایشان، در روز عاشورا روزه می‌گرفتند؛ به همین دلیل عاشقان اهل بیت (ع) در روز عاشورا با تهیه غذا و توزیع آن، به مقابله با این جریان می‌پرداختند.نذر‌های ماه محرم فقط به غذا‌های خوشمزه آن خلاصه نمی‌شود و انواع نوشیدنی‌های گوارا همچون شربت زعفران، تخم شربتی، چای، شیر، شیر کاکائو و آب‌میوه را نیز در بر می‌گیرد. خیرات نوشیدنی و سیراب کردن مردم عزادار به یاد لب تشنه امام حسین (ع) و یارانش اهمیت زیادی دارد.

هم زدن غذای نذری نیز از آن دسته تجربه‌های معنوی و جذابی است که برای همیشه در خاطر انسان باقی می‌ماند و با هیچ تجربه دیگری قابل مقایسه نیست. در این مهمانی، نه کسی دعوت می‌شود و نه کسی انتظار دعوت‌شدن دارد؛ زیرا همه خود را مهمان مجلس امام حسین (ع) می‌دانند. بسیاری از افراد بر اساس نیتی که دارند، از تهیه مواد اولیه تا تهیه و توزیع نذری به صاحب نذر کمک می‌کنند. پخت نذری، کاری گروهی است که افراد در ازای انجام آن هیچ توقعی ندارند و بدون چشم‌داشتی هر کاری در توانشان باشد، در طبق اخلاص می‌گذارند. در واقع، پخت غذای عاشورا و محرم از هر نظر با پخت سایر غذا‌ها تفاوت دارد و به همین دلیل، طعم و عطر آن منحصربه‌فرد می‌شود و بسیاری از افراد آن را به نیت شفا یا روای حاجات میل می‌کنند.

شله‌زرد از نذری‌های مرسوم زمان قاجار است که تا به امروز رواج دارد و از ترکیب برنج، شکر، روغن، زعفران و خلال بادام تهیه می‌شود. در این دوره هر کس با توجه به شرایط مالی خود برای عزای امام حسین (ع) غذای نذری می‌داد. دربار ناصرالدین شاه نیز از این قاعده مستثنا نبود و غذای معروفی به نام آش نذری ناصرالدین شاه داشت که ظاهرا نذر مادر شاه برای سلطنت پسرش بوده است. این نذر ابتدا فقط به‌صورت آش بود؛ ولی به‌تدریج به معجونی از میوه و سبزیجات و گوشت تبدیل شد. در این آش از گوشت گوسفند و بره تا مرغ، روغن، بادمجان، مغز بادام، اسفناج، کرفس، پیاز، عسل، سیب، آب‌غوره، آب‌لیمو، ترب، تره، نعناع، گلابی، هندوانه و... پیدا می‌شد.نذر نان و ماست که خاص حضرت عباس (ع) بود و در روز تاسوعا ادا می‌شد، نذری ساده و بی‌آلایش دیگری بود که از یک من نان و یک من ماست تشکیل می‌شد. جالب اینکه مقدار نذری در هر سال یک واحد افزایش می‌یافت.

همانطور که می‌دانید خورش قیمه، محبوب‌ترین غذای نذری در ایام تاسوعا و به‌خصوص روز عاشورا است. تا قبل از صفویه کمتر گزارشی از نذری محرم در تاریخ وجود دارد. از آن زمان بود که رسم نذری دادن، آن هم عمدتا به صورت آشامیدنی آب یا شربت به دسته‌های سینه زنی جا افتاد. گاهی عزاداری‌ها تا ظهر طول می‌کشید و عزاداران گرسنه می‌ماندند؛ بنابراین بانیان مراسم نان و خرما را نیز به موارد نذر شدنی افزودند. نذری نان و خرما تا دوران پهلوی اول نذری مرسوم عاشورا و تاسوعا بود. رضا شاه در زمان نظامی گری، به تظاهرات مذهبی علاقه داشت. عکسی از وی در تکیه در حال عزاداری موجود است.یکی از همقطارانش گزارش کرده که وی سینه زنی محرم را جدی می‌گرفته. پس از به قدرت رسیدن با تظاهرات مذهبی چپ افتاد و بسیاری از اینگونه مراسم باممنوعیت مواجه شدند. ممنوعیت عزاداری علنی در دوره رضاشاه باعث شد تااین مراسم بجای تکیه و حسینیه و مسجد، در منازل بزرگ و خانه باغ‌هابرگزار شود.

در واقع زنان بودندکه پای خورشت‌های مختلف را به مراسم محرم بازکردند. زنان و دختران همسایه وفامیل رابرای پاک کردن لپه و خردکردن سبزی قرمه به یاری خواندند و چشم وهمچشمی‌ها شروع شد هرکس میخواست خورشت خوشمزه‌تری درمراسم امام حسین (ع) به سینه زنان بدهد. در این میان، چرخشی بودن محرم که گاه به تابستان می‌افتاد و گاه به زمستان، محبوبیت قیمه را که به دلیل امکان نگه داری لپه خشک، برخلاف قورمه سبزی و بامیه و بادنجان و کدو و... خورشت تمام فصول است، تثبیت کرد

شله مشهدی مشهورترین غذای خطه خراسان است که متاسفانه به‌سختی می‌توان آن را در دیگر شهر‌های ایران پیدا کرد. شما حتی نمی‌توانید شله را به‌راحتی در رستوران‌های مشهد پیدا کنید، زیرا پخت این غذا بسیار مشکل است و نیاز به زمان زیادی دارد. مردم مشهد در روز‌های معمولی کمتر شله درست می‌کنند؛ اما در ایام محرم، می‌توان این غذای خوشمزه را به‌وفور و به‌راحتی در هیئت‌های مختلف پیدا کرد.
شله مشهدی غذایی شبیه به حلیم و از خانواده آش‌ها است که خاطر مواد اولیه فراوانش، بسیار مقوی است. این غذا با حبوبات، ادویه زیاد، گوشت راسته گوسفندی فراوان و دنبه پخته می‌شود. برای طبخ این غذا، گوشت پخته ریش ریش شده را به حبوبات پخته و آب قلم گاو می‌افزایند. این مخلوط روی حرارت گاز به‌مدت ۶ تا ۷ ساعت با کمچه (نوعی کفگیر بزرگ) هم زده می‌شود تا تمام حبوبات له شوند و شله، بافتی کشدار پیدا کند. در هنگام سرو، معمولا روی شله، قیمه می‌ریزند.اگر به‌دنبال بهترین شله مشهدی هستید، در ایام محرم به سراغ هیئت‌های نزدیک حرم بروید تا این غذای نمادین مشهدی را نوش جان کنید.

بریان یکی از مشهورترین غذا‌های محلی شهر اصفهان است که در روز‌های محرم به‌عنوان نذری به عزاداران داده می‌شود. آبگوشت نیز از جمله غذا‌های نذری اصفهان است که به روشی متفاوت از آنچه مرسوم است، پخته می‌شود. برای طبخ این آبگوشت نذری محبوب، تکه‌های بزرگ گوشت گوسفند را در دیگ‌های مسی می‌ریزند و در تنور می‌گذارند. چاشنی این آبگوشت فقط زعفران است و در کاسه‌های استیل آن را سرو می‌کنند.

مردم کاشان در روز‌های ماه محرم، آبگوشت پلو را به‌عنوان نذری می‌پزند و پخش می‌کنند. آبگوشت پلو به آبگوشت، شباهت زیادی دارد، با این تفاوت که در آن برنج و لپه هم می‌ریزند. گوشت لوبیا یا آبگوشت پلو از گوشت گوسفند، لوبیا، سیب‌زمینی و ادویه تشکیل می‌شود و آن‌قدر می‌پزد تا آب آن کاملا تمام شود یا مقدار کمی آب در آن بماند. یکی دیگر از نذری‌های رایج در کاشان، نان است؛ پس اگر با نان‌های صلواتی در روز‌های محرم در نانوایی‌های کاشان روبه‌رو شدید، تعجب نکنید.

خورش قیمه، پرطرفدارترین غذای نذری در شهر شیراز است، اما معمولا آن را به‌جای برنج ساده با شکرپلو سرو می‌کنند؛ برنجی که با شربت غلیظ شکر و زعفران آبکش می‌شود و بعد از دم کردن، آن را با خلال‌های پسته، بادام و پرتقال تزئین می‌کنند.

آش گندم، یکی از لذیذترین غذا‌های استان یزد است که شباهت زیادی به حلیم دارد و در ایام محرم به‌عنوان نذری در یزد پخش می‌شود. در تهیه آش گندم از نخود، لوبیا، ماش، گندم و البته گوشت استفاده می‌شود و آن را با پیازداغ و روغن دنبه فراوان مزه‌دار می‌کنند.

پیچاق قیمه، یکی از اصیل‌ترین غذا‌های سنتی اردبیل است که در ماه محرم، به‌خصوص در روز‌های تاسوعا و عاشورا در گوشه و کنار شهر به‌عنوان نذری پخته می‌شود. این غذای خوشمزه با گوشت قیمه، پیازداغ فراوان و خلال بادام درست می‌شود و در انتها به تعداد نفرات در آن تخم مرغ می‌شکنند.

آش هدیح، غذای مشهور نذری در خوی است که شباهت زیادی به آش دندونک دارد؛ با این تفاوت که این آش، تقریبا سفت و لایه‌لایه است و با نخود و گندم پخته شده در شیر و آب بسیار کم درست می‌شود و شامل لایه‌ای از کشمش تفت داده شده و گردوی خردشده است.

چلوگوشت هویج، یکی از پرطرفدارترین غذا‌های نذری در شهر تبریز است که با گوشت‌های قیمه‌شده و هویج رنده‌شده فراوان پخته شده و با برنج به‌عنوان نذری پخش می‌شود.

اگر در روز‌های محرم در قزوین بودید، می‌توانید در هیئت‌های قزوین، قیمه نثار نذری نوش جان کنید. قیمه نثار، غذایی متفاوت از خورش قیمه معمولی است که با شکر، گلاب، زیره، پودر هل، خلال پسته، خلال بادام و خلال پوست پرتقال طبخ می‌شود و برای سرو، آن را روی برنج می‌ریزند.

غذای نذری اراکی‌ها در تمام ایام سال، به‌خصوص روز‌های تاسوعا و عاشورا «آش بی‌بی سه‌شنبه» است که در روز‌های سه‌شنبه پخش می‌شود و به همین علت، نام‌گذاری شده است. این آش از نخود، لوبیا، عدس و بلغور درست می‌شود و آن را مانند حلیم در صبحگاه، بین مردم پخش می‌کنند.

مردم سمنان در روز‌های محرم، «خورش آلو ترش» نذر می‌کنند که شبیه به خورش قیمه معمولی است؛ اما در آن آلو‌های ترش بومی سمنان می‌ریزند و با برنج در میان مردم پخش می‌کنند.

ته چین گوشت گرمساری، یکی از غذا‌های محلی این شهر است که به‌عنوان نذری در ماه محرم، پخته می‌شود. برای طبخ این ته چین متفاوت، گوشت خام را در میان برنج آبکش شده می‌ریزند و می‌پزند. لایه زیرین ته چین گوشت گرمساری در دیگ برنج که تمام عصاره گوشت را به خود می‌گیرد، لذیذترین قسمت این غذا است که به‌هیچ‌وجه نباید از آن غافل شد. در لابه‌لای ته چین گرمساری کشمش هم می‌ریزند. اهالی گرمسار در ایام عزاداری محرم درب خانه‌هایشان را به روی عزاداران حسینی باز می‌گذارند و برای همین، همه می‌توانند در این مراسم شرکت کنند و نذری بگیرند.

از جمله رسوم مردم زنجان، برپایی سفره حضرت رقیه (س) و سفره حضرت ابوالفضل (ع) است که شامل خوراکی‌های مختلفی می‌شود. به عنوان مثال، آش رشته و آجیل مشکل‌گشا جزو محتویات اصلی سفره حضرت ابوالفضل (ع) هستند و نان، پنیر، خرما و سبزی در سفره حضرت رقیه (ع) به چشم می‌خورد. در سفره حضرت فاطمه زهرا (س) نیز نان، سبزی و حلوا و دویمج و قویماق وجود دارد. در روز شهادت امام سجاد (ع)، آشی موسوم به آش زین‌العابدین در زنجان پخته می‌شود.طبخ حلوای اوماج در حسینیه اعظم زنجان برای بیش از ۲۸ سال است که بین عاشقان اباعبدالله جریان دارد و مقدمات آن از نخستین روز‌های ماه محرم کلید می‌خورد. ابتدا اوماج‌ها آماده و روز قبل از تاسوعا تفت داده می‌شوند تا در روز عاشورا برای طبخ حلوا به کار روند. پس از تهیه و بسته‌بندی حلوا، آن را در عصر عاشورا بین ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر توزیع می‌کنند.البته حلیم هم از زمره غذا‌هایی است که در زنجان به‌عنوان نذری پخته می‌شود. حلیم زنجانی با سایر حلیم‌هایی که می‌شناسید، متفاوت است. این حلیم کوبیده نمی‌شود و تمام اجزای تشکیل‌دهنده آن را می‌توان دید. در ضمن، حلیم زنجانی را به‌جای شکر، با روغن حیوانی فراوان سرو می‌کنند.

مردم همدان در روز عاشورا مهمان سفره اباعبدالله (ع) هستند و خودشان غذایی درست نمی‌کنند. غذا‌های نذری محرم در همدان شامل خورش قیمه و آبگوشت می‌شود که خورش قورمه سبزی در سال‌های اخیر به آن اضافه شده است. پخت عدس پلو در شب سوم محرم نیز در این خطه از کشور رواج دارد. حلیم، سمنو، حلوازرده، خرما، شیر، چای و شربت از دیگر نذری‌های معروف ماه محرم هستند.

عدس پلو، یکی از لذیذترین غذا‌های رایج در ماه محرم است که در استان لرستان از محبوبیت بالایی برخوردار است. این غذا با برنج، گوشت چرخ‌کرده، پیاز، عدس، کشمش پلویی، زعفران، کره، نمک، فلفل سیاه و زردچوبه درست می‌شود و معمولا آن را با گردوی سرخ شده و پیاز داغ تزئین می‌کنند.

خورش خلال بادام از غذا‌های معروف و سنتی کرمانشاه است که با زرشک، خلال بادام و زعفران فراوان طبخ می‌شود. این غذای لذیذ از غذا‌های اصلی نذری در ماه‌های محرم و صفر در شهر کرمانشاه است.

ظهر عاشورا، خورشتی به نام خورش سبزی در اهواز طبخ می‌شود که شبیه به قرمه سبزی معمولی است؛ اما سبزی آن را بیشتر سرخ می‌کنند و در آن لوبیا سفید می‌ریزند.

کرمانی‌ها از ابتدای محرم شروع به پخت و توزیع نذری می‌کنند و آن را به روح اموات و تازه درگذشتگان هدیه می‌دهند. از غذا‌ها و خوراک‌های نذری منحصربه‌فرد کرمان می‌توان به شله زرد، بلغور، قیمه پلو و آبگوشت امام حسینی اشاره کرد.امروزه پخت آبگوشت متنجنه در مساجد و هیئت‌های بسیاری رواج دارد که به‌دلیل هم‌زمانی با ایام عزای امام حسین (ع) به آن آبگوشت امام حسینی می‌گویند. این آبگوشت با آداب خاصی همچون قرائت دعا و زیارت عاشورا همراه است و در دیگ‌های بزرگ مسی پخته می‌شود. دیگ‌های آبگوشت معمولا از شب قبل از تاسوعا و عاشورا، برای ناهار روز بعد بار گذاشته می‌شوند و سپس در کاسه‌های مسی در اختیار عزاداران قرار می‌گیرند.

غذا‌های متنوعی در روز‌های محرم در شهر تهران پخته می‌شود. خورش قورمه سبزی، خورش قیمه، عدس پلو، لوبیا پلو و زرشک پلو با مرغ نیز از دیگر غذا‌های نذری رایج در تهران هستند. حلیم، شیر برنج، شله زرد، آش رشته و آش شله‌قلمکار به‌عنوان صبحانه در صبح روز عزاداری پخش می‌شوند. حلوا، خرما، شربت، کیک و انواع نوشیدنی‌های گرم مثل شیرنسکافه و چای نیز در بیشتر محله‌های شهر به مردم عزادار تعارف می‌شود.
معمولا محله‌های قدیمی و سنتی شهر شلوغ‌تر از سایر محله‌ها هستند و رنگ‌وبوی عزاداری محرم در آن‌ها ملموس‌تر است. بی‌گمان نمی‌توان از محله‌های تهران گفت و حرفی از بازار تهران با دسته‌های عزاداری معروفش نزد. در کوچه‌های بازار انواع خوراکی‌ها نظیر شیر، شیرکاکائو و چای، لقمه‌های نان و پنیر و سبزی و همین طور نان و پنیر و خرما بین عزاداران پخش می‌شود. ساکنان محله سنگلج نیز در ظهر عاشورا از آبگوشت نذری استفاده می‌کنند؛ غذایی سنتی که در کمتر جایی از شهر تهران به‌عنوان نذری در اختیار مردم قرار می‌گیرد.
اگر در روز تاسوعا گذرتان به چهارراه گلوبندک بیفتد، با مراسم حلواپزان زنانی مواجه می‌شوید که پس از گرفتن حاجت خود، نذر کرده‌اند که حلوا بپزند. این رسم جالب باعث شده است که این محل به کوچه حلواپزان معروف شود. در اینجا رسم است که هر کسی باید از هفت نفر هفت لقمه حلوای نذری بگیرد و در صورتی که به حاجتش رسید، سال بعد خودش یکی از حلواپزان کوچه باشد. به همین دلیل، تعداد حلواپز‌ها هر سال بیشتر می‌شود.

سقاخانه سر بازار زرگر‌ها که در ابتدای کار با آب از عزاداران حسینی پذیرایی می‌کرد، به‌تدریج با همت بانیان آن، بساط شربت آب‌لیمو را علم کرد. به این ترتیب، نذر شربتی که حدود ۵۰ سال پیش با یک گونی ۵۰ کیلویی شکر درست می‌شد، حالا به بیش از پنج تن شکر برای یک هفته در محرم رسیده است. نذری این هیئت فقط به شربت خلاصه نمی‌شود و پذیرایی از مهمان‌ها با سیب‌زمینی پخته و نان تازه نیز بخش پرطرفدار آن است. این نذری هر روز صبح و عصر تا پایان مراسم سوم شهادت حضرت امام حسین (ع) و روز شهادت حضرت زین‌العابدین (ع) پخش می‌شود. آبگوشت نذری با گوشت تازه گوسفندی، از نذری‌های دیگر این تکیه قدیمی است. روز‌های تاسوعا و عاشورای حسینی، آش نذری جای آبگوشت را می‌گیرد.

مردم بسیاری از روستا‌های گیلان، خورش فسنجان را به‌عنوان نذری می‌پزند که گاهی اوقات در کنار آن کوکو سیب‌زمینی قرار می‌دهند. آلو مسما و مرغ ترش نیز در این ایام به‌وفور طبخ می‌شود.نذر هفت کاسه بشقاب در شب عاشورا نیز از جمله آیین‌های جالب در مناطق کوهستانی گیلان به حساب می‌آید. به این ترتیب که عزاداران در این شب از هفت مجمعه شام موجود در بقعه محلشان، مقداری غذا بردارند تا در نیت هفت نفری شریک شوند که آن‌ها را نذر کرده‌اند.

اکثر اهالی منطقه ضیابر در روز‌های تاسوعا و عاشورا در خانه‌های خود را به روی عزاداران باز می‌گذارند تا برای صرف ناهار و شام وارد خانه آن‌ها شوند. به همین دلیل گردشگران زیادی در این ایام به ضیابر می‌روند تا علاوه بر تماشای تعزیه، خوراک‌های معروف گیلانی را میل کنند.

اگر در ایام محرم به لاهیجان بروید، می‌بینید که «قیمه چرخ کرده» (قیمه با گوشت چرخ کرده) به‌عنوان غذای مرسوم این خطه از گیلان طبخ می‌شود. این غذا شبیه به قیمه معمولی است و از گوشت چرخ‌کرده، پیازداغ، لپه، رب گوجه‌فرنگی، زعفران فراوان، لیمو عمانی، گلاب و دارچین تهیه می‌شود که همراه با سیب‌زمینی سرخ‌شده روی برنج در اختیار عزاداران قرار می‌گیرد.

در بسیاری از نقاط مازندران، تهیه انواع خورش‌های محلی با گوشت گوسفند و مرغ به‌همراه برنج و گاهی اوقات مرغ محلی و اردک رواج دارد. «فرمازنون» یا «فرما بزوئن» یکی از سنت‌های خاص در بخش‌هایی از مازندران است که شامل روستا‌های شهرستان بابل مانند درونکلا، روستا‌های بادله و اسرم ساری، شهیدآباد بهشهر و شهر سورک می‌شود. طبق این رسم دیرینه اطعام‌دهی به عزاداران امام حسین (ع)، مردم در عاشورای هر سال در خانه‌های خود را به روی عزاداران و مسافران باز کرده و از آن‌ها پذیرایی می‌کنند.

مردم نوشهر و روستا‌های اطراف آن، سال‌ها است که در شب عاشورا آش پنج تن آل عبا را در دیگ‌های مسی و روی هیزم می‌پزند. حیاط برخی خانه‌ها در محله‌های قدیمی شهر برای هم‌زدن آش و روشن‌کردن شمع بسیار شلوغ می‌شود و بسیاری از افراد برای شفای بیماری یا طلب حاجت خود، شب را تا صبح پای دیگ‌های آش به راز و نیاز مشغول هستند. سنتی قدیمی در روستای کوهستان وجود دارد که قدمت آن به بیش از ۲۰۰ سال می‌رسد و در اصطلاح مازندرانی به آن «مجمعه سری» یا «مجمع گذاری» می‌گویند. طبق رسم، بانوان روستا در دهه اول محرم اقدام به طبخ غذا در منازل خود می‌کنند و سپس آن‌ها را در سینی‌های بزرگ مسی موسوم به «مجمعه» می‌گذارند و برای عزاداران حسینی به تکیه بزرگ روستا می‌برند. هنگام صرف غذا هیچ سفره‌ای پهن نمی‌شود و هر چهار یا پنج نفر دور یک مجمعه می‌نشینند و غذای خود را تناول می‌کنند. غذای بانوان روستا اکثرا با برنج و مرغ و گوشت محلی تهیه می‌شود.

آیین «محرم پلاخوار» رسم قدیمی دیگری در دهه اول محرم است که به شهر کیاسر در استان مازندران اختصاص دارد و در این مراسم سنتی مردانه خبری از قاشق و چنگال نیست! این رسم در ۱۰ محله شهر در ۱۰ روز نخست محرم برقرار است. برای تهیه غذا، پس از شستن دیگ‌ها و گذاشتن آن‌ها روی اجاق‌های دست‌ساز، گوشت را روی آبکشی در ته دیگ می‌گذارند. سپس برنج آبکشی را روی آن می‌ریزند تا برنج طعم گوشت بگیرد. «محرم پلا» با روغن حیوانی و روی آتش، طعم فوق‌العاده‌ای پیدا می‌کند. این مشارکت توسط جمعی از زنان انجام می‌شود و مرد‌ها وظیفه پذیرایی از حدود چهار تا پنج هزار نفر از مهمانان مجلس عزای امام حسین (ع) در روز بعد را بر عهده دارند.

طبخ حلیم در خمره‌های گلی (جُم) از ابتدای محرم در حسینیه‌های شهرستان فین هرمزگان آغاز می‌شود؛ مراسمی که قدمت ۴۰۰ ساله دارد و در فهرست معنوی میراث فرهنگی کشور ثبت شده است. بدنه بیرونی این خمره‌های مخصوص را با موی بز و گل می‌پوشانند و در چاله‌هایی قرار می‌دهند و آن را گل می‌گیرند تا تکان نخورند.پخت این حلیم روی آتش چوب و هیزم از صبح زود شروع می‌شود. دوسوم خمره‌ها را با آب پر می‌کنند و حدود پنج کیلو بلغور گندم در آن می‌ریزند. حوالی عصر حلیم آماده می‌شود و عزاداران پس از سینه‌زنی یا هنگام بازگشت از مراسم تعزیه‌خوانی، به منبر‌های محل توزیع نذری می‌روند. با پایان دهه اول محرم، خمره‌ها از زمین خارج و تمیز می‌شود و برای استفاده در سال آینده در انبار حسینیه‌ها قرار می‌گیرد.

اهالی سمنان در روز‌های تاسوعا و عاشورا ترجیح می‌دهند از غذا‌های متبرک نذری بخورند و کمتر غذا درست کنند.یکی از نذری‌های معروف استان سمنان، حلیم چهل و هشتم است که در ۲۸ صفر هم‌زمان با شهادت امام حسن مجتبی (ع) و رحلت پیامبر (ص) تهیه می‌شود. از آنجا که تاریخ این مراسم، هشت روز بعد از چهلم امام حسین (ع) است، به آن حلیم شب چهل و هشتم می‌گویند. مردم از چند روز بعد از اربعین حسینی شروع به تدارک وسایل و مواد اولیه پخت حلیم می‌کنند که پخت آن از اوایل شب تا صبح طول می‌کشد و مردم از ساعات ابتدایی صبح ۲۸ صفر، برای تهیه حلیم نذری صف می‌کشند.

اهالی روستای ریکان شهرستان گرمسار در روز بیستم محرم پذیرای انبوه عزادارانی هستند که برای تماشای تعزیه‌خوانی روانه این محل می‌شود. غذای مخصوص این روز، ته‌چین و پلو با گوشت گوسفندی است.

خوراک سنتی گوشت لوبیاب از غذا‌های نذری مرسوم کاشان در ایام محرم و صفر و به‌خصوص روز‌های تاسوعا و عاشورا است. همچنین غذای آیینی گوشت لوبیای سرکه شیره کاشان که در فهرست میراث ناملموس کشور به چشم می‌خورد، یک قرن پیش توسط شخصی به نام حاج رضا عشق آبادی ابداع شد. او با افزودن سرکه و شیره به خوراک گوشت لوبیا، غذای خوشمزه‌ای تهیه کرد که در هیئت حسینی سوریجان طبخ می‌شد و این سنت تا به امروز برقرار است.کاشانی‌ها در صبح روز عاشورا به یاد حضرت علی اصغر (ع)، کودک ۶ ماهه امام حسین (ع)، بین عزاداران حسینی شیر پخش می‌کنند.

در ایام عزاداری محرم و صفر در تمام نقاط شهر، وسایل پذیرایی مثل چای، قهوه، شربت و... مهیا است. ضمن اینکه مردم با پخت آش نذری، شکرپلو و قیمه بوشهری، حلیم، شله زرد، حلوا برنجی، حلوا آردی و... از عزاداران حسینی پذیرایی می‌کنند. نان و آش بوشهری (آش سبزی و گوشت)، صبحانه نذری این منطقه است.

در خوزستان همه نوع غذایی از عدس‌پلو و قورمه سبزی گرفته تا زرشک پلو، قیمه، آش رشته، حلیم و حتی باقلا برای نذری در ماه محرم در نظر گرفته می‌شود.

مهم‌ترین نذری شهرستان بهبهان که به‌عنوان یک سنت همیشگی در تکایا به چشم می‌خورد، «مجمع‌گردان» نام دارد. زنان شهرستان ظرف‌های کوچکی از خرما، کنجد، رنگینک و آش کارده را در این مجمعه‌ها قرار می‌دهند و روی آن را با پارچه سبزی می‌پوشانند. پس از نماز مغرب، آن را روی سر می‌گذارند و در حالی وارد امامزاده می‌شوند که می‌گویند:
امروز فلک خاک یتیمی به سرم کرده‌ای وارث پیغمبر ما، زاده زهرا

افراد حاضر در امامزاده به‌شکل دایره می‌نشینند و خادم امامزاده غذای مجمعه‌ها را بین آن‌ها تقسیم می‌کند.علاوه بر این، بیشترین نذری بهبهانی‌ها، نوعی نان به نام «نان پیری» است که به‌عنوان نذری برای توسل به حضرت قاسم (ع) میان مردم توزیع می‌شود. نان پیری و باقلا نیز یکی از پرطرفدارترین غذا‌های نذری در بافت مذهبی شهر بهبهان است. همچنین پخت حلوا برنجی و هریسه (حلیم) در دو ماه محرم و صفر در این شهر رواج دارد.

طبخ کلوچه بدون شکر و همین طور حلوای سفت و قالبی از نذری‌های این منطقه از خوزستان محسوب می‌شود. روز‌های هفتم و دهم محرم اهمیت بسیاری برای مردم دارد و ازاین‌رو، برخی خانواده‌ها نذوراتی خاص نظیر قورمه سبزی با گوشت خروس طبخ می‌کنند. پخت حلیم و شله‌زرد در صبح هفتم محرم نیز از رسوم خانواده‌های شادگان است.

خورش سبزی در روز عاشورا به مقدار زیاد در اهواز پخته و بین مردم پخش می‌شود. این خورش شبیه قورمه سبزی است؛ با این تفاوت که لوبیا سفید دارد و سبزی آن را بیشتر سرخ می‌کنند. مراسم پخت آش امام سجاد (ع) با بیش از ۸۰ سال قدمت در عباسیه اهواز، از قدیمی‌ترین هیئت‌های مذهبی شهر برگزار می‌شود. تهیه این آش در ۲۵ ماه محرم هر سال اتفاق می‌افتد و یک تن حبوبات (عدس، نخود، لوبیا چیتی)، ۵۰۰ کیلوگرم برنج، گوشت ۱۰۰ گوسفند، هزار کیلوگرم سبزی آش و یک تن پیاز داغ در پخت آن به کار می‌رود.

عمده نذری‌های مردم این شهرستان قربانی گوسفند و گوساله است که از روز هفتم آغاز می‌شود و تا روز دهم محرم ادامه می‌یابد. آش نذری، حلیم، شله‌زرد و خرما در وعده صبحانه از دیگر نذری‌های این شهرستان هستند. مردم هویزه با فرارسیدن روز هفتم محرم، لقمه نان و پنیر و سبزی یا حلوا میان عزاداران توزیع می‌کنند که به آن «لگمه‌العباس» می‌گویند. از آنجا که روز هفتم محرم منتسب به حضرت عباس (ع)، ایستگاه‌های صلواتی سطح شهر و منازل به پخش شربت میان مردم می‌پردازند.

نذری معروف «قیمه نجفی» در گوشه‌وکنار خرمشهر در روز‌های محرم توزیع می‌شود. این غذا از برنج، نخود، گوشت بسیار زیاد و ادویه تشکیل شده که از پخت نذری در نجف اشرف الگوبرداری شده است. این قیمه با نام‌های قیمه علاچی و قیمه عربی نیز شناخته می‌شود.

حلوای زعفرانی، فرنی، باقلا و حلیم جزو نذری‌های متداول دزفولی‌ها در ماه‌های محرم و صفر است. سنت پخت حلیم و آش معمولا برای صبحانه و در هیئت‌ها صورت می‌گیرد. باقلا و فرنی نیز پس از مراسم روضه در خانه‌ها تهیه و توزیع می‌شود. قیمه نخود که ظاهری شبیه به قیمه دارد، از غذا‌های رایج در این ایام در دزفول است که به‌جای لپه، نخود دو نیم شده دارد.

آذربایجانی‌ها اعتقاد ویژه‌ای به سفره اباعبدالله الحسین (ع) دارند و برخی معتقدند پخت غذا در روز عاشورا کراهت دارد و باید از غذای نذری خورد. عزاداری ظهر و شب عاشورا در بازار بزرگ تبریز، قدمتی چند صدساله دارد و هیئت‌های بزرگ تبریز برای حضور در این عزاداری ثبت‌نام می‌کنند. حجره‌های بازار از هفتم محرم برای یک هفته تعطیل هستند؛ اما برخی حجره‌ها با چای، خرما، نان، پنیر، سیب‌زمینی و تخم‌مرغ و شربت از دسته‌های عزاداری پذیرایی می‌کنند.در روز عاشورا، مردم به طرق مختلف از جمله نذر و قربانی، احسان چایی، شربت، آش‌های محلی و ساری شیله (شله زرد) در خدمت عزاداران حسینی هستند. مساجد نیز اغلب در طول ۱۰ روز اول محرم به پخت غذا‌های نذری نظیر آبگوشت و پلو با مرغ می‌پردازند.چلوگوشت هویج از دیگر غذا‌های مرسوم در میان نذری‌های تبریز است که به چلوگوشت شباهت دارد. این غذای مجلسی با گوشت گوساله، پیاز، هویج، برنج و ادویه‌های مخصوص درست می‌شود.

آش امام حسین (ع) یا آش گندم از معروف‌ترین نذری‌های یزد است که پخت آن حدود ۱۷ ساعت طول می‌کشد. تهیه این آش از اذان ظهر روز قبل از اربعین آغاز و هنگام اذان صبح روز اربعین توزیع می‌شود. این آش را مشابه حلیم برای ساعات طولانی هم می‌زنند تا گندم و گوشت و حبوبات آن له شود.به گفته قدیمی‌های یزد، پخت آش امام حسین (ع) در ایام محرم به‌ویژه شب تاسوعا و اربعین رواج داشت که امروزه در سایر ایام محرم و صفر نیز بار گذاشته می‌شود. بیش از صد‌ها دیگ در محله‌های مختلف یزد برای این آش نذری به کار می‌رود. برخی افراد نذورات خود نظیر چای، شربت، شله زرد و شیرینی و شکلات را به محل پخت آش می‌آورند و توزیع می‌کنند.نوشیدنی معروف یزدی‌ها موسوم به قهوه یزدی معمولا در ماه محرم و سایر مراسم مذهبی سرو می‌شود و ازاین‌رو، به نام قهوه عزاداری نیز معروف است. قهوه عزاداری یزدی اغلب غلظت زیادی دارد و در فنجان‌های نسبتا کوچک ریخته می‌شود.

با شروع محرم بساط پذیرایی از عزاداران با چای و شربت فراهم است و در روز هفتم این ماه به یاد حضرت علی اصغر (ع)، شیر توزیع می‌شود. در دهه اول محرم، به‌خصوص روز‌های تاسوعا و عاشورا و همین طور چهلم و چهل و هشتم امام حسین (ع)، پخت و توزیع غلور زابلی (حلیم سنتی سیستان) در این منطقه از کشور مرسوم است. پخت غلور قدمتی چند صد ساله دارد و تهیه آن با گندم زیاد، گوشت گوسفند و گاو در دیگ‌های بزرگ روی آتش انجام می‌شود و هم‌زدن آن از شب تا اذان صبح طول می‌کشد. مردم علاوه بر بلغور گندم از حبوبات ویژه‌ای مانند ماک زابلی، عدس زابلی، نخود یا لوبیا نیز در تهیه این غذا استفاده می‌کنند. در نهایت نیز این نذری را در میان خانه‌ها توزیع می‌کنند تا برای صبحانه مصرف شود.در ظهر روز تاسوعا و عاشورا، برخی عزاداران بهترین غذای خود را به‌عنوان نذری در سینی‌های بزرگ روی سر می‌گذارند و به حسینیه محل عزاداری مردم می‌برند. در سیستان اکثرا در روز عاشورا با قیمه از سوگواران پذیرایی می‌شود و در غروب عاشورا نیز پس از حضور در مساجد و سوگواری، نذری شله زرد و آش رشته رایج است.

مراسم آیینی شامی پزان در اربعین حسینی در قم برگزار می‌شود. ماجرا از این قرار است که کودکی سه ساله به نام سید مجتبی بر اثر یک اتفاق بینایی خود را از دست می‌دهد و پس از عمل جراحی، پزشکان از او قطع امید می‌کنند. پدرش سید حسین نذر حضرت رقیه (س) می‌کند که در صورت شفای پسرش، شام یک شب مسجد را بدهد و به‌اندازه توان خود شامی کباب به مسجد می‌برد. چشم سید مجتبی در کمال ناباوری شفا می‌یابد و از آن به بعد، آسید حسین هر سال این نذر را ادا می‌کند و بانوان زیادی در خانه او جمع می‌شوند و در تهیه این نذری کمک می‌کنند.

در ایام محرم، نذری‌هایی همچون خورش قیمه و شکرپلو، خورش سبزی، حلوای کاسه، آش سبزی، آش ماست، آش کارده، شربت آب‌لیمو، شربت گلاب، عرق نسترن و بیدمشک تهیه و به دسته‌های عزاداری و مردم تقدیم می‌شود. شیرازی‌ها معتقد هستند که صاحب نذر باید غذا را در خانه خود بپزد؛ زیرا جوشیدن دیگ امام حسین (ع) باعث روای حاجات و برکت برای او می‌شود. پخت آش سبزی در ۲۸ صفر مصادف با سال‌روز رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) در بوستان خلدبرین شیراز، بزرگ‌ترین نذری جهان به حساب می‌آید؛ چراکه میزان آن به بیش از ۸۰ تن می‌رسد.