خانواده در کلام و سیره معصومین

«ای کسانی که به خدا ایمان آورده اید، بکوشید خود و خانواده خویش را از آتش دوزخ مصون دارید»؛ چرا که «همانا زیان کارترین افراد کسانی هستند که خود و خانواده خویش را در روز قیامت به زیان انداختند. هان! این همان خسران و زیان آشکار است».
خانواده، نخستین و مهم‌ترین نهاد تربیت آدمی است. آغازی برای صعود به قله‌های انسانیت و پیمودن پله‌های تعالی است و فضایی که در آن ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و اسباب رشد و تعالی انسان به وجود می‌آید. خانواده، چتر عطوفت و کانون مهرورزی است. باغستانی است که در آن، باغبان تربیت با سخت کوشی و تلاش دایمی، فرزندان را از گزند آفات روحی، روانی و محیطی دور می‌سازد و با تربیت و آموزش درست، در باروری استعداد‌ها و استقلال شخصیت تأثیر بسزایی ایفا می‌کند. این مقاله دربردارنده چند پیام کوتاه درباره این کانون پرمهر و مهم است.

هنگامی که در صدر اسلام، آیه‌ای درباره عذاب دوزخیان نازل شد، چند تن از جوانان از ترس گرفتاری به چنین عذابی، سر به بیابان نهادند و زندگی عادی خویش را رها کردند. همسران آنان خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدند و شرح حال شوهران خود را بازگفتند. حضرت از این ماجرا ناراحت شد، به سوی مسجد شتافت و چنین فرمود: «من که پیامبر شما هستم، همسر اختیار کرده ام، غذا می‌خورم و از بدنم نگه داری می‌کنم و در میان اجتماع به سر می‌برم و با مردم تماس دارم. هر کس از سنت و روش من روی برگرداند، از من نیست».

حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیهاالسلام پس از تشکیل زندگی مشترک، تقسیم کار‌های خانه را به نظر و مشورت رسول اکرم صلی الله علیه و آله واگذاشتند. آنان به آن حضرت گفتند: یا رسول الله! ما دوست داریم ترتیب و تقسیم بندی کار‌های خانه مان با شما باشد. پیامبر نیز کار‌های بیرون خانه را بر عهده علی علیه السلام و کار‌های داخلی را بر عهده حضرت زهرا علیهاالسلام گذاشت. علی و فاطمه علیهاالسلام نیز از اینکه نظر رسول خدا صلی الله علیه و آله را در زندگی خصوصی خود دخالت داده اند، بسیار خرسند بودند.

در روایتی آمده است: هنگامی که امام حسن علیه السلام کودکی خردسال بود، فاطمه زهرا علیهاالسلام با او بازی می‌کرد و هنگام بازی، فرزند خود را بالا و پایین می‌انداخت. در آن حال درس شجاعت و شهامت به او می‌آموخت و در شعری که ترجمه آن چنین است، می‌فرمود:‌ای حسن! مانند پدرت باش بند اسارت را از گردن بگشای
خداوندِ احسان کننده را پرستش کن و هرگز با کینه توزان دوستی نکن

زنی با دو فرزند کوچکش بر عایشه، همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شد. عایشه، سه دانه خرما به زن داد. مادر به هر یک از بچه‌ها یک دانه خرما داد. یک دانه دیگر را نیز نصف کرد و نیمی از آن را به هریک از بچه‌ها داد. چون پیامبر به خانه برگشت، عایشه جریان را برای آن حضرت تعریف کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: آیا از کار آن زن تعجب کردی؟ خدا به دلیل رعایت عدالت و مساوات، آن زن را به بهشت خواهد برد. حضرت در جای دیگری فرموده است: «خداوند دوست دارد میان فرزندانتان عادلانه رفتار کنید، حتی در بوسیدن آنها».

اگر در سرچشمه ترقی و پیشرفت تمدن بیندیشیم و در جست وجوی منبع شعاع ارزش ها، فضیلت ها، کار‌های نیک و خاستگاه‌های اخلاق در محافل اجتماعی باشیم، خواهیم دید که همه این‌ها از نظام خانواده‌هایی به هم پیوسته و سرشار از عاطفه سرچشمه می‌گیرد. پس اگر بنای خانواده در جامعه بر پایه فضیلت و اخلاقی نیکو استوار باشد، روح همکاری، برادری و محبت بر آن جامعه حاکم خواهد شد و آن جامعه با اتحاد و انسجام، اهلیت پذیرش امانت الهی را در زندگی خواهد داشت. اگر خانواده به انحراف، بدی‌ها و پراکندگی گرایش داشته باشد، جامعه به تزلزل و انحطاط خواهد گرایید و اگر زمینه این انحراف‌ها بیشتر شود، جامعه به گمراهی و تباهی کشیده خواهد شد. بنابراین، خانواده، هویت جامعه و نشانه‌های امت را بر دوش می‌کشد و اگر آن را به یک هرم تشبیه کنیم، پدر در رأس این هرم، مسئول مراقبت و حمایت از همسر خویش است که او نیز پایه دوم خانواده و مسئول تربیت فرزندان و سامان دهی امور خانه است.

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمود:
خداوند رحمت کند پدری را که فرزندش را بر نیکی کردن بر خود کمک کند.
نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خداوند محبوب‌تر از اعتکاف در مسجد من است.
امام سجاد علیه السلام فرمود:
خداوند از آن کس خشنودتر است که خانواده خود را بیشتر در رفاه و نعمت قرار دهد.
حق زن این است که بدانی خداوند او را مایه آرامش و انس تو قرار داده است و بدانی این نعمتی است که خداوند به تو داده. پس باید او را گرامی داری و با وی نرمی کنی.
امام صادق علیه السلام فرمود:
مرد برای اداره منزل و خانواده خود به سه ویژگی نیاز دارد که اگر در طبیعت او نباشد، باید خود را با تکلّف به آن‌ها وادارد: خوش رفتاری، گشاده دستی سنجیده و غیرت برای حفاظت از آنها.

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمود:
هر زنی که در خانه شوهر خود به قصد انجام دادن کار‌های خانه چیزی را جا به جا کند، خداوند به او نظر می‌کند و هر که خداوند به او نظر کند، عذابش نمی‌دهد.
زنی که شوهر خود را به کار‌هایی وادار می‌کند که او توانایی انجام دادن آن‌ها را ندارد، هیچ یک از کار‌های نیکش پذیرفته نخواهد شد.
امام باقر علیه السلام فرمود:
برای زن نزد پروردگارش هیچ شفاعت کننده‌ای کارسازتر از خشنودی شوهرش نیست.
امام صادق علیه السلام فرمود:
خوش بخت است خوش بخت، زنی که شوهر خود را گرامی می‌دارد و آزارش نمی‌دهد و در همه حال از وی فرمان می‌برد.

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمود:
خوشا به حال کسی که به پدر و مادرش نیکی کند؛ خداوند عمرش را زیاد می‌کند.
امام علی علیه السلام فرمود:
نیکی به پدر و مادر، بزرگ‌ترین فریضه است.
امام صادق علیه السلام فرمود:
پدر و مادر را بر فرزند سه حق است: در همه حال شکرگزار آن‌ها باشد، در هر چه او را امر و نهی می‌کنند، به جز معصیت خدا، اطاعتشان کند و در نهان و آشکار خیرخواه آنان باشد.
امام رضا علیه السلام فرمود:
خداوند به سپاس گزاری از خود و پدر و مادر فرمان داده است. پس هر کس از پدر و مادرش سپاس گزاری نکند، خداوند را سپاس نگفته است.