غارهای باستانی مدفون زیر آب سد گتوند

غار‌ها به علت فضای تاریک، متفاوت و رمز آلود خود ازگذشته موضوع داستان سرایی و خیال پردازی انسان‌ها بوده اند. امروزه مطالعات و دانش بشر بسیاری از این معما‌ها را حل کرده و دید درستی نسبت به این بخش از طبیعت در اختیارانسان‌ها قرار داده است.بیشتر غار‌های ایران به وسیله انحلال توسط آب‌های اسیدی بوجود آمده اند، اسید کربنیک نوعی اسید ضعیف است که از ترکیب دی اکسید کربن و آب به وجود می‌آیند.هرچه میزان دی اکسید کربن زیادتر باشد آب اسیدی‌تر شده روند انحلال سریعتر شکل می‌گیرد.تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد غار‌ها اکوسیستمی بسیارحساس دارند، با این وجود نهاد و ارگانی آنطور که باید مسئولیت حفاظت ازغار‌ها را بر عهده نمی‌گیرد و به همین سبب شاهد تخریب و آسیب جدی برخی از غار‌های موجود در کشور هستیم.با برهم خوردن اکوسیستم غار‌ها و اخلال در زندگی موجودات غارزی بخش‌های دیگری از محیط زیست نیزدستخوش تغییرات و تخریب می‌شود چرا که اکوسیستم زنجیره‌ای است به هم پیوسته و آسیب هر حلقه کل این زنجیره را برهم می‌ریزد.
هلاله ناطقه فعال محیط زیست و پژوهشگر حوزه محیط زیست و غارشناس درباره وضعیت غار‌ها اظهار کرد: غار‌ها اکوسیستمی حساس و شکننده هستند که آسیب پذیری بیشتری نسبت به سایر اکوسیستم‌ها دارند، محیط غار‌ها به شدت یکنواخت و پایداربوده و کوچکترین تغییری این پایداری را از بین می‌برد.
این پژوهشگر حوزه محیط زیست و غارشناس بیان کرد: حساسیت غار‌ها به حدی است که حتی رد کفش غارنوردان و گردشگران می‌تواند میکروارگانیسم‌های داخل خاک غار را تهدید کند.ناطقه با اشاره به این که ممکن است در بیشتر غار‌های ایران آب جاری وجود نداشته باشد گفت: بخش مهمی از خودپالایی اکوسیستم‌ها بر عهده اکسیژن موجود در آب و بخش دیگر بر دوش گیاهان و ریشه و ساقه آن‌ها است. آب‌های ورودی غار، اکسیژن کمی داشته و تا حدی حالت اسیدی دارند. همچنین به علت فقدان نور، گیاهان زیادی در این محیط رشد نمی‌کنند.البته گیاهانی مانند جلبک، خزنه، گزنه و پرسیاوشان در بخش نوردار غار دیده شده‌اند و گلسنگ‌ها نیز بخشی از جانداران درون غار هستند.
این پژوهشگر حوزه محیط زیست و غارشناس توضیح داد: با این اوصاف تنها بخش خود پالایی غار‌ها توسط قارچ ها، جلبک‌ها و باکتری‌ها انجام میشود که با توجه به شرایط غار مقدار و میزان این گونه‌های جانداران نیز زیاد نیست؛ بنابراین ممکن است پالایش کوچک‌ترین آلودگی درغار تا صد‌ها سال به طول انجامد.

ناطقه با بیان اینکه با وجود تاریکی، کمبود مواد غذایی، رطوبت و دمای کم، شاهد تنوع زیستی بالایی در غار‌ها هستیم گفت: حیوانات بر اساس توجه به عللی مانند شکل، جنس غار، میزان آب داخل آن و شرایط محیطی بیرونی، مدت زمان متفاوتی را درغار سپری می‌کنند و برهمین اساس به سه دسته غارزی، غاردوست و مهمان غار تقسیم می‌شوند.وی بیان کرد: پرندگان، ماهی ها، پستانداران، خزندگان و انواع بندپایان مانند عنکبوت، جیرجیرک، هزارپا، صدپا، خرخاکی و خرچنگ‌ها از گونه‌هایی هستند که در غار‌ها دیده شده و درآن زندگی می‌کنند.
این پژوهشگر حوزه محیط زیست و غارشناس تصریح کرد: خفاش‌ها به عنوان مهم‌ترین گونه مهمان غار، بخش مهمی از اکوسیستم این محیط به شمار می‌روند که متاسفانه در سال‌های اخیر به علت شایعه لانه خفاش در معرض تهدید قرارگرفته اند.شایعه خاصیت درمانی لانه خفاش چندسال پیش راه خود را از استان‌های غربی آغاز کرده و پس از انتشار در سراسر کشور، به کشور‌های همسایه نیز راه یافتگوی‌های تخم مرغی شکل گلی که ادعا می‌شود درون آن‌ها جیوه‌ای با خاصیت دارویی قرار دارد سوغات دست ساز کلاهبردانی است که اقدام به خرید و فروش این لانه‌های تقلبی می‌کنند.

با وجود اظهارات کارشناسان بیوسیستماتیک جانوری، خفاش شناس‌ها و هشدار آن‌ها به مردم مبنی بر بی اساس بودن ادعای خاصیت درمانی لانه خفاش پس از گذشت چندین سال همچنان این لانه‌ها در بازار با قیمت‌های گزافی خرید و فروش می‌شوند.این پژوهشگر حوزه محیط زیست و غارشناس با بیان اینکه خفاش‌ها پستانداران کوچکی هستند که در رفتار شناسی آن‌ها لانه سازی دیده نمی‌شود، اظهار کرد: این پستانداران در ماه‌هایی از بهار مکانی را به عنوان زایشگاه نشانه گذاری می‌کنند و پس از زایمان نوزادان خود را در یک کلونی کنار هم یا بین بال‌ها و روی بدن خود نگه می‌دارند. شایعه خاصیت درمانی لانه خفاش به احتمال زیاد از چین و جنوب شرقی آسیا و از ماجرای سوپ لانه‌ی پرنده‌ای (نوعی بادخورک) که در بخش‌های ورودی غار زندگی میکنند نشات گرفته شده است.
وی ادامه داد: مردم چین و جنوب آسیا اعتقاد دارند که لانه این بادخورک‌ها خاصیت درمانی داشته و سوپ لانه پرنده در این مناطق با قیمت نسبتا بالایی به فروش می‌رسد.این غارشناس و پژوهشگرمحیط زیست گفت: احتمال می‌رود مردم به اشتباه تصور کرده باشند این لانه‌ها متعلق به خفاش است و شایعه از همین جا شروع شده و پر و بال گرفته است.
ناطقه با اشاره به اینکه شایعه پراکنی‌های انجام شده باعث ایجاد مشکلاتی برای غار‌ها و خفاش‌ها شده است تصریح کرد: بر اثرشایعات ایجاد شده مردم، گروهی از کوهنوردان و غارنوردان به غار‌ها هجوم برده و زیستگاه این جانداران را نا امن کرده اند.وی بیان کرد: مشاهده شده که گروهی از مردم با سوزاندن گونی و پارچه و سایر اقدامات در غار‌ها اقدام به فراری دادن خفاش‌ها کرده اند تا بتوانند بعد از خروج آن‌ها لانه هایشان را جمع آوری کنند یا اقدام به زنده گیری خفاش‌ها کرده تا آن‌ها را وادار به لانه سازی کنند.

این غارشناس ضمن ابراز نگرانی از مداخله انسان در زیستگاه خفاش‌ها اظهار کرد: متاسفانه در ایران پایش خفاش و مانیتورینگ تعداد آن‌ها و وضعیت زندگیشان به صورت جدی انجام نشده و آمار دقیقی از وضعیت این موجودات دردسترس نیست.ناطقه گفت: متاسفانه بخش مطالعاتی وضعیت حفاظتی خفاش‌ها به عنوان مهم‌ترین گونه مهمان غار به ندرت مورد توجه قرار می‌گیرد. باتوجه به پایش‌هایی که شخصا انجام دادم متوجه کاهش تعداد خفاش‌ها یا مهاجرت آن‌ها به زیستگاه‌های دیگری شدم.وی تصریح کرد: خفاش‌ها جاندارانی شکارچی هستند. از ۵۱ گونه خفاش‌های موجود در ایران، ۵۰ گونه آن‌ها حشره خوار هستند و تنها یک گونه داریم که از میوه و گل‌ها تغذیه می‌کند.
این غارشناس و پژوهشگرمحیط زیست گفت: کاهش جمعیت خفاش‌ها باعث افزایش تعداد حشرات شده و آسیب‌های زیادی به اکوسیستم وارد می‌کند. برای مثال شمشاد خزری درختچه همیشه سبز، گونه منحصر به فرد جنگل‌های هیرکانی ایران است که درمعرض خطرجدی قرار گرفته است.
ناطقه ضمن بیان اینکه هجوم آفت به شمشاد خزری مشکل آفرین شده است بیان کرد: یکی از علل هجوم آفات به شمشاد خزری، کاهش جمعیت خفاش‌ها به عنوان شکارچی اصلی آفت‌ها است. وضعیت شمشاد خزری به قدری نگران کننده است که برخی فعالان محیط زیست برای در امان نگه داشتن شمشاد، آن‌ها را در قرنطینه نگهداری می‌کنند.وی با شاره به اینکه حذف خفاش ازغار منجر به اختلال در اکوسیستم می‌شود تصریح کرد: خفاش‌ها معمولا همزیستی خوبی با سایرجانداران دارند و در هرمکانی که زندگی کنند به علت انگل‌های موجود در سطح بدنشان، فضله‌های آن، میکروارگانیست‌ها و حشراتی که به سمت فضله شان جذب می‌شوند باعث تنوع شبکه زیستی می‌شوند.این غارشناس و پژوهشگرمحیط زیست ادامه داد: به طور کل فعالیت‌های انسانی در هرجا می‌تواند بر روی غار‌ها و حتی غار‌های دور از اکوسیستم شهری تاثیر گذار باشد. سدسازی، شهرک سازی، کشاورزی، دامداری و گردشگری بدون ارزیابی صحیح منجر به ایجاد مشکلات جدی برای غار‌ها می‌شوند.
ناطقه اظهار کرد: از نگاه توسعه پایدار مخالفتی برای توسعه، ساخت و ساز و گردشگری برای افزایش توان اقتصادی و رفاه جامعه وجود ندارد، اما آنچه مهم است پایداری توسعه است. یعنی نگاه به محیط زیست و حفاظت از آن باید در کنار نگاه اقتصادی رشد کند.وی با اشاره به اینکه حضور گردشگران در غار‌های رودخانه‌ای مثل غاردانیال آب‌های پایین دست آن را آلوده کرده و میتواند سبب شیوع بسیاری از بیماری‌ها شود گفت: غار نباتی یزد و غار چال نخجیر در اراک از جمله غار‌هایی هستند که به علت فعالیت‌های گردشگری آسیب جدی دیده اند.
این غارشناس و پژوهشگرمحیط زیست تصریح کرد: غارجهنم در خراسان رضوی غاری بود که به علت فعالیت‌های معدنی انجام شده از بین رفت، غار نمکدان قشم که با احداث مزرعه پرورش میگو در حریم غاردر معرض تخریب قرارگرفته و غار‌ها باستانی که با آبگیری سد گتوند به زیر آب رفت نمونه‌ای دیگری از نتایج بی تدبیری مسئولان است.