همه چیز درباره بیماری عفونی قارچ سیاه

ترس از ابتلا به کرونا هنوز به‌ پایان نرسیده که ماجرای جدیدی به فهرست نگرانی‌های مردم اضافه شده است؛ ابتلا به قارچ سیاه.

از چند روز گذشته که یکی از متخصصان ماجرای ابتلا به این بیماری را مطرح کرد، موج جدیدی از ترس عمومی مردم شکل گرفته است.

مردم به‌ دنبال پاسخی به سؤال‌هایشان درباره این بیماری هستند، در حالی‌ که متخصصان عفونی تأکید کردند که این بیماری جدیدی نیست، در سال گذشته ۵ مورد ابتلا در ایران گزارش شده، بیماری مسری نیست و بیش از همه بیماران مبتلا به دیابت یا بیماران دارای نقص ایمنی شدید که داروهای خاصی مصرف می‌کنند و درگیری عفونی شدیدی ناشی از ابتلا به کرونا دارند، در خطر قرار دارند.

مدتی است که علاوه بر کرونا و جهش‌های متعدد این ویروس در نقاط مختلف جهان، شیوع بیماری قارچ سیاه در کشور هند نگرانی‌های فراوانی به وجود آورده است و بسیاری از مردم دنیا از این جهت نگران هستند که مبادا به غیر از کووید ۱۹ گرفتار پاندمی دیگری شوند و همچنین نزدیکی ایران با هند به لحاظ جغرافیایی این نگرانی‌ها در مردم ایران بیشتر کرده است و بسیاری از افراد در حال حاضر با این پرسش مواجه هستند که آیا قارچ سیاه در ایران هم وجود دارد؟

موکورمایکوزیس یا همان قارچ سیاه یک عفونت قارچی جدی اما نادر است که از کپک‌هایی به نام موکورمیسِت‌ها ناشی می‌شود. این قارچ‌ها در محیط زندگی انسان به ویژه در خاک و در مواد آلی پوسیده مانند برگ، توده‌های کمپوست نظیر پسماند آلی تجزیه‌شده که برای کود در کشاورزی استفاده می‌شود و کودهای حیوانی یا چوب پوسیده وجود دارند. افراد با قرارگیری در معرض انواع اسپورهای این قارچ در محیط دچار این بیماری می‌شوند.

قارچ سیاه چیست؟

دکتر حسین کیوانی، متخصص ویروس‌شناسی در مورد بیماری قارچ موکور یا همان قارچ سیاه اظهار می‌کند: قارچ موکور بیماری جدیدی نیست و در گذشته هم وجود داشته است و بیشتر در مناطق مرطوب دیده می‌شود و هنگامی که محیطی آلوده باشد، ابتلا به موکورمایکوزیس یا همان قارچ سیاه رخ می‌دهد.

وی ضمن اشاره به اینکه این قارچ در ایران هم وجود دارد و اگر مکانی توسط این قارچ آلوده شده باشد، می‌تواند به طرق مختلف سبب بیماری زایی شود، می‌گوید: اگر هوا، هواساز و یا وینتیلاتور آلوده باشد، این قارچ می‌تواند به داخل ریه و بدن سرایت کند و موجب بیماری زایی گردد.

این ویروس‌شناس با بیان اینکه قارچ موکور در همه دنیا وجود دارد و نکته مهم در خصوص آن، این است که بیماری‌زایی داشته باشد، می‌گوید: این بیماری بعد از شیوع کرونا در کشور دیده نشده است.

این استاد دانشگاه در خصوص ارتباط بین کرونا و این قارچ اظهار می‌کند: ارتباطی بین کووید ۱۹ و قارچ موکور وجود ندارد و دلیل افزایش این بیماری بعد از شیوع کرونا در هند این است که قارچ موکور در این کشور زیاد است. به علاوه، موکورمایکوزیس هم مثل کووید یک بیماری ریوی است.

آیا مواردی از قارچ سیاه در کشور دیده شده است؟
دکتر پیام طبرسی، متخصص بیماری‌های عفونی هم در پاسخ به این سوال که آیا مواردی از قارچ سیاه در کشور دیده شده است، می‌گوید: این قارچ در حال حاضر در ایران وجود دارد و در گذشته هم در کشور بوده است و بیماری جدید و عجیبی نیست و هم اکنون به دلیل افزایش مصرف کورتون بیشتر دیده می‌شود.
 قارچ سیاه در همه کشورها وجود دارد؟

دکتر عاطفه عابدینی، دبیر کمیته علمی کشوری کووید ۱۹ نیز درباره شیوع قارچ سیاه توضیح می‌دهد: بیماری قارچ سیاه یا موکورمایکوزیس از هند نیامده و همواره وجود داشته است و ربطی به کووید ندارد و در همه کشورها وجود دارد.
او می‌گوید: بیماران دچار نقص ایمنی و به ویژه مبتلایان به دیابتِ کنترل نشده در معرض خطر قارچ سیاه هستند. این بیماری قارچی در ریه، سینوس یا چشم فرد دچار نقص سیستم ایمنی، کسانی که مدت طولانی کورتون مصرف کرده اند و دیابتی‌های کنترل‌نشده گسترش می‌یابد که علائم و درمان مشخص خود را دارد.

دبیر کمیته علمی کشوری کووید ۱۹ می‌گوید: باید بدانیم ارائه کورتون بی‌رویه در درمان کرونا اصلا لازم نیست و این موضوع را در ویرایش دهم اصلاح کردیم و توصیه کردیم مصرف داروهایی که سیستم ایمنی را تحلیل می‌دهد به حداقل برسانیم.

توضیح وزارت بهداشت درباره بیماری "قارچ سیاه" و افراد در معرض خطر آن
رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درباره بیماری قارچ سیاه، افراد در معرض خطر آن و همچنین عدم ارتباط آن با کرونا، توضیح داد.

دکتر بهزاد امیری در گفت‌وگو با ایسنا، درباره بیماری قارچ سیاه، گفت: عامل این بیماری یک قارچ تحت عنوان موکورمایکوزیس است و علت نام‌گذاری قارچ سیاه این است که در مخاط بینی باعث تغییر رنگ و آسیب بافت می‌شود که در نهایت منجر به ایجاد رنگ سیاه در مخاط بینی و سینوس‌ها می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه بیماری قارچ سیاه بیماری جدیدی نیست، اظهار کرد: این بیماری از سال‌های بسیار دور وجود داشته است. این قارچ معمولا درون خاک و توده‌های پوسیده گیاهان و بافت مرده برخی از حیوانات وجود دارد و از طریق استنشاق (تنفس) و یا تماس پوستی در مواقعی که پوست آسیب دیده باشد، انتقال می‌یابد؛ اما بیشترین راه انتقال از طریق تنفس است.

امیری ادامه داد: این قارچ همواره در محیط زندگی انسان وجود دارد اما اگر سیستم ایمنی بدن انسان سالم باشد می‌تواند از ایجاد بیماری توسط این قارچ در بدن جلوگیری کند؛ یعنی علی‌رغم اینکه این قارچ از طریق تنفس وارد بدن می‌شود اما در انسان‌هایی با سیستم ایمنی سالم بیماری به وجود نمی‌آید. بیماری قارچ سیاه یک عفونت فرصت طلب در بین بیمارانی است که به هر علت دچار نقص سیستم ایمنی بدن می‌شوند.

وی گفت: این بیماری بیشتر در بیماران مبتلا به دیابت کنترل نشده دیده می‌شود. بیماری دیابت به دلایل مختلف می‌تواند سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن شود. از دیگر افرادی که در معرض خطر قارچ سیاه قرار دارند مبتلایان به سرطان یا بیماری‌های بدخیمی هستند که در آنها هم سیستم ایمنی بدن تضعیف شده است‌. افرادی که تحت پیوند مغز استخوان یا پیوند عضو قرار می‌گیرند نیز در معرض خطر ابتلا به قارچ سیاه هستند زیرا در بیمارانی پیوندی برای پیشگیری از دفع عضو پیوند شده (از سوی بدن فرد گیرنده پیوند)، داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی تجویز می‌گردد، به همین دلیل این افراد مستعد ابتلا به عفونت‌های فرصت طلب برای بروز عفونت‌هایی از جمله قارچ سیاه هستند. بنابراین بیماری عفونت با قارچ سیاه صرفا در بیمارانی که به هر علت دچار تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شوند رویت می‌شود.

رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، گفت: از سوی دیگر افرادی که دچار سوء تغذیه شدید هستند و کسانی که طولانی مدت از داروهای استروئیدی و کورتون‌ها استفاده می‌کنند نیز در معرض خطر ابتلا به عفونت قارچ سیاه قرار دارند. در حال حاضر یکی از داروهایی که در فرم‌های شدید کووید۱۹ مورد استفاده قرار می‌گیرد، کورتون‌ها هستند تا با استفاده از آنها از التهاب و طوفان سیتوکینی که در بدن رخ می‌دهد جلوگیری کنند؛ تجویز دُوز بالای کورتون باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود. در افرادی که بیماری دیابت دارند و به علت ابتلا به فرم شدید کووید19 تحت درمان با کورتون قرار می‌گیرند بیشتر از سایر بیماران مستعد ابتلا به عفونت با قارچ سیاه هستند. همچنین مبتلایان به HIV، معتادین تزریقی و کسانی که دچار سوختگی شدید شدند نیز در خطر ابتلا به قارچ سیاه قرار دارند.

وی افزود: این قارچ قرار نیست برای همه افراد سبب بیماری شود و تنها کسانی را هدف قرار می‌دهد که سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشند. همچنین گروه دیگری که ممکن است به بیماری مبتلا شوند کسانی هستند که در اثر حوادث طبیعی نظیر طوفان، زلزله و یا سیل و یا حوادث ساخته دست بشر نظیر جنگ و یا انفجار دچار آسیب شدید پوست و بافت نرم بدن می‌شوند. در اثر آسیب به لایه محافظتی پوست، هاگ‌های قارچ به بافت آسیب دیده نفوذ می‌کند و امکان ابتلا به فرم پوستی بیماری فراهم می‌شود. 

امیری درباره علت بروز قارچ سیاه در هندوستان، توضیح داد: علاوه بر شیوع بسیار بالای کرونا در این کشور باید بدانیم جمعیت زیادی از آنها از سوء تغذیه هم رنج می‌برند و کسانی که به قارچ سیاه مبتلا شدند آنهایی بودند که مبتلا به دیابت بودند و در عین حال دچار کرونا هم شدند و تحت درمان با استروئید و کورتون‌ها قرار گرفتند و علاوه بر آن اکثر این‌ افراد دچار سوء تغذیه هم بودند.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه عفونت قارچ سیاه قابلیت سرایت از انسان به انسان را ندارد، اظهار کرد: شایع ترین راه انتقال استنشاق هاگ‌های قارچ است که در خاک یا گیاهان در حال پوسیدگی قرار دارد و راه دوم انتقال از طریق تماس پوستی با قارچ است.
وی افزود: قارچ سیاه بیشتر سبب درگیری در مخاط بینی، سینوس‌ها، کره چشم، ریه‌ها و مغز می‌شود. اگر فردی دچار عفونت قارچ سیاه شود باید داروی ضد قارچ قوی به صورت تزریق داخل رگ دریافت کند و همچنین بافت‌های مرده و سیاه شده توسط جراح از بدن خارج شود.
امیری درباره میزان مبتلایان به قارچ سیاه پس از شیوع کرونا در کشور، اظهار کرد: بروز قارچ سیاه به دنبال ابتلا به کرونا شایع نبوده است. این در حالی است که در سال‌های گذشته (پیش از بروز کووید 19 در جهان) در بیماران مبتلا به دیابت ابتلا به قارچ ‌سیاه مشاهده می‌شده است. خوشبختانه دارو و درمان قارچ سیاه در کشور وجود دارد و اگر به موقع شناسایی شود امکان بهبودی مبتلایان وجود دارد.
وی افزود: توصیه ما به مبتلایان دیابت و سایر گروه‌های در معرض خطر قارچ سیاه این است که در محل‌های پر گرد و غبار نظیر اماکنی که در حال تخریب ساختمانی و ساخت و ساز هستند تردد نکنند تا مبادا هاگ‌های قارچ از طریق تنفس وارد بدنشان شود و اگر مجبور به حضور در چنین مکان‌هایی هستند از ماسک استفاده کنند. در مواردی که احتمال ابتلای پوستی وجود دارد نیز به افراد در معرض خطر توصیه می‌کنیم از کارهای ساختمانی، باغبانی، خاکبرداری، نظافت و جاروب خودداری کنند و اگر ناگزیر به انجام این فعالیت‌ها هستند از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده کنند.

گزارش تنها ۵ مورد ابتلا در یک‌ سال گذشته
بیماران دیابتی که مبتلا به کرونا می‌شوند، بیشتر در خطر گرفتارشدن به قارچ سیاه هستند. پیام طبرسی، رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری این موضوع را مطرح می‌کند و می‌گوید: «بیشترین موارد ابتلا به قارچ سیاه در میان بیماران مبتلا به دیابت گزارش می‌شود. علت آن هم کاملا مشخص است. دیابت این افراد پس از ابتلا به کرونا، از کنترل خارج می‌شود. به همین دلیل برای درمان این افراد، کورتون تجویز می‌شود و این مسئله آنها را معرض ابتلا به موکورمایکوزیس قرار می‌دهد.»

با این همه اما طبرسی این اطمینان خاطر را می‌دهد که شیوع این بیماری آن قدر نیست که نگرانی ایجاد کند اما به هر حال وجود دارد و باید مراقب بود: «میزان مرگ‌ومیر در اثر این بیماری، ۵۰ درصد است. در یک سال گذشته حدود ۵ مورد ابتلا در ایران گزارش شده که ۲ مورد از بیماران، جانشان را از دست دادند. تمام این بیماران دیابتی بودند و درگیری ریویی بالایی داشتند که ابتلا به قارچ سیاه، منجر به مرگ‌شان شد.»
به‌ گفته این متخصص، هم‌اکنون، مهم‌ترین خطر، کرونا به‌ دلیل کشندگی بالای آن است نه قارچ سیاه: «دلیل شیوع بالای این بیماری در هند، بالابودن جمعیت و آمار قابل توجه بیماران مبتلا به دیابت آنهاست. طی مدت اخیر هم با توجه به بحران کرونا مصرف کورتون به‌شدت افزایش پیدا کرده که این عوامل موجب افزایش بیماران کرونایی مبتلا به موکورمایکوزیس شده است.

ایمنی پایین، دلیل ابتلا
نگرانی بالای مردم نسبت به ابتلا به قارچ سیاه، موضوعی است که از نظر شروین شکوهی، رئیس بخش عفونی بیمارستان لقمان، بی‌اساس است؛ چراکه این بیماری همیشه وجود داشته و نباید آن را پررنگ کرد. او می‌گوید: «تمام پزشکان متخصصان در حوزه عفونی حتی پیش از کووید-۱۹ بیماران مبتلا به این قارچ را دیده‌اند. این بیماری به‌هیچ‌وجه قابل انتقال نیست. اسپور قارچ موکورمایکوزیس در بینی هر فردی وجود دارد و اگر شخصی به‌ دلیل کرونا بستری شود، ممکن است بعد از چند روز همان اسپور شروع به ریشه و خراب‌کردن سینوس‌ها کند. این قارچ برای افرادی با سیستم ایمنی سالم مشکلی ایجاد نمی‌کند اما در کسانی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند می‌تواند منجر به بیماری شود.»
به‌ گفته این متخصص، ایمنی کم افراد دارای بیماری زمینه‌ای، خود بیماری کووید-۱۹ و کاهش ایمنی بر اثر استفاده از داروهایی برای درمان کرونا تجویز می‌شود، منجر به عفونت موکور می‌شود؛ «از روز اول پاندمی کرونا هم ما با این بیماری مواجه بودیم و همین حالا هم، بیماری دارم که مبتلا به این عفونت است. این بیماری قارچی در سال‌های گذشته وجود داشته و همیشه هم مهم بوده، بنابراین اتفاق جدیدی نیست.»

او درباره نشانه‌های ابتلا به این بیماری می‌گوید: «نشانه‌های ابتلا به این بیماری، درگیری سینوس‌هاست. این بیماری در تعداد بسیار کمی از مبتلایان به کرونا به‌ دلیل پایین‌بودن ایمنی بدن، داروها و حمله قارچ به بافت‌های سالم سینوس، ایجاد می‌شود و اگر زود تشخیص داده نشود، منجر به مرگ می‌شود.»

نیازی به وحشت نیست
مینو محرز، عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا هم معتقد است که نباید مردم را نگران کرد. او با انتقاد از اخبار منتشرشده درباره عوارض نگران‌کننده ابتلا به بیماری قارچ سیاه در روزهای گذشته می‌گوید: «واقعا نمی‌دانم با وجود این که مردم با استرس و اضطراب‌های زیادی مواجهند، چرا باز هم برخی افراد با مطرح‌کردن کشندگی قارچ موکورمایکوزیس این نگرانی‌ها را دامن می‌زنند. موکورمایکوزیس همیشه در بیماران دارای قند بالا عفونت‌های سیستمیک را رقم می‌زند که در صورت تشخیص زودهنگام قابل درمان است و اصلا ما به‌عنوان قارچ سیاه از آن یاد نمی‌کنیم.»

به‌ گفته محرز، این گونه نیست که اگر در هند، میزان ابتلا به این بیماری بالا رفته بنابراین ما در آینده نزدیک با شیوع آن در ایران مواجه می‌شویم؛ چرا که این بیماری مسری نیست: «در ایران این بیماری عفونی وجود دارد اما میزان ابتلای آن بالا نیست و نیاز به ایجاد چنین هراس و وحشتی در میان مردم ندارد. در کنار همه اینها، در میان قارچ‌ها، موکورمایکوزیس کمترین میزان انتشار را دارد.»
او درباره انتشار این بیماری از طریق دستگاه‌های اکسیژن‌ساز هم توضیح می‌دهد: «نمی‌توانیم با اطمینان بگوییم که این دستگاه‌ها عامل انتشار قارچ از فردی به فرد دیگر نباشد اما دستگاه‌های اکسیژن‌ساز به‌ طور مداوم، در حال ضد عفونی و استریل شدن هستند. از ابتدای پاندمی کرونا تاکنون هزاران بیمار مبتلا درمان شده‌اند اما تعداد افرادی که به این قارچ مبتلا شده‌اند، بسیار کم است.»

مجله خبری تابناک جوان